الگوهای مقررات‌گذاری و تنظیم‌گری در بازار اجاره خصوصی: تحلیل تطبیقی سیاست‌های کنترل اجاره در یازده کشور اروپایی و درس‌آموخته‌هایی برای ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه تعاون و رفاه اجتماعی ، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی

2 برنامه‌ریزی رفاه اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

10.22059/ijsp.2025.393371.671310

چکیده

پژوهش با رویکرد تطبیقی–کیفی و با بهره‌گیری از روش تحلیل مضمون، به بررسی سیاست‌های تنظیم بازار اجاره خصوصی در یازده کشور اروپایی از جمله آلمان، فرانسه، سوئد، هلند، انگلستان، اسپانیا، ایرلند، فنلاند، نروژ، دانمارک و سوئیس پرداخته است. چارچوب نظری تحقیق، تلفیقی از الگوی «چارچوب‌های اجتماعی مسکن» کمنی و «گونه‌شناسی سه‌نسلی کنترل اجاره» آرنوت است که امکان تحلیل هم‌زمان ساختارهای نهادی و ابزارهای سیاستی را فراهم کرده است. برای تحلیل تطبیقی سیاست‌ها، از چارچوب دیبورا میشل (1991) استفاده شد که تمرکز آن بر مقایسه قوانین، مقررات و مداخلات اجرایی دولت‌هاست. یافته‌ها نشان می‌دهد که سیاست‌های کنترل اجاره در کشورهای مورد بررسی در چهار الگوی اصلی دسته‌بندی می‌شوند: ۱) تقویت مقررات برای حمایت از مستأجران، ۲) پیامدهای مقررات‌زدایی از بازار اجاره خصوصی، ۳) مدل تنظیم‌گری و مقررات‌گذاری حداقلی، و ۴) مدل تنظیم‌گری و مقررات‌گذاری حداکثری. بررسی تطبیقی روندهای سه دهه اخیر نشان می‌دهد بسیاری از کشورها، به‌ویژه پس از بحران‌های اقتصادی، به سمت بازتنظیم بازار اجاره با هدف افزایش امنیت سکونتی، کاهش نابرابری و ایجاد تعادل میان منافع مستأجران و مالکان حرکت کرده‌اند. ایران نیز نیازمند بازنگری جدی در سیاست‌گذاری بازار اجاره است و در طراحی الگوی مداخله، بهره‌گیری از تجارب بین‌المللی، لحاظ کردن تفاوت‌های نهادی و اولویت‌بخشی به امنیت سکونتی اقشار متوسط و کم‌درآمد، باید در کانون توجه قرار گیرد. نوآوری این پژوهش در آن است که ضمن ترکیب نظریه‌های ساختاری (کمنی) و سیاست‌گذاری اجرایی (آرنوت)، الگویی چندسطحی برای تحلیل سیاست‌های اجاره ارائه می‌دهد که می‌تواند در سیاست‌گذاری‌های تطبیقی آینده در کشورهای در حال توسعه نیز مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


اقتصادآنلاین (۱۴۰۲). آمار تکان‌دهنده از تعداد مستأجران ایرانی. بازیابی شده از   https://www.eghtesadonline.com/003RSs
ایرنا (۱۴۰۱). صدور حکم تخلیه برای ۲۰ درصد از پرونده‌های اجاره‌بها در شورای حل اختلاف. بازیابی شده از: https://www.irna.ir/news/84878260
ایرنا (۱۴۰۲). نهایی شدن ثبت ۱۱ هزار و ۵۷۴ قرارداد اجاره در سامانه املاک و مستغلات. بازیابی شده از: https://www.irna.ir/news/85156475
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (۱۴۰۳). گزارش تحولات معاملات بازار مسکن شهر تهران مرداد ۱۴۰۳. اداره بررسی‌ها و سیاست‌های اقتصادی.
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران. (۱۴۰۱). گزارش تحولات بازار اجاره مسکن در مناطق شهری سه‌ماهه سوم ۱۴۰۱. اداره بررسی‌ها و سیاست‌های اقتصادی.
خبرگزاری جمهوری اسلامی (1400). مصوبه ستاد مقابله با کرونا در مورد سقف اجاره‌بها در حال اجراست. بازیابی شده از:  https://irna.ir/xjJjtw     
صداوسیما (۱۴۰۲). رئیس سازمان ثبت اسناد: ۶۰ درصد پرونده‌های قضایی مرتبط با اسناد عادی است. بازیابی شده از: https://www.iribnews.ir/fa/news/4329206
مجلس شورای اسلامی. (۱۳۷۶). قانون روابط موجر و مستأجر. بازیابی شده از: https://rc.majlis.ir/fa/law/show/92943
مرکز آمار ایران (۱۴۰۲). نتایج طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوار در مناطق شهری ایران سال ۱۴۰۲. معاونت طرح‌های آماری.
مرکز آمار ایران (۱۴۰۳). گزارش شاخص اجاره مسکن در دی‌ماه ۱۴۰۳.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی(۱۴۰۲).  اجاره‌داری مسکن و مروری بر قوانین کنترل اجاره‌بها: تحلیل تطبیقی اجاره‌داری مسکن و رهنمون‌هایی برای مسکن استیجاری در ایران. دفتر مطالعات اقتصادی.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (۱۴۰۲). رویکردهای جهانی سیاست‌گذاری در حوزه تأمین مسکن با تأکید بر گروه‌های کم‌درآمد. دفتر مطالعات اقتصادی.
 
