واکاوی بحران حاشیه نشینی در مدیریت کلان شهری (با تاکید بر کلان شهر تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم اجتماعی اسلامی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 گروه علوم اقتصادی، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

10.22059/ijsp.2025.385859.671278

چکیده

حاشیه‌نشینی از پیامدهای رشد سریع و ناهماهنگ برنامه‌های اقتصادی و افزایش دوگانگی‌های اجتماعی و اقتصادی است. ظهور و پیدایش حاشیه‌نشینی که آن را از فرزندان انقلاب صنعتی اروپا به شمار می‌آورند هم در جهان و هم در ایران از پیامدهای مهاجرت روستاییان به شهرهای بزرگ درحال‌توسعه است.
هدف از پژوهش حاضر واکاوی بحران حاشیه‌نشینی در مدیریت کلان‌شهری (با تأکید بر شهر تهران) در ابعاد مختلف و بررسی شرایط علی، زمینه‌ای و مداخله‌گر و بررسی پیامدهای به وجود آمده براثر رشد و گسترش حاشیه‌نشینی برای سیستم مدیریت این کلان‌شهر و حاشیه‌نشینان و ارائه‌ی راهکارهایی جهت حل این معضل اجتماعی می‌باشد.
دراین پژوهش به این سؤال پاسخ می‌گوییم که شرایط علی، زمینه‌ای و مداخله‌گر در پیدایش و گسترش حاشیه‌نشینی چیست و چه راهکارهایی برای کاهش اثرات سوء و برطرف کردن این پدیده مطرح است؟
ضروری به نظر می‌رسد که برای حل و رفع حاشیه نشینی تدابیری اندیشیده شود تا هم مشکلات ناشی از این پدیده به‌صورت بنیادی و ریشه-ای حل و رفع شوند و هم حاشیه‌نشینان بتوانند از زندگی و رفاه بالاتری برخوردار گردند.
در این پژوهش تلاش شده تا این پدیده‌ی اجتماعی از جنبه‌های مختلف مورد مداقه قرار گیرد و به‌صورت خاص این معضل در تهران بررسی و جهت حل این مسئله راهکارهایی کارشناسانه ارائه گردد.
در این راستا با بهره‌گیری از روش گرندد تئوری و جمع‌آوری اطلاعات از طریق مصاحبه کتبی با معاونان فرهنگی – اجتماعی مناطق 2، 4، 16، 18، 19، 20 و 21 شهرداری تهران 5 مقوله‌ی اصلی، 31 مقوله و 243 مفهوم به دست آمد.

کلیدواژه‌ها


استراوس، آنسلم و کوربین، جولیت (1385). اصول روش تحقیق کیفی نظریه مبنایی، رویه‌ها و شیوه‌ها. (ترجمه بیوک محمدی). تهران، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
انصاری، عبدالمعبود (1369). ایرانیان مهاجر در ایالات‌متحده: پژوهشی در حاشیه‌نشینی دوگانه. ترجمه ابوالقاسم سری. تهران، انتشارات آگاه.
ایران‌دوست، کیومرث (1388). سکونت‌گاه‌های غیررسمی و اسطوره حاشیه‌نشینی. جلد اول.
حافظ نیا، محمدرضا (1382). مقدمه­­ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران، سمت.
خاکی، غلامرضا (1390). روش تحقیق با رویکردی به پایاننامه نویسی وزارت فرهنگ و آموزش عالی. مرکز تحقیقات علمی کشور، کانون فرهنگی انتشاراتی درایت.
دانایی‌فرد، حسن (1384). تئوری پردازی با استفاده از رویکرد استقرایی: استراتژی مفهوم‌سازی تئوری بنیادی، دوماهنامه علمی- پژوهشی دانشور، (11): 57-70.
داوری اردکانی، رضا (1391 الف). اندیشه پست‌مدرن. چاپ اول، تهران، سخن.
داوری اردکانی، رضا (1391 ب). علوم انسانی و برنامه‌ریزی توسعه. چاپ دوم، تهران، فردای دیگر.
داوری اردکانی، رضا (1396). اکنون و آینده ما. چاپ اول، تهران، نقد فرهنگ.
دلاور، علی (1385). روش تحقیق در روان­شناسی و علوم تربیتی. ویراست چهارم. تهران، روان.
ربانی رسول و علیزاده محمدباقر (1392). حاشیه‌نشینی شهری. چاپ اول، اصفهان، دانشگاه اصفهان.
رضایی، مریم. اسدپور، اسماعیل. محسن زاده، فرشاد و زهرا کار، کیانوش (1401). شناسایی نیازهای آموزشی پیش از ازدواج مجدد: یک مطالعۀ گرندد تئوری. ماهنامه علوم روان‌شناختی. دوره بیست و یکم، شماره 111، 873-883.
ستوده، هدایت الله (1389). آسیب‌شناسی اجتماعی (جامعه‌شناسی انحرافات). چاپ بیست و یکم. تهران، آوای نور.
کمانرودی، موسی (1377). اسکان غیررسمی در منطقه 6 شهرداری تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه.
هیراسکار، جی­کی (1387). درآمدی بر مبانی برنامه‌ریزی شهری. ترجمه محمد سلیمانی و احمدرضا یکانی فرد. جهاد دانشگاهی تهران
 
Agarwal, Siddharth and Bharrti. B. M  (2006), Reproductive Health in Urban Slums, The Journal of Obstetrics and Gynecology of India, Vol, 56 No ,3 May/June
Gruber, Denis, & et al (2005) “Living and Working in Slums of Mumbai”, Internet-Fassung, April, Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg.
Jenkins, P (2001). “Regularizing Informality” Turning the Legitimate into Legal? NAERUS Workshop, Leuven.
Shaw, Clifford R., Mckay, Henry D., (2012): The social disorganization theory. Center for Spatially Integrated Social Science, Retrieved from.