The Life World of Non-Believers; A Case Study of Students at Tehran and Sharif Universities

Document Type : Research Paper

Authors

1 Assistant Professor of Sociology, Allameh Tabataba’i University, Tehran

2 Master of Arts in Sociology, Allameh Tabataba’i University, Tehran

3 PhD student in Cultural Sociology at Allameh Tabatabai University (RA) and a third-year student of Islamic Seminary in Qom

10.22059/ijsp.2025.389797.671294

Abstract

In confronting religion, individuals are typically categorized into two groups: religious and non-religious. However, upon closer examination, religiosity reveals a significant diversity of expressions. Therefore, research and policy-making in the area of religion and religiosity are incomplete without acknowledging the existing diversity and multiplicity. Studying the beliefs and the practical traditions derived from them among individuals who are perceived as non-religious from an external perspective remains a part of religiosity studies. Yet, this spectrum receives less attention in sociological studies of religion. Additionally, the prominent influence of elites on the destiny of societies amplifies the importance of studying religiosity among them. Religion and religiosity can be classified into three dimensions: cognitive, affective, and behavioral. Since investigating all three dimensions would hinder detailed exploration in each, this paper focuses solely on the cognitive dimension of religiosity. In this study, a framework comprising six axes was used as discussion points with the interviewees. The analysis of the collected data led to the identification of three categories: “non-believers in religious tenets,” “non-believers in religious law,” and “believers in religious law.” Due to the diversity and breadth of data, this research specifically examines the cognitive positions of students who do not believe in religious tenets. In studying this group, six types emerged: the denialist with a constructivist science creed, the skeptical agnostic, the self-reliant skeptic, the agnosticism-oriented with a scientific creed, the pragmatic tranquility seeker, and the pluralistic skeptical theist.

Keywords


آربلاستر، آنتونی (1377). لیبرالیسم غرب: ظهور و سقوط، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
آرون، ریمون (1386). مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعه‌شناسی، ترجمه باقر پرهام، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
آزاد ارمکی، تقی و غیاثوند، احمد (1381). تحلیل جامعه شناختی وضعیت دینداری جوانان با رویکرد بی‌شکلی دین‌ورزی، علوم انسانی (دانشگاه شهید بهشتی)، شماره 35، صص 117-148.
افلاطون (1380). دوره آثار افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
الهی‌راد، صفدر (1395). انسان‌شناسی، قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
الیاده، میرچا (1396). فرهنگ و دین، ترجمه هیئت ترجمان (زیر نظر بهاءالدین خرمشاهی)، تهران: طرح نقد.
برگر، پیتر و برگر، بریجیت و کلنر، هانسفرید (1381). ذهن بی‌خانمان؛ آگاهی و نوسازی، ترجمه محمد ساوجی، تهران: نشر نی.
بشیریه، حسین (1374). جامعه‌شناسی سیاسی: نقش گروه‌های اجتماعی در زندگی سیاسی، تهران: نشر نی.
پارسانیا، حمید (1401). رنسانس دینی و سکولاریسم پنهان، تهران: انتشارات کتاب فردا.
توسلی، غلامعباس و مرشدی، ابوالفضل (1385). بررسی سطح دینداری و گرایش‌های دینی دانشجویان (مطالعه موردی دانشگاه صنعتی امیرکبیر)، مجله جامعه‌شناسی ایران، سال هفتم، شماره 4، صص 96-118.
جوادی آملی، عبدالله (1372). شریعت در آینه معرفت، تهران: رجا.
جوادی آملی، عبدالله (1380). انتظار بشر از دین، قم: اسرا.
حسن‌پور، آرش و ربانی، علی (1393). نقد مطالعات گونه‌شناسی دین‎داری و ارائه چارچوبی نو، راهبرد فرهنگ، شماره 28، صص 61-90.
حسن‌پور، آرش و شجاعی‌زند، علیرضا (1393). گونه‌شناسی دینداری جوانان شهر، جامعه‌شناسی کاربردی، سال بیست و پنجم، شماره 4، صص 17-39.
ذکایی، محمدسعید (1399). هنر انجام پژوهش کیفی: از مساله‌یابی تا نگارش، تهران: آگاه.
شجاعی‌زند، علیرضا (1380). دین، جامعه و عرفی شدن، تهران: نشر مرکز.
شجاعی‌زند، علیرضا (1394). ضرورت و امکان سنجش دینداری، مطالعات اجتماعی ایران، سال نهم، شمار 3، صص 110-131.
شجاعی‌زند، علیرضا و شریعتی مزینانی، سارا و حبیب‌زاده خطیبه‌سرا، رامین (1385). بررسی وضعیت دینداری در بین دانشجویان، مطالعات ملی، سال هفتم، شماره 2، صص 55-80.
طباطبایی، محمدحسین (1388 الف). شیعه در اسلام، قم: بوستان کتاب.
طباطبایی، محمدحسین (1388 ب). قرآن در اسلام، قم: بوستان کتاب.
کلانتری، عبدالحسین و شهرزاد، زهرا و پارسانیا، حمید (1400). مطالعه کیفی مکانیزم‌های یادآوری و غفلت از مرگ، پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، سال دهم، شماره 4، صص 1-20.
کرایب، یان (1378). نظریه اجتماعی مدرن: از پارسونز تا هابرماس، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: آگه.
کرسول، جان دبلیو (1391). پویش کیفی و طرح پژوهش: انتخاب از میان پنج رویکرد (روایت‌پژوهی، پدیدارشناسی، نظریه داده‌بنیاد، قوم‌نگاری، مطالعه موردی)، ترجمه حسن دانایی فرد و حسین کاظمی، تهران: صفار.
کمپانی، فضل‌الله (1351). ماهیت و منشا دین، تهران: فراهانی.
گیدنز، آنتونی (1386). جامعه‌شناسی، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نشر نی.
محمدپور، احمد (1400). ضد روش: زمینه‌های فلسفی و رویه‌های عملی در روش‌شناسی کیفی، تهران: لوگوس.
مصباح، مجتبی (1395). مبانی اندیشه اسلامی 4: فلسفه اخلاق، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
مصباح یزدی، محمدتقی (1384). آموزش عقاید، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
مطهری، مرتضی (1378). آزادی معنوی، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1384). مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران: صدرا.
ملکیان، مصطفی (1387). دین و اخلاق، آیین مهر، شماره 16، صص 13-16.
همیلتون، ملکم (1389). جامعه‌شناسی دین، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: ثالث.
یاری‌بیگی درویشوند، محمد و سیدغراب، محمد و وحیدی اصل، مهدی (1403). طراحی و ارزیابی الگوی سنجش دینداری با رهیافت بومی؛ با تاکید بر بعد معرفتی، نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، دوره 14، شماره 1، صص 38-65.
Berger, peter L (1967). The sacred Canopy: Elements of a Sociological Theory of Religion. New York: Doubleday and Co
Durkheim, E (1915). The Elementary Forms of the Religious life. London: Allen and Unwin.
Luckmann, T (1963). On Religion in Modern Society: Individual Consciousness, World View, Institution. Journal for the Scientific Study of Religion. Vol 2 (No 2). Pp 147-162
The American Heritage College Dictionary (2002). Fourth Edition. Boston: Houghton Mifflin Company