بحران مفهومی قانون به مثابه بنیاد اساسی مسائل اجتماعی نظام حقوقی - قضایی ایران معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز

10.22059/ijsp.2025.398804.671330

چکیده

مفهوم قانون در ایران معاصر مبتنی بر چالشی بنیادین تکوین پیدا میکند که حاکی از نوعی واگرایی مفهومی است؛ چرا که مفهوم قانون در تلقی مدرن مبتنی بر رویکردی اومانیستی و سکولار است و ماهیتی اتونوم دارد. مصدر قانون عقل عملی محض است که به تعبیر کانت از هر آنچه غیر از خود عقل است مستقل شده، و به همین دلیل از منابع دینی و وحیانی نیز استقلال تام و تمام دارد و وابستگی به شریعت هویت اتونوم آن را مخدوش می سازد. از طرف دیگر قواعد شرعی کاملا متکی بر منابع وحیانی هستند و مصدر آنها اراده ی الهی است و استقلال آنها از منابع دینی، هویت الهی آنها را زیر سوال میبرد. این واگرایی مفهومی جمع دو نظام هنجاری مدرن و اسلامی را در یک جامعه از نظر منطقی غیرممکن می سازد و از همین رو به مثابه ی ریشه ی مسائل اجتماعی نظام حقوقی – قضایی ایران معاصر قابل بیان است؛ چالشی که زمینه ی مسائل و آسیب های اجتماعی متعدد و متنوعی را به دلیل عدم تناسب دو نظام هنجاری واگرا فراهم میکند؛ مسائلی چون دوگانگی در ارزش های اجتماعی و سبک زندگی، از هم گسیختگی در نظام تربیتی و آموزشی و قضایی، عدم انسجام و کارآمدی دستگاه عدالت کیفری و بحران هویتی جامعه ی ایرانی، از جمله مهمترین مسائلی است که ریشه در چالش مفهومی قانون دارد و حل این مسائل نیز وابسته به بازخوانی عمیق و حل ریشه ای این چالش مفهومی است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • آبادیان، حسین(1392)، بحران آگاهی و تکوین روشنفکری در‌‌ ایران، انتشارات کویر، چاپ دوم
  • آبادیان، حسین(1392)، مفاهیم قدیم و اندیشۀ جدید (درآمدی نظری بر مشروطۀ ‌‌ایران)، انتشارات کویر، چاپ دوم
  • آخوند خراسانی، محمد کاظم(1327ق)، نامه به محمدعلی شاه قاجار، در:کرمانی، ناظم الاسلام(1396) تاریخ بیداری ‌‌ایرانیان، انتشارات امیرکبیر، چاپ یازدهم
  • آدمیت، فریدون(1387)، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، انتشارات گستره، چاپ اول
  • آرون، ریمون(1386)، مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعه شناسی، ترجمه باقر پرهام، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ هشتم
  • آنسل، مارک(1375)، دفاع اجتماعی، ترجمۀ علی حسین نجفی و محمد آشوری، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم
  • ارسطو، (1398)، اخلاق نیکوماخوس، ترجمه محمدحسن لطفی، انتشارات طرح نو، چاپ چهارم
  • ارسطو، (1349)، سیاست، ترجمه حمید عنایت، انتشارات شرکت سهامی، چاپ دوم
  • اشتراوس، لئو، (1393)، حقوق طبیعی و تاریخ، ترجمه باقر پرهام، انتشارات آگاه، چاپ سوم
  • ایمان، محمدتقی(1389)، مبانی پارادایمی روش های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی، انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول
  • باومن، زیگموند(1380)، مدرنیته، در مجموعه مقالات مدرنیته و مدرنیسم، ترجمه و تدوین حسینعلی نوذری، انتشارات نقش جهان، چاپ دوم
  • بریستو، ویلیام(1393)، روشنگری، ترجمۀ مرتضی عابدینی فرد، انتشارات ققنوس، چاپ اول
  • پارسانیا، حمید(1397)، آخوند خراسانی و حکومت اسلامی(مناظره اکبر ثبوت و حمید پارسانیا)، تنظیم محسن آزموده، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، چاپ اول
  • پارسانیا، حمید(1395)، اخلاق و عرفان، انتشارات کتاب فردا، چاپ اول
  • پارسانیا، حمید(1393)، انواع و ادوار روشنفکری با نگاه به روشنفکری حوزوی، انتشارات کتاب فردا، چاپ دوم
