نسبت آگاهی و دغدغه‌ها با رفتارهای زیست‌محیطی در جوامع روستایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی دانشگاه زنجان

2 دانشیار گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی دانشگاه زنجان

3 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد گروه ترویج، ارتباطات و توسعهۀ روستایی دانشگاه زنجان

چکیده

هدف از انجام تحقیق بررسی نسبت آگاهی­ و دغدغه­ها با رفتارهای زیست­محیطی در جوامع روستایی  بود. برای تبیین مسئلۀ تحقیق نظریه­های رفتاری و جامعه­شناسی محیط­زیست از قبیل شکاف دغدغه – رفتار و همچنین پارادایم اکولوژیکی جدید (NEP) به‌کار گرفته شد. روش تحقیق مورد استفاده از نوع کمی با استفاده از ابزار پرسش‌نامه بود. جامعۀ آماری این پژوهش، سرپرستان خانوار روستایی بخش مرکزی شهرستان باغملک استان خوزستان هستند. حجم نمونه با توجه به جدول کرجسی و مورگان، 341 نفر تعیین شد. افراد نمونه با استفاده از روش نمونه‎گیری طبقه‌ای متناسب با حجم مورد مطالعه قرار گرفتند. برای تجزیه و تحلیل داده­ها از تکنیک چند متغیرۀ مدل‌سازی معادلات ساختاری در نرم­افزار AMOS و SPSS بهره گرفته شد. یافته­ها حاکی از آن است که آگاهی و رفتار زیست­محیطی سرپرستان روستایی در سطح بالا و دغدغۀ زیست­محیطی آنها در سطح متوسط است. نتایج تحقیق نشان داد که آگاهی زیست‌محیطی تأثیر مستقیم و معنی­داری بر رفتار زیست­محیطی دارد. نتیجۀ آزمون خودگردان­سازی نشان داد که آگاهی زیست­محیطی از طریق دغدغۀ زیست­محیطی بر رفتار زیست­محیطی تأثیر می­گذارد. استدلال این مقاله این است که با افزایش آگاهی روستائیان در رابطه با مسائل و موضوعات محیط­زیست دغدغه و نگرانی­های زیست­محیطی آنها افزایش پیدا می­کند که می­تواند نقش بسزایی در شکل­گیری رفتارهای سازگار با محیط­­زیست در بین آنها داشته باشد.

