تنوع اکولوژیکی به مثابه راهبرد شناختِ تنوع قومی در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه جامعه‌شناسی سیاسی، دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران

2 استادیار، پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، تهران، ایران

10.22059/ijsp.2025.370278.671207

چکیده

تنوع زیستی در ایران‌زمین پرسش‌های دشواری را در مورد چگونگی شناخت، تعامل و تحلیل آن، فرا روی محققان این فلات گسترده و ناهموار مطرح می‌سازد. به‌واسطه جدایی مطالعات و تحقیقات طبیعی و اجتماعی و مرزبندی‌های ناشی از این رویکرد واگرایانه، این دشواری در حوزه مسائل اجتماعی دو چندان شده است. تنوع قومی، سرفصلی اجتماعی از بافت و ترکیب زیست جمعی در فلات ایران می‌باشد. با توجه به درهم تنیدگی حوزه‌های طبیعی و اجتماعی، پرسش اصلی مقاله عبارت است از این‌که: تنوع قومی به مثابه یک ویژگی زیستی و سرزمینی در کشور، چگونه می‌تواند همگرایی اجتماعی و یکپارچگی سرزمینی را در پی داشته باشد؟ فرضیه اصلی بر پایه واقعیتِ پیوند حوزه‌های طبیعی و اجتماعی و دیرینگی زیست در سرزمین، شناخت تنوع قومی را در گرو شناسایی و تحلیل با هم‌پیوند طبیعی آن یعنی تنوعِ زیستگاهی و سکونتگاهی می‌داند و نسبت همگرایی اجتماعی با تنوع قومی را بدون فهم تنوع اکولوژیک ممکن نمی‌داند زیرا جداسازی تحلیلی و صورت‌بندی صرفاً اجتماعی-در معنای عام آن- از تنوع قومی، منجر به از دست رفتن ویژگی بوم-پایه بودن آن می‌شود. با توجه به ماهیت نظری مقاله، روش تحقیق مورد استفاده، تحلیل انتقادی با هدف گشودگی مفهومی در حوزه مطالعاتی و تحقیقاتیِ قوم‌شناسی ایران با تکیه بر رویکرد اجتماعی-اکولوژیک است. از این‌رو، تنوع اکولوژیکی به مثابه زیرساخت ادراکی و مفهومیِ مواجهه با ویژگی‌ها و تغییرات سرزمینِ متنوع ایران به‌ویژه، تنوع قومی پیشنهاد شده است.