  • پارسانیا، حمید(1386)، هفت موج اصلاحات، انتشارات بوستان کتاب قم، چاپ اول
  • تبیت، مارک(1384)، فلسفه حقوق، ترجمه حسن رضایی خاوری، انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی، چاپ اول
  • حائری، عبدالهادی(1360)، تشیع و مشروطیت و نقش ‌‌ایرانیان مقیم عراق، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول
  • دفلم، متیو(1398)، جامعه شناسی حقوق، ترجمۀ سینا باستانی، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، چاپ اول
  • راسخ،محمد(1381)، حق و مصلحت(مقالاتی در فلسفه حقوق، فلسفه حق و فلسفه ارزش)، انتشارات طرح نو، چاپ اول
  • روسو، ژان ژاک(1395)، قرارداد اجتماعی، ترجمه‌ی مرتضی کلانتریان، انتشارات آگه، چاپ هشتم
  • شایگان، داریوش(1378)، آسیا در برابر غرب، انتشارات امیرکبیر، چاپ سوم
  • صادقی، محمدهادی(1371)، گرایش سیاست کیفری اسلام، رساله دکتری دانشگاه تربیت مدرس
  • ضیایی‌فر، سعید(1392)، فلسفه‌ی علم فقه، انتشارات سمت، چاپ اول
  • طباطبایی، سیدجواد(1395)، تأملی دربارۀ ‌‌ایران، جلد دوم، بخش نخست: مبانی نظریه‌ی مشروطه خواهی، انتشارات مینوی خرد، چاپ دوم
  • فیرحی، داود (1395)، آستانۀ تجدد در «شرح تنبیه الامه و تنزیه المله»، انتشارات نی، چاپ دوم
  • فیرحی، داود(1400)، دولت مدرن و بحران قانون(چالش قانون و شریعت در ایران معاصر)، انتشارات نی، چاپ اول
  • فیرحی، داود(1394)، فقه و سیاست در‌‌ایران معاصر، جلد اول (فقه سیاسی و فقه مشروطه)، انتشارات نی، چاپ پنجم
  • فیرحی،داود (1399) ، مفهوم قانون در ایران معاصر، انتشارات نی، چاپ اول
  • کاسیرر، ارنست(1395)، فلسفه روشنگری، ترجمه یدالله موقن، انتشارات نیلوفر، چاپ چهارم
  • کوزر، لیوئیس(1385)، زندگی و اندیشه بزرگان جامعه شناسی، ترجمه محسن ثلاثی، انتشارات علمی، چاپ دوازدهم
  • کلسن، هانس(1387)، نظریۀ حقوقی ناب، ترجمۀ اسماعیل نعمت اللهی، انتشارات سمت، چاپ اول
  • مستشارالدوله، میرزایوسف خان(1393)، رساله‌ی یک کلمه، ویراسته‌ی امیر حکیمی، چاپ دیجیتال
  • موسوی اصل، سید سعید (1403)، مقایسه رویکرد میرزای نائینی و میرزایوسف خان مستشارالدوله درصورتبندی مفهومی «قانون جدید» در ایران، فصلنامه علمی پژوهش حقوق عمومی، دوره 26 ، شماره85 ، زمستان 1403،صص 263-288
  • موسوی خوئی، سیدابوالقاسم(1393)، مبانی تکمله المنهاج، جلد اول، انتشارات خرسندی، چاپ چهارم
  • نائینی، محمدحسین(1395)، تنبیه الامه و تنزیه المله( تصحیح دکتر داود فیرحی)، آستانۀ تجدد در «شرح تنبیه الامه و تنزیه المله»، انتشارات نی، چاپ دوم
  • ناظم الدوله، میرزا ملکم خان(1381)، رساله های میرزاملکم خان ناظم الدوله، انتشارات نی، چاپ اول
  • والک لیت، ساندرا(1386)، شناخت جرم شناسی، ترجمه حمیدرضا ملک محمدی، انتشارات میزان، چاپ اول
  • Aquinas, Thomas (1945), Basic Writings of St. Thomas Aquinas, Editors: Anton Charles Pegis, Vol.2, New York, Random House
  • Bendix, Reinhard(1960), Max Weber, An Intellectual Porteit, New York, Doubleday Press
  • Foucault,Michel(1997), Essential works of Foucault(1954-1984), Edited by Paul Rabinow, V1, Ethics, The New Press (New York)
  • Kant, Immanuel(2006),Groundwork of the Metaphysics of Morals,Translated and Edited By Mary Gregor. England: Cambridge University Press
  • Kant, Immanuel(1909),Critique of Practical Reason. Trans. TK Abbott, New York: Prometheus Books

 

بررسی مسائل اجتماعی ایران
دوره 16، شماره 1
(مربوط به بهار و تابستان 1404)
شهریور 1404
صفحه 135-150

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار