تحلیلی بر چالش های سازمان های مردم نهاد (سمن ها) در مناسبات با دولت: یک نظریه زمینه ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری جامعه شناسی دانشگاه اصفهان, اصفهان, ایران

2 دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه اصفهان, اصفهان, ایران

3 دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه خوارزمی, تهران؛ ایران

10.22059/ijsp.2024.366059.671177

چکیده

علیرغم اهمیت مشارکت در برنامه‌های توسعه با محوریت سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن‌ها) به عنوان محرک اصلی، اما مسئله مشارکت همچنان حل نشده باقی مانده است. اغلب دولت‌ها از مشارکتی که به ذینفعان این فرصت را می‌دهد تا به طور اثربخشی بر برنامه‌های توسعه تأثیر بگذارند، صحبت می‌کنند و برای آن پیش‌قدم می‌شوند اما در واقعیت در برابر آن مقاومت می‌کنند و امکان برقراری ارتباط مشارکتی به‌عنوان قلب مشارکت موثر را نمی‌دهد. این موضع برای فرآیندهای توسعه بسیار مشکل‌ساز است. زیرا هیچ مشارکت اثربخشی در توسعه بدون ارتباط موثر اتفاق نمی‌افتد. از این جهت پژوهش حاضر با تمرکز بر مسئله‌مندی ارتباطات موثر در مشارکت‌های توسعه و با هدف آسیب‌شناسی فرایندهایی که تعامل سمن‌ها و دولت را شکل می‌دهد یا موانع برقراری ارتباط موثر می‌شود این پرسش را پیش کشید که دولت چگونه با سمن‌ها کار می‌کند؟ با استفاده از روش نظریه زمینه‌ای برساختی و تکنیک مصاحبه متراکم با 33 نفر از دبیران سمن‌های جوانان استان اصفهان نتایج نشان داد سمن‌های جوانان به جزء جدایی‌ناپذیر شکل سازمانی دولت تبدیل شده‌اند و یا به عبارتی سمن‌ها در دولت حک‌شده‌اند. حک‌شدگی نه تنها استقلال، بلکه پایداری آن‌ها را مسئله‌مند کرده است. از اینرو است که توصیف سمن‌ها از تجربه کار کردن با دولت لحظه‌ای بودن را، در ادراک آن‌ها حکاکی کرده است. دولت نه تنها فضای فعالیت سمن‌ها، بلکه ماهیت روابط خود با آن‌ها را هم تعریف می‌کند و رویکردی فروکاهنده در مورد ماهیت سمن، عضویت در آن، عملیات اجرایی و اثربخشی طرح‌ها و حتی رابطه با دولت ایجاد کرده است.

