کنش مسئولانه در فرایند جامعه‌پذیری زیست‌محیطی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیارجامعه‌شناسی دانشگاه یاسوج

2 کارشناس ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه یاسوج

3 دانشیارجامعه‌شناسی دانشگاه یاسوج

چکیده

در این تحقیق وضعیت و فرایند رفتار مسئولانۀ زیست­محیطی مورد بررسی قرار گرفت. با استفاده از روش پیمایش، داده­های مورد نیاز تحقیق از تعداد 400 نفر نمونه از بین جامعۀ آماری پژوهش که شامل شهروندان بالای 18 سال شهر یاسوج بودند به روش نمونه­گیری تصادفی جمع‌آوری شد. تحلیل یافته­های توصیفی پژوهش نشان داد، میزان مسئولیت­پذیری شهروندان شهر یاسوج نسبت به محیط­زیست در حد متوسط بود. در بخش یافته­های استنباطی، رابطۀ مسئولیت­پذیری زیست­محیطی، به­عنوان متغیر وابسته، با سایر متغیرها (جامعه­پذیر­ی زیست‌محیطی دین‌داری و آگاهی زیست­محیطی)، به‌عنوان متغیر مستقل، مورد سنجش قرار داده شد. نتایج نشان داد بین متغیرهای  جامعه‌پذیری، آگاهی زیست­محیطی و دین‌داری با متغیر وابسته (مسئولیت­پذیری زیست­محیطی) رابطۀ معنادار وجود دارد. به‌این‌صورت که هرچه افراد از آگاهی زیست­محیطی بیشتر و جامعه­پذیری و دین‌داری قوی‌تری برخوردار باشند، نسبت به محیط­زیست مواجهۀ مسئولانه­تری داشتند. نتایج همچنین نشان داد با افزایش سن و تحصیلات پاسخگویان، میزان مسئولیت­پذیری آنها افزایش می­یابد. از نظر جنسیت نیز تفاوت معناداری بین زنان و مردان مشاهده شد، به‌این‌صورت که زنان مسئولیت­پذیری زیست­محیطی بیشتری نسبت به مردان نشان دادند. در تحلیل نهایی، به این نکته اشاره شد که تغییر رفتار شهروندان و شکل دادن رفتار مسئولانه مستلزم قرار دادن این شکل از رفتار ذیل فرایند جامعه‌پذیری و توجه نهادهای جامعه­پذیری به این بعد از رفتار شهروندان است. نهادهای جامعه­پذیری با درک اهمیت نقش محیط­­زیست در زندگی انسان، می­توانند با برنامه‌ریزی و تولید محتوای مناسب مرتبط با محیط­زیست، نقش تعیین‌کننده­ای در شکل­گیری رفتار مسئولانۀ شهروندان نسبت به محیط­زیست ایفا نمایند.

