بررسی نقاط گسست تعاملات اجتماعی در شهر تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه شناسی سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشیار جامعهشناسی دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر فضاهای شهری بر تعاملات اجتماعی شهروندان شهر تهران انجام شده است. تمرکز این تحقیق بر نقاط گسست تعاملات اجتماعی در فضای شهری است. روش کار کیفی است و مصاحبه‌ها با تکنیک مصاحبة مسئله‌محور طرح و نتایج از طریق تحلیل تماتیک تحلیل‌شده‌اند. مبنای تحلیل، سی مصاحبه‌ای بوده که از شهروندان تهرانی در مناطق مختلف شهر گرد آمده است. نتایج به‌دست آمده حاکی از آن است که شهروندان تهران برای حضور در تعاملات اجتماعی به‌واسطة برخی عوامل فضایی، محدود و مشمول پرداخت هزینه می‌شوند؛ آن عوامل، مطابق یافته‌ها، عبارت‌اند از اقتصاد تعامل، کالایی شدن فضا و شکاف‌های اقتصادی که مناطق مختلف شهری را عملاً به جزیره‌هایی فروبسته تبدیل کرده است. توضیح این مطلب ذیل سه تم کلی آمده است: اقتصاد تعامل، دوپارگی شهر و واکنش‌های اجتماعی. هریک از این تم‌ها ذیل مقولاتی مشخص بسط یافته‌اند: مقولاتی که ذیل تم اقتصاد تعامل قرار می‌گیرند عبارت‌اند از: بهای دسترسی و کالایی‌شدن فضا؛ مقولاتِ ذیل تم دو پارگی شهر عبارت‌اند از: شکاف اقتصادی و جزیره‌ای شدن روابط اجتماعی؛ سرانجام ذیل تم واکنش‌های اجتماعی، این مقولات قرار می‌گیرند: پالادیومی شدن، چانه‌زنی یا اعتراض، دوری جستن یا غریبگی پیشه کردن. مطابق نتایج، شهروندان تهران تمهیداتی جبرانگر برای ادامة حیات شهری خود اتخاذ کرده‌اند که عبارت‌اند از شبیه شدن به سبک زندگی طبقات فرادستی، چانه‌زنی برای داشتن حق اعمال‌نظر در ساخت‌وسازهای شهری و درنهایت دوری جستن و غربیگی پیشه کردن. بنابر یافته‌ها، دو راه‌کار نخست مقتضی پرداخت هزینه‌های مالی و سیاسی است. به‌این‌ترتیب، مطلوب‌ترین گزینة پیش روی شهروندان تهران در اغلب موارد غریبگی پیشه کردن و انزواست.

کلیدواژه‌ها


-      تانکیس، فرن (1394). فضا، شهر و نظریة اجتماعی، ترجمه: دکتر حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی. تهران: نشر دانشگاه تهران.
-      تری ایگلتون (1381). درآمدی بر ایدئولوژی. ترجمه: اکبر معصوم بیگی. تهران: نشر آگه.
-      داداش‌پور، هاشم و همکاران (1394). جایگاه عدالت فضایی در نظام برنامه ریزی شهری ایران. مجله علمی-ترویجی راهبرد توسعه. سال 11، شمارة 43: 206-181.
-      زیمل، گئورگ (1372). کلان‌شهر و حیات ذهنی. ترجمه: یوسف اباذری. نامه علوم اجتماعی. سال 16، شمارۀ 6: 66-53.
-      زیمل، گئورگ (1390). پول در فرهنگ مدرن. ترجمه: یوسف اباذری. فصلنامة فلسفی، ادبی، فرهنگی ارغنون. سال 1، شمارة 3: 338-326.
-      زیمل، گئورگ (1393). دربارۀ فردیت و فرم‌های اجتماعی. ترجمه: شهناز مسمی پرست. تهران: نشر ثالث.
-      شالچی، سمیه و همکاران (1395). بازسازی شهری، تصویر تهران و تجربۀ بیگانگی. مجلة تحقیقات فرهنگی ایران، سال 8، شمارۀ 3: 32-1.
-      فتحی، سروش (1391). تحلیلی بر روابط اجتماعی در فضای شهری پایدار. مجلة مطالعات توسعه اجتماعی ایران. سال 4، شمارۀ 4: 64-47.
-      فلیک،اووه(1392). درآمدی بر تحقیق کیفی. ترجمه هادی جلیلی. تهران: نشر نی.
-      کلانتری، عبدالحسین و حسینی‌زاده آرانی، سیدسعید (1393). بررسی ارتباط میان مشارکت در شبکه‌های نهادی اجتماعی و تجربه احساس تنهایی (مورد مطالعه: کلان شهر تهران). فصلنامة علوم اجتماعی. سال 13، شمارۀ 4: 134-109.
-      موسایی، میثم و شیانی، ملیحه (1389). مشارکت در امور شهری و الزامات آن. مجلة رفاه اجتماعی. سال 2، شمار 38: 268-245.
-      هاروی، دیوید (1393). معمای سرمایه و بحران های سرمایه‌داری. ترجمه: مجید امینی. تهران: نشر کلاغ.
-      هاروی، دیوید (1394). هفده تناقض و پایان سرمایه‌داری. ترجمه: خسرو کلانتری و مجید امینی. تهران: نشر کلاغ.
-      هاروی، دیوید (1395). از حق به شهر تا شهرهای شورشی. ترجمه: خسرو کلانتری و پرویز صداقت. تهران: نشر آگاه.
-      هاروی، دیوید (1382). عدالت اجتماعی و شهر. ترجمه: حسام فرخیان و همکاران. تهران: شرکت پردازش برنامه ریزی شهری وابسته به شهرداری تهران.
-      Lefebvre, H. (1996). The Production of Space. Oxford: Blackwell.
-      Low, S. (2000). On the Plaza: The Politics of Public Space and Culture. Austin: University of Texas Press.
-      Madanipour, A. (1999). Why are the design and development of public spaces significant for cities. England: University of Newcastle.
-      Parkinson, J.R (2012). Democracy and public space. Oxford: Oxford University Press.
-      Saldaña, J. (2009). The Coding Manual for Qualitative Researchers. London: Sage publication.
-      Zieleniec, A. (2007). Space and social theory. London: Sage Publication.