کلیدواژه‌ها


آرشامبو، میشل و لناف، وانی (1379). اسناد و روش برای تفسیر نقشه­ها(جغرافیا و زمین­شناسی). مترجم عبدالحمید رجایی. تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
اشمن، آدریان اف (1384). مقدمه­ای بر آموزش و پرورش شناختی(نظریه و کاربرد). مترجم کمال خرازی. تهران: سنا.
احمدی، حمید (1378). قومیت و قوم­گرایی در ایران؛ افسانه و واقعیت. تهران: نشرنی.
برتون، رولان (1380). قوم­شناسی سیاسی. مترجم ناصر فکوهی. تهران: نی.
جارویس، پیتر جی (1387). مبانی بوم­شناسی و مسائل محیط زیست. مترجم مظفر شریفی و محمد غفوری. مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
حاجیانی، ابراهیم (1388). جامعه­شناسی هویت ایرانی. تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام.
حبیبی، امین(1400). جریان­های احیایی منظر در باغ ایرانی(جستاری در باغ شازده). مجله منظر. شماره 54: 6-17.
دانلپ، رایلی و برول، رابرت، جی (1399). تغییرات اقلیمی و جامعه؛ دیدگاه­های جامعه­شناختی: گزارش کارگروهی انجمن جامعه­شناسی آمریکا در زمینه جامعه­شناسی و تغییر اقلیم جهانی. ترجمه عادل ابراهیمی لویه و سلیمان میرزایی راجعونی. تهران: وانیا.
سوزن، سایمون (1402). جامعه­شناسی در قرن بیست و یکم: روندها، بحث­ها و چالش­های اساسی. مترجم سلیمان میرزایی راجعونی. تهران: وانیا.
صفایی، مژده. متین­خواه، سید حمید. کریمیان، وحید (1392). بررسی دیدگاه اکولوژیک ایلات و عشایر ایران از منظر سیلوپاستورال، فصلنامه گیاه و زیست­بوم، 9 (35): 21-34.
قنبری، داریوش (1385). دولت مدرن و یکپارچگی ملی در ایران. تهران: تمدن ایرانی.
فائو، دستورالعمل­های داوطلبانه مدیریت مسئولانه مالکیت اراضی، شیلات و جنگل­ها در قلمرو امنیت غذایی. مترجم حمیدرضا زرنگار. تهران: وزارت جهاد کشاورزی.
فریلند، جوانا (1389). بوم­شناسی مولکولی. مترجم منصوره ملکیان. مشهد: جهاد دانشگاهی.
فرجی، برات و رومینا، ابراهیم (1389). تنوع قومی و پایداری امنیت ملی در ایران. فصلنامه آفاق امنیت. 3(7): 71-87.
کاویانی راد، مراد (1390). پردازش مفهوم امنیت زیست­محیطی (رابطه امنیت و اکولوژی). فصلنامه ژئوپلیتیک. 7(3): 80-100.
گودرزی، حسین (1385). م‍ف‍اهیم بنیادین در مطالعات قومی. تهران: تمدن ایرانی.
لونانز،‌پائولو. واندنبرگ، جرون. نیکامپ، پیتر (1384). اقتصاد اکولوژیکی تنوع زیستی. مترجم مجید مخدوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مارجر، مارتین (1377). سیاست قومی. ترجمه اصغر افتخاری، فصلنامه مطالعات راهبردی. پیش­شماره 1.
محجوبی دریاکناری، محبویه. رضایی، احمد. صالحی، صادق (1398). مقایسه رفتارهای محیط زیستی بین گروه­های قومی(مطالعه موردی: اقوام آذری، تالش و گیلک در استان­های گیلان و اردبیل). جامعه­شناسی کاربردی. 30(75): 47-62.
محمدرضایی، شهریار (1382). رویکرد سیستمی به تجزیه و تحلیل اکوسیستم­ها. تهران: آییژ.
مقصودی، مجتبی (1376). ناهمگونی جمعیتی و توسعه ملی در ایران (با تأکید بر ناهمگونی قومی). تهران: مؤسسه مطالعات ملی.
میرحیدر، دره. غلامی، بهادر. میراحمدی، فاطمه سادات (1392). تحلیل انتقادی نقشه­های قومیت در ایران. فصلنامه ژئوپلیتیک. 9(3): 1-30.
هوشنگی، حمید (1396). تنوع قومی در جمهوری اسلامی ایران؛ راهبردها و سیاست‌ها. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
یمنی­دوزی سرخابی، محمد (1382). برنامه­ریزی توسعه دانشگاهی: نظریه­ها و تجربه­ها. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
نقشه جامع علمی کشور (1389). تهران: شورای عالی انقلاب فرهنگی.
Biro, Maria and Kovacs, Petra (eds) (2001) Diversity in Action: Local Public Management of Multiethnic Communities in Central and Eastern Europe, Budapast: Open Society Institute
Coakley, John (1993) The Territorial Management of Ethnic Conflict, London: Psychology Press
Malesevic, Sinisa (2004) The Sociology of Ethnicity, London: Sage
Sun ZY, Ren H. [Ecological memory and its potential applications in ecology: a review]. Ying Yong Sheng Tai Xue Bao. 2011 Mar;22(3):549-55. Chinese. PMID: 21657006.
Yang, H., He, J., Li, Z. et al. Ethnic diversity and divergent perceptions of climate change: a case study in Southwest China. Humanities and Social Sciences Communications 11, 690 (2024). pp: 1-14. https://doi.org/10.1057/s41599-024-03207-x.