اقدام به خودکشی در نظام معنایی زنان شهر شیراز: یک مطالعه‌ی کیفی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، گروه جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 گروه جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

10.22059/ijsp.2025.385283.671274

چکیده

هدف از انجام پژوهش حاضر مطالعه زمینه، دلایل و پیامدهای اقدام به خودکشی در نظام معنایی زنان در شهر شیراز بوده است. به این منظور از رویکرد کیفی و روش نظریه‌ی زمینه‌ای استفاده شده است. مشارکت‌کنندگان این پژوهش 14 نفر از زنانی بودند که سابقه‌ی اقدام به خودکشی داشته‌اند. داده‌ها از طریق مصاحبه‌ی عمیق جمع‌آوری شدند و برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از روش تحلیل مقایسه‌ای مداوم سه مرحله‌ای استراس و کوربین استفاده شده است. یافته‌های به‌دست‌آمده شامل 6 مقوله‌ی (خشونت، خانواده‌ی نابسامان، خرده‌فرهنگ مصرف مواد، انزوای اجتماعی، فقر و تعارضات زناشویی) است. پس از ترکیب و تلفیق مقولات، «طرد زنان در بستر فقر قابلیتی» به‌عنوان مقوله‌ی هسته و پدیده‌ی مرکزی پژوهش شناسایی گردید. پیامدهای اقدام به خودکشی شامل پیامدهای جسمی، روانی و اجتماعی بوده است که در بیشتر این زنان منفی گزارش شده است. تلاش در جهت بهبود و ارتقای وضعیت اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی زنان در جامعه، می‌تواند در پیشگیری از مسائلی چون اقدام به خودکشی مؤثر باشد.