ARA (Finnish Housing Finance and Development Centre). (2021). Annual report.
Arnott, R. (1995). Time for revisionism on rent control?. Journal of Economic Perspectives, 9(1), 99–120.
Arnott, R. (2003). Tenancy rent control. Swedish Economic Policy Review, 10, 89–121.
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77–101.
Byrne, M., & McArdle, R. (2022). Secure occupancy, power and the landlord-tenant relation: A qualitative exploration of the Irish private rental sector. Housing Studies, 37(1), 124–142.
Crook, T., & Kemp, P. A. (Eds.). (2014). Private rental housing: Comparative perspectives. Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
Hoekstra, J. S. C. M. (2013). Housing and the welfare state: Changing perspectives and a research agenda. European Network for Housing Research (ENHR).
Kemp, P. A. (2023). Private Renting in the Advanced Economies: Growth and change in a financialised world. Bristol: Policy Press.
Kettunen, H., & Ruonavaara, H. (2021). Rent regulation in 21st century Europe: Comparative perspectives. Housing Studies, 36(9), 1446–1468.
Kholodilin, K. A., & Kohl, S. (2023). Social policy or crowding-out? Tenant protection in comparative long-run perspective. Housing Studies, 38(4), 707–743.
Knod, J.-B., & Kern, S. (2024). Regulation in the German housing market: Legal framework and current market trends in leasing. Cushman & Wakefield & Hogan Lovells Report.
Le Monde. (2022, May 15). Extension du encadrement des loyers à 48 nouvelles villes. Le Monde. Retrieved from https://www.lemonde.fr
Lento, V. (2025). The impact of new housing construction on rental housing market in 2020s Helsinki. Unpublished manuscript.
López-Rodríguez, D., & Matea, M. D. L. L. (2020). Public intervention in the rental housing market: A review of international experience. Documentos Ocasionales/Banco de España, 2002.
Ministère de la Transition Écologique. (2014). Loi pour l’Accès au Logement et un Urbanisme Rénové (Loi ALUR). Retrieved from https://www.ecologie.gouv.fr
Ministère du Logement. (2018). Loi Évolution du Logement, de l’Aménagement et du Numérique (Loi ELAN). Retrieved from https://www.cohesion-territoires.gouv.fr
Ministry of Housing Denmark. (2022). Annual housing subsidy report.
Norwegian Housing Act. (2023). §3-5: Rent adjustment.
Norwegian Institute for Urban and Regional Research (NIBR). (2022). Housing inequality in Oslo.
Salvi del Pero, A., Adema, W., Ferraro, V., & Frey, V. (2016). Policies to promote access to good-quality affordable housing in OECD countries. OECD Social, Employment and Migration Working Papers, No. 176.
Statistics Finland. (2021). Housing statistics 2021.
Turner, B., & Malpezzi, S. (2003). A review of empirical evidence on the costs and benefits of rent control. Swedish Economic Policy Review, 10, 11–56.
Whitehead, C., & Williams, P. (2018). Assessing the Evidence on Rent Control from an International Perspective. Housing Supply & Rents, Occasional Reports.
Whitehead, C., Markkanen, S., Monk, S., Scanlon, K., & Tang, C. (2012). The Private Rented Sector in the New Century: A Comparative Approach. Copenhagen: Boligøkonomisk Videncenter.
Zhou, J. (2023). The Private Sector in the Rental Housing Market. BCP Business & Management, 43, 125–129. https://doi.org/10.54691/bcpbm.v43i.4631.