ناسیونالیسم در تاریخ چپ: مطالعه‌ی خوانش تاریخ‌نگاری‌چپ‌ ایران از ملت و ملی‌گرایی؛ یک تحلیل مضمونی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 بخش جامعه شناسی/دانشکده ی علوم اجتماعی/دانشگاه شیراز/شهر شیراز

2 بخش جامعه شناسی/ دانشکده ی علوم اجتماعی/ دانشگاه شیراز/شهر شیراز

3 بخش جامعه شناسی/دانشکده ی علوم اجتماعی/ دانشگاه شیراز/ شیراز

10.22059/ijsp.2024.383509.671263

چکیده

مطالعه حاضر با تمرکز بر مورد مشخص ایران به بررسی مواجه‌ی تاریخ چپ ایران با «ملت» و «ملی‌گرایی» پرداخته است. تحقیق با نگرداشت چهارچوب مفهومی استخراج شده از نسبت‌کاوی مارکسیسم و ملی‌گرایی و با روش تحلیل مضمونی براون و کلارک (در شیوه‌ای مقایسه‌ای) انجام شده است. به این ترتیب پس از انتخاب 13 متن تاریخی از 9 تاریخی‌نگار چپ ایران به روش نمونه‌گیری نظری سپس تحلیل مقایسه‌ای مضامین آن، 12 مضمون اصلی و دو مضمون فرعی استخراج شد. بررسی مقایسه‌ای مضمون‌ها با نگرداشت مفاهیم تحقیق، به شناسایی دو سنخ تاریخ‌نگاری چپ منجر شد: 1-تاریخ چپ ارتدوکسی 2-تاریخ چپ نئومارکسیستی: نوع اول با مضمون مرکزی (فئودالیسم ایرانی)، بررسی ساختار فئودالیسم ایران را دستور کار قرار داده است. نوع دوم که اخیر، به شمار می‌رود فهم تاریخی ایران را به یک ثابت ساختاری و فراتاریخی یعنی (استبداد ایرانی) تقلیل می‌دهد. در نوع نخست در باره ملت و ملی‌گرایی نوعی از سکوت یا خاموشی معنادار ملاحظه گردید. با این همه در تاریخ چپ نئومارکسی، ملت و ملی‌گرایی فعال است. ملت در یک ساخت طبقاتی، در تضاد با دولت به طور خاص در لحظات مبارزاتی (انقلاب/جنبش) ادراک می‌شود از این رو ملت در این نوع تاریخ، واقیعتی سیال است. همچنین ملی‌گرایی در دو سطح توده و دولت هر دو به صورت ابزاری ایدئولوژیکی در بسیج، اذعام و همگون‌سازی جمعی/سیاسی طرح می‌گردد که به طور خاص از ناسیونالیسم توده خوانشی ایجابی و از ناسیونالیسم دولت خوانشی ستیزه‌جو (افیون توده) به دست داده شده است