کلیدواژه‌ها


اداره کل مشارکت­های اجتماعی و فعالیت­های داوطلبانه جوانان وزرات ورزش و جوانان (1401). فهرست سازمان­های مردم­نهاد جوانان به تفکیک استان (از ابتدای سال 1391 تا دی ماه 1401). دسترسی از طریق:
پورعزت، علی­اصغر؛ خانیکی، هادی؛ یزدانی، حمیدرضا و مختاری، بهاره (1396). شناسایی راهبردهای بخش دولتی در مواجهه با سازمان­های مردم­نهاد در فرآیند خط­مشی­گذاری عمومی در ایران؛ مطالعه موردی: حوزه محیط­زیست و منابع طبیعی، فصلنامه سیاست­گذاری عمومی، دوره 3، شماره 2.
پولانی، کارل (1391). دگرگونی بزرگ؛ خاستگاه­های اقتصادی و سیاسی روزگار ما. ترجمه: محمد مالجو. تهران: نشر شیرازه.
پیترس، جان ندروین (1400). نظریه توسعه: شالوده­شکنی­ها و بازسازی­ها. ترجمه: رضا همتی و بابک لعل­فام. اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
حبیب­پور گتابی، کرم (1398). الگوی رابطه بین دولت و سازمان­های غیردولتی در سیاست­گذاری اجتماعی ایران. جامعه­شناسی نهادهای اجتماعی، سال 6، شماره 13.
حبیب­پور گتابی، کرم و کاری­جعفری، بهزاد (1398). مطالعه جایگاه سازمان­های مردم­نهاد در مدیریت بحران شهر تهران. مجله مطالعات اجتماعی ایران، دوره 13، شماره 2.
خزائلی­پارسا، فاطمه (1382). سازمان­های غیردولتی، تاریخچه، تعریف و ویژگی­ها. تهران: سازمان بهزیستی کشور.
حوزه حکمرانی شهروندی (1398). اهم مسائل سازمان­های مردم­نهاد در کشور. دسترسی از طریق:
https://governanceschool.ir/file/download/news/1585325702-policy-paper1.pdf
رازقی، نادر و لطفی­خاچکی، بهنام (1397). تحلیل جامعه­شناختی چالش­های بقا و پایداری سازمان­های مردم­نهاد فعال در حوزه آسیب­های اجتماعی: با تاکید بر رابطه آنها با دولت. جامعه­شناسی نهادهای اجتماعی، دوره 5، شماره 11.
ربیعی، کامران (1399). دولت توسعه­گرا و چالش­های توسعه اقتصادی در ایران. جامعه­شناسی تاریخی، دوره 12، شماره 1.
رفیعی، فرشاد (1391). نقش سازمان­های مردم­نهاد جوانان در توسعه ملی ورزش، پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت ورزشی. دانشکده تربیت­بدنی و علوم ورزشی. دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی.
ژیژک، اسلاوی (1401). خواست ناممکن. ترجمه: کامران برادران. تهران: نشر حکمت کلمه.
سعیدی، علی اصغر (1384). رابطه دولت و سازمان­های غیردولتی زنان در ایران (جستجوی یک همکاری بهینه). پژوهش زنان، دوره 3، شماره 3.
سعیدی، محمدرضا (1398). درآمدی بر مشارکت مردمی و سازمان­های غیردولتی. تهران: سمت
سلیانی، مسعود و وثوقی، منصور (1396). عوامل موثر بر استفاده از ظرفیت سازمان­های مردم­نهاد در نظارت بر عملکرد دولت در فرایند توسعه محلی. فصلنامه توسعه محلی. دوره 8، شماره 2.
ﺳﻮﺋﺪﺑﺮگ، ریچارد گرانووتر، ﻣﺎرک (1395). ﺟﺎﻣﻌﻪ­شناسی اﻗﺘﺼﺎدی. ﺗﺮﺟﻤﻪ:علی­اﺻﻐﺮ ﺳﻌﯿﺪی. ﺗﻬﺮان: اﻧﺘﺸﺎرات ﺗﯿﺴﺎ.
شیخی، حجت؛ برونک، فرهاد و زنگیشه­یی، سجاد (1400). توسعه محلی و رویکرد تسهیلگری اجتماع­محور (محله جعفرآباد). چشم­انداز شهرهای آینده، دوره 2، شماره 1.
شیخی، سینا؛ ضرغام­افشار، محمدتقی؛ عزت­آبادی­پور، حسام؛ مشگینی، بهمن و حدادی، علیرضا (1402). بررسی موانع حکمرانی مردمی در ایران و ارائه راهکارهایی برای ارتقای نقش مردم در حکمرانی. تهران: مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی.
شیرخانی، محمدعلی و ارغوانی، پیرسلامی، فریبرز (1395). اجماع پکن؛ الگوی نوین توسعه در عصر جهانی شده. فصلنامه سیاست، دوره 46، شماره 1.
صالحی، مختار و حسن­زاده، فرامرز (1395). بررسی تطبیقی اجماع پکن و اجماع واشینگتن. فصلنامه روابط خارجی، سال8، شماره 4.
عربی، علی و دالوند، فرانک (1400). سمن­ها، سرمایه اجتماعی و مدارا (مورد مطالعه: سمن­های فعال جوانان سطح شهر شیراز. مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، دوره 20، شماره 53.
فرج­اله­زاده، روزینا و صالحی­نیا، مجید (1400). بازتعریف مفهوم مکان با تأکید بر فرایند آفرینش و تبیین مرکزیت مکان. نشریه علمی باغ نظر، دوره 18، شماره 102.
لطفی، هادی؛ دانش­فر، کرم­اله و موسی­خانی، مرتضی (1399). بررسی تطبیقی نقش سازمان­های مردم­نهاد در فرایند خط­مشی­گذاری عمومی ایران و کشورهای منتخب. مطالعات راهبردی سیاست­گذاری عمومی، دوره 10، شماره 36.
 مایرز، تونی (1385). اسلاوی ژیژک. ترجمه: فتاح محمدی. زنجان: نشر هزاره­ی سوم.
محمدپور، احمد (1390). روش تحقیق کیفی ضد روش 2: (مراحل و رویه­های عملی در روش­شناسی کیفی). تهران: جامعه­شناسان.
مقدسی، فاطمه و همکاران (1396). دولت و تجربه­های مدنی در ایران. تهران:کتاب پارسه.
ملایی، مجتبی و اسکافی، مریم (1395). تحلیل کیفی مشارکت به روش مثلث­سازی مورد مطالعه: مشارکت شهرداری مشهد با سازمان­های مردم­نهاد. مطالعات فرهنگی- اجتماعی خراسان، دوره 10، شماره3.
هابرماس، یورگن (1384). نظریه کنش ارتباطی. ترجمه: کمال پولادی. تهران: روزنامه ایران.
همتی، رضا و ربانی خوراسگانی، علی (1387). مناقشات مربوط به مسئله اعتبار در پژوهش­های کیفی، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی. سال 16، شماره 61.
علی­نژاد، منوچهر و نصرتی، روح­اله (1396). حک­شدگی کنش اقتصادی: مطالعه الگوی کنش اقتصادی دریانی­های آذری زبان. مطالعات جامعه­شناختی، دوره 24، شماره 2.
Andrews, Abigail (2014). Downward Accountability in Unequal Alliances: Explaining NGO Responses to Zapatista Demands. World Development, Vol. 54.
Asad L. Asad & Kay, Tamara (2014).Theorizing the relationship between NGOs and the state in medical humanitarian development projects. Social Science & Medicine, Vol 120.
Atack, Iain (1999). Four criteria of development NGO legitimacy. World Development, Vol. 27, No. 5.
Banks, Nicola; Hulme, David & Edward, Michael (2015). Ngos, States, And Donors Revisited: Still Too Close For Comfort?. World Development, Vol. 66.
Batley, Richard (2011). Structures and strategies in relationships between non- government service providers and governments. Public Administration and Development, Vol. 31, No. 4).
Bryant, Antony & Charmaz, Kathy (2007). The Sage handbook of grounded theory. Thousand Oaks, CA: SAGE Publications Ltd.
Charmaz, Kathy (2006), Constructing Grounded Theory: A Practical Guide through Qualitative Analysis, London: SAGE Publications.
Clark, John (1995). The state, popular participation, and the voluntary sector. World Development. Vol. 23, No. 4.
Gary, Ian (1996). Confrontation, Cooperation or Cooptation: NGOs and the Ghanaian State during Structural Adjustment. Review of African Political Economy, Vol. 23, No. 68.
Gordenker, Leon & Weiss, Thomas G (1995). Pluralising Global Governance: Analytical Approaches and Dimensions. Third World Quarterly, Vol. 16, No. 3.
Hasmath Reza; Hildebrandt Timothy; Hsu Jennifer Y. J. (2019). Conceptualizing government-organized non-governmental organizations. Journal of Civil Society. Vol. 15, No. 3.
Mayhew, Susannah H (2005). Hegemony, Politics and Ideology: the Role of Legislation in NGO–Government Relations in Asia. The Journal of Development Studies, Vol. 41, No. 5.

