تعارض نهادی و شکست سیاست‌گذاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

چکیده

قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی ازسوی طراحان آن به‌عنوان قانون اساسی حوزۀ رفاه اجتماعی معرفی می‌شود؛ قانونی تأسیسی که روند طراحی تا تصویب آن حدود 6 سال به درازا کشید. این قانون در راستای اجرای اصل 29‌ام و بندهای 2 و 4 اصل 21ام قانون اساسی و با هدف انسجام‌بخشی و انتظام‌دهی به سیاست‌های رفاهی در جهت توسعۀ عدالت اجتماعی و حمایت از همۀ افراد کشور در برابر رویدادهای اجتماعی، طبیعی و پیامدهای آن طراحی شد. هماهنگی سیاست‌های اجتماعی در حوزه‌های آموزش، اشتغال، مسکن، سلامت و سایر حوزه‌های مرتبط با تأمین اجتماعی، تنظیم کلان بودجۀ عمومی دولت در قلمروهای بیمه‌ای، امدادی و حمایتی، مدیریت منابع یارانه‌های اجتماعی، بررسی و ارزیابی مستمر برنامه‌های حوزۀ رفاه و تأمین اجتماعی، تشکیل پایگاه جامع اطلاعاتی و بررسی و اصلاح اساسنامۀ کلیۀ دستگاه‌های اجرایی، صندوق‌ها و نهادهای دولتی و عمومی فعال در قلمروهای بیمه‌ای، حمایتی و امدادی از مهم‌ترین مأموریت‌های این قانون بوده است. پرسش مقاله این است که چرا این قانون در اجرا با چالش‌های اساسی مواجه شد و حتی دستاوردهای اولیۀ آن یک‌به‌یک از دست رفت؟
برای پاسخ به این پرسش از رویکرد تحلیلی تفسیری‌انتقادی استفاده شده است و داده‌های موردنیاز از طریق مطالعات اسنادی و انجام 38 مصاحبۀ نیمه‌ساخت‌یافته گردآوری و با به‌کارگیری تکنیک‌های کدگذاری تحلیل شده است.
براساس یافته‌های پژوهش، انواعی از تعارض‌های پارادایمی و ساختاری در نهادینه‌ نشدن این قانون و به‌حاشیه‌رفتن آن نقش داشته‌اند؛ تعارض‌هایی که بعضاً در فرایند طراحی و تصویب هم نمود داشته‌اند و در دورۀ اجرا به قفل‌شدگی قانون انجامیده‌اند. 

کلیدواژه‌ها


-      اعرابی، محمد (1381). بررسی تداخل وظایف و فعالیت‌های سازمان‌های بخش تأمین اجتماعی: طرح مطالعاتی نظام جامع رفاه و تأمین‌اجتماعی. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
-      امیدی، رضا (1393). چالش‌های نهادینه‌شدن نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی در ایران. فصلنامۀ تحقیقات رفاه اجتماعی، شمارۀ 4: 167-143.
-      امیدی، رضا (1395). تأسیس سازمان مدیریت اجتماعی؛ تکرار یک تجربۀ ناموفق. روزنامۀ شرق، شمارۀ 2696، 12 مهرماه: 5.
-      امیدی، رضا (1398). تحلیل تعارض در سیاست‌گذاری اجتماعی: بررسی فرایند تدوین قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی. فصلنامۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دورۀ 8، شمارۀ 3: 668-639.
-      باقری، یاسر (1396). میدان سیاست‌گذاری اجتماعی در ایران؛ تحلیل مناسبات قدرت در فرایند سیاست‌گذاری اجتماعی. پایان‌نامۀ دکتری، دانشکدۀ علوم‌اجتماعی دانشگاه علامه‌طباطبایی.
-      پارسونز، واین (1385). مبانی سیاست‌گذاری عمومی و تحلیل سیاست‌ها (جلد اول). ترجمه: حمیدرضا ملک‌محمدی. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
-      روزخوش، محمد (1395). مفهوم توسعه و نسبت آن با سیاست و ایدئولوژی (تأملی جامعه‌شناختی در تحول مفهوم توسعه در ایران پس از انقلاب). پایان‌نامۀ دکتری، دانشکدۀ علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران.