کلیدواژه‌ها


ابراهیمی، مهدی(1393). فقر درآمدی، فقر قابلیتی و طرد اجتماعی: روندشناسی تحول مفاهیم در بررسی فقر و محرومیت، فصلنامه‌ی تأمین اجتماعی، شماره‌ی 45، 33-55.
احمدی، حبیب و ابوترابی زارچی، فاطمه (1391). بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و میزان خودکشی در استان‌های کشور، فصلنامه‌ی راهبرد اجتماعی و فرهنگی، سال 1، 2، 79-63.
اسلامی‌نسب بجنوردی،علی (1371). بحران خودکشی، چاپ اول، تهران: انتشارات فردوس.
اعزازی، شهلا (1386). جامعه‌شناسی خانواده. تهران: نشر روشنگران مطالعات زنان.
امیرمرادی، فرشته و همکاران (1384). بررسی علل اقدام به خودسوزی زنان متأهل، فصلنامه‌ی حیات، سال 11، شماره‌ی 25-24، 50-41.
براتوند، فرشته و مهری بابادی، شهلا (1390). خودکشی یک معضل اجتماعی و پرخطر روبه رشد. اصلاح و تربیت، 10، 117، 13-7.
بنی‌فاطمه، حسین، عباس‌زاده، محمد و حکمت، عزیز(1390). تبیین تأثیر خشونت بر گرایش به خودکشی: مطالعه موردی دختران و زنان 50-15 ساله‌ی پیرانشهر، نشریه‌ی دانشکده‌ی علوم انسانی و اجتماعی، سال 14، شماره‌ی 35-34، 54-27.
تایلر، استیو (1376). جامعه‌شناسی خودکشی. ترجمه علی موسی نژاد، تهران: انتشارات اصفهان.
تایلر، استیو. (1376). جامعه‌شناسی خودکشی. ترجمه علی موسی نژاد، تهران: انتشارات اصفهان.
جمشیدی‏ها, غلامرضا و  قلی‏پور, سیاوش. (1389). مدرنیته و خودکشی زنان و دخترانِ لک. بررسی مسائل اجتماعی ایران،دوره1، شماره 1.
خسروی، زهره و خاقانی‌فرد، میترا(1383). بررسی رابطه همسرآزاری با تمایل به افکار خودکشی و آسیب‌رسانی به همسر در زنان شهر تهران، مطالعات زنان، سال 2، شماره‌ی 6، 113-99.
دورکیم، امیل (1378). خودکشی. ترجمه نادر سالار زاده امیری، تهران: نشر دانشگاه علامه طباطبایی.
دیلینی، تیم.(1394). نظریه‌های کلاسیک جامعه‌شناسی، ترجمه‌ی بهرنگ صدیقی و وحید طلوعی تهران: نشر نی.
رحمانی, عاطفه, بدره, محسن و میرحسینی, زهرا (1402). پدیدارشناسی خودکشی زنان در منطقۀ دیشموک. زن در توسعه و سیاست، دوره21، شماره 4.
ریتزر، جورج. (1389). نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمه محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی.
ساروخانی، باقر. (1370). دایره المعارف علوم اجتماعی. چاپ اول، تهران: انتشارات کیهان.
سالاری‌فر، محمدرضا (1389). خشونت خانگی علیه زنان، قم: مرکز نشر هاجر (وابسته به مرکز حوزه‌های علمیه خواهران).
ستوده، هدایت اله (1386). آسیب‌شناسی اجتماعی. چاپ هجدهم، تهران: ‌‌ انتشارات آوای نور.
ستوده، هدایت اله. (1386). آسیب‌شناسی اجتماعی. چاپ هجدهم، تهران: ‌‌ انتشارات آوای نور.
شادی طلب، ژاله، وهابی، معصومه و ورمزیار، حسن(1384). ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی فقر و نابرابری در ایران/ فقردرآمدی فقط یک جنبه از فقر زنان سرپرست خانوار، رفاه اجتماعی، شماره‌ی 17، 277-248.
شایگان، فریبا (1382). خودکشی زنان، جرمی خاموش علیه زنان، مطالعات راهبردی زنان، 5، 19. 97-69.
صدیق اورعی، غلامرضا (1386). مسائل اجتماعی جوانان، مشهد: اتشارات جهاد دانشگاهی.
صدیق‌سروستانی، رحمت اله (1385). آسیب‌شناسی اجتماعی (جامعه‌شناسی انحرافات اجتماعی). تهران: انتشارات آن.
عارفی، مرضیه (1381). بررسی میزان خودکشی در سطح استان آذربایجان غربی بین سال‌های 1377 و 1378 و دستیابی به برخی از متغیرهای اثرگذار بر آن، مجله‌ی علوم تربیتی و روان‌شناسی، سال 32، شماره‌ی 1، 162-141.
عنایت, حلیمه, هاشمی کتکی, سیده ریحانه و محمدی, محمد. (1401). بازسازی معنایی خودکشی زنان به روش نظریۀ زمینه‌ای (مطالعۀ موردی زنان خودسوختۀ بستری در بیمارستان سوختگی شهر اصفهان). پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی، سال 11، شماره 37، 46-21.
عنایت، حلیمه و حسینی، مریم (1396). بررسی پدیده‌ی خودکشی در استان فارس، تحلیل مسائل و آسیب‌های اجتماعی کشور، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
عنبری، موسی و بهرامی، اردشیر (1389). بررسی ارتباط باورهای فرهنگی با خودکشی در شهرستان‌های کوهدشت و پلدختر، مطالعات امنیت اجتماعی، شماره‌ی 21، 154-121.
فیلی، علیرضا (1383). بررسی جمعیت شناختی خودسوزی زنان بستری در بیمارستان قطب‌الدین شیراز، پیک نور علوم، شماره‌ی 17، 56-68.
قادرزاده، امید و پیری، کوهیار (1393). برساخت اجتماعی خودکشی: ارائه یک نظریه‌ی مبنایی، پژوهش‌نامه‌ی مددکاری اجتماعی، شماره‌ی 2، 114-93.
قاضی نژاد، مریم و سالاوان پور، الهام(1387). بررسی رابطه‌ی طرد اجتماعی و آمادگی برای اعتیاد، مسائل اجتماعی ایران، سال 16، شماره‌ی 63، 139-180.
کرایب، یان. (1394). نظریه‌ی اجتماعی کلاسیک، ترجمه‌ی شهناز مسمی پرست. تهران: نشر آگه.
کلدی، علیرضا وگراوند، اردشیر (1381). بررسی خوکشی در شهرستان کوهدشت، فصلنامه‌ی علمی – پژوهشی رفاه اجتماعی، سال 2، 6، 294-275.
کیوان‌آرا، محمود (1384). اقدام به خودکشی به عنوان یک ابزار ارتباطی برای زنان، تحقیقات علوم رفتاری، شماره‌ی 5، 38-29.
گودرزی، محمدعلی (1380). تحولات جدید در فهم و درمان رفتار خودکشی، تازه‌های روان‌درمانی، شماره‌ی 19 و 20، 35-54.
محسنی تبریزی، علیرضا. (1396). جامعهشناسی بالینی، حیطههای مداخلاتی، جلد دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مرادی، سعداله و خادمی، علی (1381). بررسی وضعیت خودکشی‌های منجر به مرگ در ایران و مقایسه آن با نرخ‌های جهانی، نشریه‌ی پزشکی قانونی، شماره‌ی 27، 21-16.
مرتون، رابرت (1376). مشکلات اجتماعی و نظریه جامعه‌شناختی، ترجمه نوین تولایی، تهران، امیرکبیر.
مشونیس، جان (1395). مسائل اجتماعی 1، ترجمه‌ی هوشنگ نایبی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
ممتاز، فریده. (1387). انحرافات اجتماعی، نظریه‌ها و دیدگاه‌ها، چاپ سوم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
مهران، ناهید، بوالهری، جعفر، اصغرنژادفرید، علی اصغر و میری، محمدرضا(1383). ویژگی‌های روانی-اجتماعی اقدام کنندگان به خودکشی در مقایسه با افراد عادی در بیرجند، مجله‌ی علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، دوره 11، 28،3-22.
هورتولانوس،رلوف، مشیلز، انجا. و میوسن، لدوین. (1394). انزوای اجتماعی در جامعه‌ی مدرن، ترجمه‌ی لیلا سرابی و صادق پیوسته، تهران: جامعه‌شناسان.
 
Devries, K., Watts, C., Yoshihama, M., Kiss, L., Schraiber, L. B., Deyessa, N., ... & Berhane, Y. (2011). Violence against women is strongly associated with suicide attempts: evidence from the WHO multi-country study on women’s health and domestic violence against women. Social science & medicine, 73(1), 79-86.
Douglas,Jack.D(1967),"The social meaning of suicide",Princeton University.
Kavak, F., Aktürk, Ü., Özdemir, A., & Gültekin, A. (2018). The relationship between domestic violence against women and suicide risk. Archives of Psychiatric Nursing.
Pearson, V., Phillips, M. R., He, F., & Ji, H. (2002). Attempted suicide among young rural women in the People's Republic of China: possibilities for prevention. Suicide and Life-Threatening Behavior, 32(4), 359-369.
Rojas, Y., & Stickley, A. (2014, February). Informal social capital in childhood and suicide among adolescent and young adult women: A cross-sectional analysis with 30 countries. In Women's Studies International Forum, 42, 1-8, Pergamon.
Sun, L., & Zhang, J. (2017). Gender differences among medically serious suicide attempters aged 15–54 years in rural China. Psychiatry research, 252, 57-62.
Weiss, Sandra J., Diana I. Simeonova, Hristina Koleva, Maria Muzik, Kristen D. Clark, Aysegul Ozerdem, Bruce Cooper, and Robert T. Ammerman. "Potential paths to suicidal ideation and suicide attempts among high-risk women." Journal of psychiatric research 155 (2022): 493-500.
Younis, Maha Sulaiman, and Riyadh K. Lafta. "Suicide and suicidality in Iraq: a systematic review." Medicine, conflict and survival 39, no. 1 (2023): 48-62.