کلیدواژه‌ها


آبراهامیان، یرواند (1377). ایران بین دو انقلاب، ترجمه­ی احمد گل­محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
آبراهامیان، یرواند (1389). ایران بین دو انقلاب، ترجمه­ی احمد گل­محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
آبراهامیان، یرواند (1399) تاریخ ایران مدرن، ترجمه­ی محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
آرون، ریموند( 1386). مراحل اساسی اندیشه­ی جامعه­شناسی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
آقا­بخشی، علی و افشاری، مینو (1383). فرهنگ علوم سیاسی، تهران: چاپار.
اسمیت، آنتونی (1399). ناسیونالیسم و مدرنیسم، ترجمه­ی کاظم فیروزمند، تهران: نشر ثالث.
احمدوند، زینب و همکاران (1396). بررسی و تحلیل مؤلفه­های جریان تاریخ نگاری چپ (کمونیستی) ایرانی در اولین دهه پس از انقلاب اسلامی 1357ش، گنجینه­ی اسناد، شماره­ی 2.
برومند، محمدتقی (1384). جامعه­ی مدنی از دیدگاه کارل مارکس، تهران: پازی­تیگر.
بشیریه، حسین (1397). جامعه­شناسی سیاسی، تهران: نشر نی.
پطروشفسکی، ایلیا (1351). نهضت سربه­داران در خراسان، ترجمه­ی کریم کشاورز، تهران: پیام.
پطروشفسکی، ایلیا ( 1354). اسلام در ایران، ترجمه­ی کریم کشاورز تهران: نشر پیام
پیگولوسکایا، ن. و. و همکاران (1353). تاریخ ایران، ترجمه­ی کریم کشاورز، تهران: نشر پیام.
تیلور، آورام و مک­رایلد، دانلد (1397). نظریة اجتماعی و تاریخ اجتماعی. ترجمة محمد غفوری تهران: نشر سمت.
جهانگیری، جهانگیر و محمدی، نسرین (1403). دوگانه‌ای در تاریخ‌نگاری: نقش اندیشة ساختاری (ساختارگرا/پساساختارگرا) در تحول سنت‌های تاریخ‌نگاری، تداوم و تغییر اجتماعی، سال 3، شماره­ی 1.
خسروی، خسرو (بی­تا). نظام­های بهره­برداری از زمین در ایران، تهران: نشر شبگیر.
رنان، ارنست و همکاران (1396). ملت، حس ملی، ناسیونالیسم، ترجمه­ی عبدالوهاب احمدی، تهران: نشر آگه.
سوداگر، محمدرضا (1369). رشد روابط سرمایه­داری در ایران، تهران: نشر سایه.
فشاهی، محمدرضا ( 1354). گزارشی کوتاه از تحولات فکری و اجتماعی در جامعه­ی فئودالی ایران، تهران: نشر.
کاتوزیان، محمد­علی (1398). تضاد دولت و ملت؛ نظریه تاریخ و سیاست در ایران، ترجمه­ی علیرضا طیب، تهران: نشر نی.
کاتوزیان، محمدعلی (1399). ایران، جامعه­ی کوتاه مدت و 3 مقاله­ی دیگر،  ترجمه­ی عبدالله کوثری، تهران: نشر نی.  
کاتوزیان، محمد­علی (1377). نه مقاله در جامعه­شناسی تاریخی، نفت و توسعه­ی اقتصادی، ترجمه­ی علیرضا طیب، تهران: نشرمرکز.
کاظمی، حجت (1400). تاریخ‌نگاری مارکسیستی و ماهیت جامعه و دولت در ایران سنتی، فصلنامه­ی سیاست، شماره­ی 4.
کوزر، لوییس (1388).  زندگی و اندیشه­ی بزرگان جامعه­شناسی، تهران: انتشارات علمی.
گلنر، ارنست (1399 ). ملت­ها و ملی­گرایی، ترجمه­ی ابوالفضل مینویی­فر، تهران: گام نو.
مارکس، کارل ( 1378). گروندریسه، ترجمه­ی باقر پرهام، تهران: نشر آگاه.
مارکس کارل (1382).  مقدمه­ای بر نقد اقتصاد سیاسی، ترجمه­ی صادق انصاری، تهران: نشر اخگر. 
مارکس، کارل و انگلس، فردریش (1386). لودویک فوئرباخ و ایدئولوژی آلمانی، ترجمه­ی پرویز بابایی، تهران: چشمه.
نعمانی، فرهاد ( 1358). تکامل فئودالیسم در ایران (ج 1)، تهران، انتشارات خوارزمی.
ویتفوگل، کارل ( 1391). استبداد شرقی، ترجمه­ی محسن ثلاثی، تهران: نشرثالث.
ولی، عباس (1380)، ایران پیش از سرمایه­داری، تهران: نشرمرکز.
هابزبام، اریک ( 1398). درباره­ی تاریخ، ترجمه­ی حسن مرتضوی، تهران: نشر لاهیتا.
هابزبام، اریک (1383) ملت و ملی­گرایی، ترجمه­ی علی باش، مشهد: نشر مهر دامون.
 
Atkinson, R. F. (1978). Knowledge and Explanation in History: An Introduction to the Philosophy of History, New York: Cornell University Press.
Burke, P. (2008). What is Cultural History? , England: Cambridge University Press.
Bernstein, Howard R. (1981). Marxist historiography and the methodology of Research programs, History and Theory, Vol. 20, No. 4, pp. 424-449.
Bennr, E. (1988). Marx and Engels on Nationalism and National Identity: A Reappraisal, Gournal of International Studies, 17(1): 133.
Boyatzis, E. R, (1998).Transforming qualitative information: Thematic analysis and code development, London: Sage
Braun, Virginia & Clarke, Victoria (2006). Using thematic analysis in Psychology, Qualitative research in Psychology, Vol.3, No.2 :77-101.
CollIngwood, R. G. (1993). The idea of History, Oxford New York: Oxford University Press.
Dunn, Stephen (2011).The fall and Rise of the Asiatic Mode of Production, USA and Canada: Routledge.
Glenn, J. (1997). Nations and Nationalism: Marxist Approaches to the Subject, Nationalism and Ethnic Politics, 3(2), 79-100.
Hunt, L. (1989). The New Cultural History, California: University of California Press.
Kautsky, Karl (1907/2009). Nationality and Internationality, Translated by Ben Lewis, Critique, Vol. 37, No. 3, pp. 371-389.
Lorenz, C. (2015). History: Theories and Methods, In James D. W. (eds), International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, Oxford: Elsevier.
Luxemburg, Rosa (1976).The National Question: Selected Writings by Rosa Luxemburg, Monthly Review Press.
Murphey, M. G. (1973). Our Knowledge of Historical past, United States of America: The BobbsMerrill Company.
Orelus, Pierre & Malott, Curry (2015). Marxist historiography the history of education: From colonial to neocolonial, Postcolonial Directions in Education, 4(2), 140-194.
Petrus, Joseph (1971). Marx and Engels on the National Question, the Journal of Politics, Vol. 33, No. 3, pp. 797-824.
Purvis, Trevor (1999). Marxism and Nationalism, in Marxism and Social Science (edited) by Gamble, Andrew & Marsh, David & Tant, Tony, London: University of Carleton.
Stuart, Robert (2006). Marxism and national identity, United States of America: State University of New York Press
Walker, Gavin (2011). Postcolonial and national question in Marxist Historiography,   International Journal of Postcolonial Studies, Vol.13.pp. 120-137.