-      سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (1379). برنامۀ مبارزه با فقر و افزایش درآمد خانوارهای کم‌درآمد (فقر نسبی) به‌انضمام متن مصوبه. تهران: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور.
-      سام‌آرام، عزت‌الله (1385الف). بازخوانی پروندۀ پر فراز و نشیب وزارت رفاه و تأمین اجتماعی. روزنامۀ دنیای اقتصاد، شمارۀ 1089، 8 آبان 1385.
-      سام‌آرام، عزت‌الله (1385ب). فراز و نشیب‌های وزارت رفاه و تأمین اجتماعی. روزنامۀ دنیای اقتصاد، شمارۀ 1091، 10 آبان 1385.
-      ستاری‌فر، محمد (1380). ادغام سازمان‌های بیمه‌ای، حمایتی و امدادی در وزارت تعاون نادیده‌گرفتن منزلت و نیازهای مردم است. هفته‌نامۀ آتیه، سال هشتم، شمارۀ 322، 19 تیر 1380: 3 و 4.
-      ستاری‌فر، محمد (1383). نظام موجود تأمین اجتماعی بدون راهبرد است. هفته‌نامۀ آتیه، 23 تیر 1383، ضمیمۀ شمارۀ 472: 9-8.
-      سعیدی، علی‌اصغر (1386). چالش‌ها و فرصت‌های تدوین نظام رفاهی جامع در ایران بعد از انقلاب. نامۀ صادق، شمارۀ 31: 91-69.
-      سعیدی، علی‌اصغر (1387). چالش‌های شکل‌گیری گفتمان رفاهی در ایران. کتاب ماه علوم‌اجتماعی، سال یازدهم، شمارۀ اول: 69-58.
-      شبیری‌نژاد، علی‌اکبر (1382). چالش‌های نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی در ایران. فصلنامۀ تأمین اجتماعی، سال پنجم، شمارۀ 13: 8-3.
-      شبیری‌نژاد، علی‌اکبر (1383). ناسازگاری در کارکردها. فصلنامۀ تأمین اجتماعی، سال ششم، شمارۀ 16: 6-3. 
-      شریف‌زادگان، محمدحسین (1392الف). نشست چالش‌های سیاست‌گذاری اجتماعی در ایران. دانشکدۀ علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران، 13 آذر 1392.
-      شریف‌زادگان، محمدحسین (1392ب). همایش تأمین اجتماعی؛ گذشته، حال، آینده. دانشکدۀ مدیریت دانشگاه تهران، 30 تیر 1392.
-      شریف‌زادگان، محمدحسین (1397). ناکارآمدی رفاه اجتماعی. روزنامۀ شرق، شمارۀ 3255، 8 مهرماه: 1.
-      عظیمی، حسین (1381). با تشکیل وزارت رفاه و تأمین اجتماعی بدنۀ دولت بزرگ نمی‌شود. هفته‌نامۀ برنامه، شمارۀ 3، 27 مهر 1381: 8.
-      غفاری، غلامرضا؛ امیدی، رضا (1388). کیفیت زندگی؛ شاخص توسعۀ اجتماعی. تهران: شیرازه.
-      کرباسیان، مهدی (1392). همایش تأمین اجتماعی؛ گذشته، حال، آینده. دانشکدۀ مدیریت دانشگاه تهران، 30 تیر 1392.
-      گریندل، مریلی اس. (1382). در جست‌و‌جوی امور سیاسی: اقتصاد سیاسی سیاست‌گذاری توسعه، در جرالد میر و جوزف استیگلیتز. پیشگامان اقتصاد توسعه: آینده در چشم‌انداز. ترجمه: غلامرضا آزاد (ارمکی). تهران: نی.
-      مبلغ، فروغ (1395). ناهماهنگی در سیاست‌گذاری اجتماعی ایران. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم‌اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی.
-      مجلس شورای اسلامی (1390). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی و اسلامی (لوح فشرده). تهران: مجلس شورای اسلامی.