کلیدواژه‌ها


-      احمدیان، داریوش و حقیقتیان، منصور (1395). تحلیل جامعه‌شناختی نقش عوامل فرهنگی بر رفتارهای زیست محیطی. سالنامه مطالعات جامعه‌شناختی شهری، سال ششم، شمارۀ هیجدهم: 51-76.
-      ادهمی، عبدالرضا و  اکبرزاده، الهام (1392). بررسی عوامل فرهنگی مؤثر بر حفظ محیط زیست شهر تهران. مجله تخصصی جامعه‌شناسی، سال اول، شمارۀ1:  62-37.
-      اژدری، افسون (1382). توسعۀ فرهنگی و محیط زیست.  فصلنامه علمی سازمان محیط‌زیست، شمارۀ 39: 28-27.
-      بادسار، محمد و قاسمی، مهدی (1392). بررسی عوامل مؤثر بر احساس مسؤلیت نسبت به محیط‌زیست. دومین همایش ملی حفاظت و برنامهزیری محیط‌زیست.
-      باصره، نادیا و محمدی‌زاده، ماریا (1392). آگاهی، نگرش و رفتار زیست‌محیطی در جهت توسعۀ پایدار. سومین همایش سلامت محیط‌زیست و توسعۀ پایدار، بندر عباس.
-      پالمر، جوی (1390). آموزش محیط‌زیست در قرن بیست‌ویکم. ترجمه: دکتر علی محمد خورشید دوست. تهران: نشر سمت.
-      پناه، نرگس (1394). بررسی رابطۀ نگرش به محیط زیست و مسئولیتپذیری با تفکیک زبالههای خانگی در بین بانوان متأهل شهرهای شیراز و یاسوج. پایانامه کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه یاسوج.
-      دبیر سیاقی، منوچهر (1383). بحران محیط‌زیست. قم: انتشارات حدیث امروز.
-      توسلی، غلامعباس و حسینی نجاتی، سید محمود (1383). واقعیت اجتماعی شهروندی در ایران. مجله جامعه‌شناسی ایران، شمارۀ 8: 25-44.
-      تومه، ژرژ (1380). توسعۀ فرهنگی و محیط زیست. ترجمه: محمد شارع‎پور. تهران: غزال (باز).
-      رحیمی، محسن و دشتی موخر، سمانه (1392). بررسی نقش مشارکت شهروندان در حفاظت محیط‌زیست شهری (نمونه موردی: شهر تهران). اولین همایش ملی جغرافیا، شهرسازی و توسعۀ پایدار.
-      رستگار، احمد و بیرقدار، علی مهدی (1394). بررسی رابطۀ مسئولیت‌پذیری اجتماعی و رفتارهای زیست محیطی در حفاظت از محیط زیست. سومین همایش ملی پژوهش های محیط زیست و کشاورزی ایران.
-      ریتزر، جرج (1374).  نظریههای جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمه: محسن ثلاثی. تهران: نشر علمی.
-      سلیمی، علی و داوری، محمد (1385). جامعه‌شناسی کجروی. تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
-      شبیری، محمد؛ شمسی، زهرا و ابراهیمی، هادی (1392). اثرات اجرای برنامه‌های آموزش زیست‌محیطی بر طبیعت‌گردی (مطالعه موردی: دانش‌آموزان مدارس لنگرود). مجلۀ برنامه‌ریزی و توسعۀ گردشگری، سال دوم، شمارۀ 7: 162-148.
-      شجاعی‌زند، علیرضا (1384). مدلی برای سنجش دین‌داری در ایران. مجلۀ جامعه‌شناسی ایران، دورۀ ششم، شمارۀ 1: 34-66.
-      صالحی، صادق و امام‌قلی، لقمان (1391). سرمایۀ فرهنگی و رفتار زیست‌محیطی. فصلنامۀ انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شمارۀ 38: 91-120.
-      صالحی، صادق؛ پازوکی‌نژاد، زهرا (1393). بررسی نگرش و رفتار مسئولانه دانشجویان نسبت به محیط زیست. جامعه‌شناسی کاربردی، سال 25، شمارۀ 3: 88-71.
-      ضیاپور، آرش؛ کیانی‌پور، ندا و نیک‌بخت، محمدرضا (1392). تحلیل جامعه‌شناختی محیط‌زیست و رفتار افراد نسبت به آن در مناطق روستایی و شهری استان کرمانشاه. فصلنامه آموزش محیط‌زیست و توسعه پایدار، سال اول، شمارۀ 2: 67-55.
-      طباطبایی، نفیسه و همکاران (1390). رابطۀ سبک‌های هویت و مسئولیت‌پذیری با پیشرفت تحصیلی نوجوانان 15 تا 18 سال شهر تهران. فصلنامه علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی، سال12، شمارۀ 44: 28تا44.
-      عبداللهی، عظیمه السادات (1383). بررسـی آگـاهی، نگــرش و رفتــار زیســت‌محیطــی شــهروندان اصفهان. پایان نامه کارشناسی ارشد، اصفهان، دانشگاه آزاد اسلامی دهاقان.
-      فروتن‌کیا، شهروز؛ نواح، عبد الرضا (1395). جامعه‌شناسی محیط‌زیست. تهران: انتشارات جامعه شناسان.
-      قلندری، ایمان؛ تقوایی، علی‌اکبر و کامیار، مریم (1395). مطالعه تطبیقی رابطۀ انسان و محیط‌زیست در تفکر توسعۀ پایدار و توسعۀ اسلامی. فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی،شمارۀ دهم: 78-62.
-      کلانتری، عبدالحسین و همکاران (1395). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر تعلق‌مندی نسبت به محیط زیست. جامعه‌شناسی کاربردی، شمارۀ 2: 16-1.
-      نبوی، عبدالحسین؛ شهریاری، مرضیه (1393). دین، اخلاق و محیط زیست.  فصلنامه انسان و محیط‌زیست، شمارۀ 29: 84-69.
-      وکیل حیدری، ساربان (1398). مطالعه و تحلیل عوامل اجتماعی مؤثر در بهبود رفتارهای معطوف به حفظ محیط‌زیست روستایی. جامعه‌شناسی کاربردی، شمارۀ 2: 64-47.
-      هانیگان، جان (1394). جامعه‌شناسی محیط‌زیست. ترجمه: موسی عنبری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-      Barr, S. (2007). Factors Influencing Environment Attitudes and Behaviors: A U.K. Case Study of -   Household Waste Management. Journal of Environment and Behavior, 4 (39): 435-473.
-      Gebert, A.(2014). Recycling in Dubrovink: Discrepancies between attitudes, knowledge and   behavior, RIThink, V. 4: 25-29.
-      Barry, J. (2009). Environment and social theory (2nd Ed.). London and New York: Routledge.
-      Budruk, M.; Thomas, H.; Tyrrell, T. (2012). Urban Green Spaces: A Study of Place Attachment and Environmental Attitudes in India. Society and Natural Resources: An International Journal, 5 (12): 25-65.
-      Fridgen, C. (1994). Human Disposition toward Hazards: Testing the Environmental Appraisal Inventory. Journal of Environmental Psychology, 14: 101-11.
-      Heberlein, T.A. (2012). Environmental Attitudes. Oxford: university press.
-      Karp Gutieerez, D (1996) .Valus and their effects on pro-environmental behavior. Environment and behavior, 29(1): 111-133. 
-      Krosnick, J. A.; Holbrook, A. L.; Visser, P.S. (2000). The Impact of the fall 1997 Debate about  Global Warming on American Public Ppinion. Public Understanding of Science, 9(3): 239-260
-      Parsons, H, L(1977). Marx and Engels on Ecology, Westport, CT: Greenwood Press
-      Seriousness of an Environmental Loss is a Matter of what caused it. Journal of Environmental Psychology. 25(1): 13-21.
-      Sternp, C.; Dietz, T.; Guagnano, G. (1995). The new Ecological paradigm in social  psychological contet. Journalof Environmental and Behavior: 27(6).: 723-743.
-      Yildiz, N.; Yilmaz, H.; Demir, M.; Toy, S. (2011). Effects of Personal Characteristics on Environmental  Awareness; A Questionnaire Survey with University Campus People in A Developing Country, Turkey”. Scientific Research and Essays, 6(2): 332-340.
-      Sutton, P. (2007). The Environment: A Sociological Introduction. Cambridge: Polity Press.