Nair, Padmaja (2011), Evolution of The Relationship Between The State And Non-Government Organisations: A South Asian Perspective. Public Administration And Development, 31, No. 4.

Pollard, Stacey E (2014). The State and Civil Society in the Arab Middle East. Phd Dissertation: Western Michigan University. Dissertations. Retrieved From: https://scholarworks.wmich.edu/dissertations/311
Richey, Lisa Ann & Ponte, Stefano (2014). New Actors and Alliances in Development. Third World Quarterly, Vol. 35,
Najam, Adil (2000). The Four-C’s Of Third Sector–Government Relations: Cooperation, Confrontation, Complementarty, And Co-Optation, Nonprofit Management & Leadership, Vol. 10, No. 4.
Rose, Pauline (2011). Strategies for engagement: Government and national non-government education providers in South Asia. Public Administration and Development, Vol. 31, No. 4.
Schreier, Margrit, et al (2020). Qualitative Content Analysis: Disciplinary Perspectives and Relationships between Methods Introduction to the FQS Special Issue "Qualitative Content Analysis II". In Forum Qualitative Sozialforschung Forum: Qualitative Social Research, Vol. 21, No. 1.
Sternberg, Elaine (2010). NGOS Vs Civil Society: Reflections on the Illiberal, the Illegitimate and the Unaccountable. Economic Affairs, Vol. 30, No. 3.
Walker Christopher (2016). Dealing with authoritarian resurgence. In: Diamond Larry, Plattner, Marc F., Walker Christopher (eds.) Authoritarianism Goes Global: The Challenge to Democracy. Baltimore: John Hopkins University Press.
Ziegler, Charles E  (2010). Civil Society, Political Stability and State Power in Central Asia: Cooperation and Contestation. Democratization, Vol. 17. No. 5.