-      مدنی قهفرخی، سعید (1382). چشم‌اندازهای فراروی تأمین اجتماعی در ایران: چالش‌ها و راهکارهای پیش‌بینی‌شده در لایحۀ نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی. فصلنامۀ تأمین اجتماعی، شمارۀ 15: 328-289.
-      مدنی قهفرخی، سعید (1383). نجات طبقۀ متوسط با نظام رفاه. روزنامۀ شرق، شمارۀ 268، 28 مرداد 1383: 12.
-      مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1381). یافته‌های آماری نظرخواهی از کارشناسان، مدیران و صاحب‌نظران در چارچوب مباحث نظری و ساختار نظام رفاه و تأمین اجتماعی. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
-      مک‌لئود، تاس اچ. (1380). برنامه‌ریزی در ایران: براساس تجارب گروه مشاورۀ دانشگاه هاروارد در ایران در تهیۀ برنامۀ عمرانی سوم. ترجمه: علی‌اعظم محمدبیگی. تهران: نی.
-      موهبتی، طاهر (1382). مهم‌ترین لایحۀ اجتماعی نیم قرن اخیر چه اهدافی را دنبال می‌کند؟ روزنامۀ آتیه، شمارۀ 447، 16 دی‌ماه: 5 و 12.
-      میدری، احمد (1394). واگذاری بیمه‌ها به وزارت بهداشت یک خطای بزرگ تصمیم‌گیری است. خبرگزاری ایسنا، 4 آبان‌ماه.
-      واعظ‌مهدوی، محمدرضا (1392). نشست چالش‌های سیاست‌گذاری اجتماعی در ایران. دانشکدۀ علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران، 13 آذر 1392.
-      وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی (در حال انتشار). تحلیل سیاست‌گذاری آموزش در ایران. تهران: وزارت تعاون، کار، و رفاه اجتماعی.
-      وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (1381). ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان. تهران: دفتر انتشارات طرح پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌ها.
-      وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (1382). یافته‌های پیمایش در 28 مرکز استان کشور: ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان- موج دوم. تهران: دفتر انتشارات طرح پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌ها. 
-      هادسون، جان (1391). فرایند سیاسی. در پیت الکاک، مارگارت می، کارن راولینگستون، کتاب مرجع سیاست‌گذاری اجتماعی (جلد اول)، ترجمه: علی‌اکبر تاج مزینانی و محسن قاسمی. تهران: دانشگاه امام صادق: 374-361.   
-      هیلیر، جین (1388). سایه‌های قدرت. ترجمه: کمال پولادی. تهران: جامعۀ مهندسان مشاور ایران.
-      Blakemore, Ken & Griggs, Edwin (2007). social policy; an introduction. Berkshire: Open University press.
-      Braun, Virginia & Victoria Clarke (2006). Using thematic analysis in psychology. Journal of Qualitative Research in Psychology, 3: 77-101.
-      Holmqvist, Mikael (2008). The institutionalization of social welfare: a study of medicalizaing management. New York: Routlege.
-      Kingdon, John W. (2011). Agendas, alternatives, and public policies, 2nd edn. Boston, MA: Longman.
-      Marshall, Thomas H. (1964). citizenship and social class. Cambridge: Cambridge university press.
-      Moore, Christopher (2003).The mediation process: practical strategies fpr resolving conflict. San Francisco: Jossey-Bass.
-      Netting, F. Ellen; Mary Katherine O’Connor & David P. Fauri (2008). comparative approachs to program planning. New Jersey: John Wiley & Sons.
-      Netting, F. Ellen; Mary Katherine O’Connor; David P. Fauri (2008). comparative approachs to program planning. New Jersey: John Wiley & Sons.
-      Schiulli, David (2009). professions in civil society and the state. Boston, Brill.
-      Tropman, John E.; Dluhy, Milan; Lind, Roger & Vasey, Wayne (1976). strategic perspectives on social policy. New York: Pergamon.
-      Walker, Robert (2005). social security and welfare: concepts and comparisons. New York: Open university press.
-      Wilmott, William; Joyce Hocker (2013). interpersonal conflict. New York: McGraw-Hill. 
World Bank (2019). [1] https://data.worldbank.org/indicator/SH.XPD.OOPC.CH.ZS