کلیدواژه‌ها


-      ادهمی، عبدالرضا و ­اکبرزاده، الهام (1390). بررسی عوامل فرهنگی مؤثر بر حفظ محیط زیست شهر تهران (مطالعه موردی: مناطق5 و 18تهران). مجله تخصصی جامعه­شناسی، سال اول، شمارۀ اول: 38-62.
-      احمدیان، داریوش و حقیقتیان، منصور (1395). تحلیل جامعه‌شناختی نقش عوامل فرهنگی بر رفتارهای زیست‌محیطی شهری مورد مطالعه (شهروندان شهر کرمانشاه). مطالعات جامعه‌شناختی شهری، دورۀ 6، شمارۀ 18: 51-76.
-      اسحاقی، رضا؛ حجازی، یوسف و علم‌بیگی، امیر (1394). تفکیک سطوح نگرانی­های زیست‌محیطی روستاییان براساس متغیرهای اجتماعی: کاربردی از مدل لجستیک دووجهی. پژوهش­های روستایی، دورة ۶ ،شمارة ۲: 233-252.
-      پایگاه اطلاع‌رسانی باغملک (1395). از نبود اداره محیط‌زیست در باغملک تا بی‎توجهی مدیریت اداره محیط زیست ایذه نسبت به خطرات زیست‌محیطی در باغملک. قابل دسترس در پایگاه اینترنتی: http://orbeh-news.ir/?p=7278
-      پور، سمیرا و سعادت‎یار، فهیمه سادات (1391). تحلیل و بررسی نگرش­ها و نیات رفتاری مسئولانۀ زیست‌محیطی با توجه به شهروند زیست‌محیطی. مجلۀ علمی ترویجی راهبرد یاس، شمارۀ 29: 197-214.
-      حمایت‌خواه جهرمی، ارشاد؛ فرهنگ، دانش؛ قربانی، پروانه (1396). واکاوی رفتارهای زیست‏‌محیطی براساس مدل TPB. توسعۀ اجتماعی، دورۀ 11، شمارۀ 3: 31-66.‎
-      فاضلی، محمد و جعفرصالحی، سحر (1392). شکاف نگرش، دانش و رفتار زیست­محیطی گردشگران. فصلنامه علمی ـ پژوهشی مطالعات مدیریت گردشگری، سال 8، شمارۀ 22: 168-142.
-      فردوسی، سیما؛ مرتضوی، شهناز و رضوانی، نعیمه (1386). رابطۀ بین دانش زیست‌محیطی و رفتارهای محافظت از محیط. پژوهشنامه علوم‌انسانی، شمارۀ 5: 151-164.
-      سبزه‌ای، محمدتقی؛ قلی‌پور، سیاوش؛ آدینه­وند، معصومه (1395). بررسی رابطۀ بین آگاهی، نگرش و رفتار حامی محیط‌‌زیست دانشجویان دختر دانشگاه قم. فصلنامه آموزش محیط زیست و توسعۀ پایدار، دورۀ 4، شمارۀ 4: 5-16.
-      سجاسی قیداری، حمدالله و فعال جلالی، ا. (1397). سنجش آگاهی و رفتار زیست‌محیطی روستاییان (مطالعۀ موردی: دهستان زنگلانلو). مجله برنامه­ریزی فضایی، دوره 8، شمارۀ 1: 50-29.
-      عابدی سروستانی احمد و شاه­ولی، منصور (1387). ضرورت و ویژگی­های پژوهش در اخلاق زیست‌محیطی. فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، دورۀ 3، شمارۀ 3 و 4: 56-61.
-      صالحی، صادق (1390). رفتارهای زیست‎محیطی، دانش زیست‌محیطی و تحصیلات. مجله علوم تربیتی، دورۀ 18، شمارۀ 2: 226-201.
-      صالحی، صادق و امام‌قلی، لقمان (1391). سرمایه فرهنگی و نگرش و رفتارهای زیست محیطی (مطالعه موردی: استان کردستان). فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال 8، شمارۀ 28: 91-120.
-      صالحی، صادق و پازوکی‌نژاد زهرا (1393). تحلیل عوامل اجتماعی مؤثر بر نگرش و عملکرد زیست‌محیطی دانشجویان، جامعهشناسی کاربردی، دورۀ 25، شمارۀ 3: 88-71.
-      صالحی، صادق و کریم‌زاده، سارا (1390). بررسی دانش زیست­محیطی و رفتارهای زیست­محیطی. فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و راتباطات، سال 7، شمارۀ 24: 173-159.
-      صالحی، صادق و کریم‌زاده، سارا (1393). بررسی تأثیر ارزش‌های زیست‌محیطی بر رفتار زیست‌محیطی (مطالعة مناطق شهری ارومیه). مسائل اجتماعی ایران، سال 5، شمارۀ 2: 76-61.
-      صالحی عمران، ابراهیم و آقامحمدی، علی (1387). بررسی دانش، نگرش و مهارت­های زیست‌محیطی معلمان آموزش دورۀ ابتدایی استان مازندران. فصلنامۀ تعلیم و تربیت، شمارۀ 95: 118-91.
-      مطیعی لنگرودی، حسن و عزمی، آئیژ (1390). مروری بر مشکلات زیست‌محیطی روستاهای ایران و راهکارهای حل این مشکلات.  فصلنامۀ مسکن و محیط روستا، شمارۀ 133: 115-101.
-      منتی‎زاده، میثم، غلامحسین، زمانی و کرمی، عزت­اله (1392). مدل­یابی رفتار زیست‌محیطی زارعان شهرستان شیراز با استفاده از تئوری ارزش_عقیده_هنجار استرن. تحقیقات اقتصاد و توسعۀ کشاورزی ایران، دورۀ 45، شمارۀ 4: 624-613.
-      منتی‌زاده، میثم؛ زمانی، غلامحسین؛ غلامرضایی، سعید (1394). واکاوی هنجارهای اخلاقی زیست‌محیطی کشاورزان شهرستان شیراز. مجلۀ علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد 11، شمارۀ 2: 65-49.
-      مؤمنی، معصومه (1393). اهمیت برنامه­ریزی آموزش­های محیط‌زیست در توسعه پایدار اکوتوریسم ایران با استفاده از مدلSWOT. فصلنامه گردشگری، دورۀ 3، شمارۀ 11: 49-67.
-      هوشمندان مقدم‌فرد، زهرا و شمس، علی (1395). عوامل مؤثر بر رفتار مصرف سموم شیمیایی توسط گلخانه‌داران استان زنجان. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دورۀ 12، شمارۀ 1: 131-119.
-      Ahnstrom, J.; Hockert, J.; Bergea, H. L.; Francis, C. A.; Skelton, P.; Hallgren, L. (2009). Farmers and nature conservation: What is known about attitudes, context factors and actions affecting conservation?. Renewable agriculture and food systems, V.24, N.1: 38-47.
-      Bamberg, S.; Moser, G. (2007). Twenty years after Hines, Hungerford, and Tomera: A new meta-analysis of psycho-social determinants of pro-environmental behavior. Journal of Environmental Psychology, N. 27: 14-25.
-      Bayard, B.; Jolly, C. (2007). Environmental behavior, structure and socio-economic conditions of hillside farmers: A multiple-group structural equation modeling approach. Ecological Economics, N. 62: 433–440.
-      Bijani, M.; Ghazani, E.; Valizadeh, N.; Fallah Haghighi, N. (2017). Pro-environmental analysis of farmers' concerns and behaviors towards soil conservation in central district of Sari County, Iran.  International Soil and Water Conservation Research, N. 5: 43-49.
-      Blake, J. (1999). Overcoming the “value-action gap” in environmental policy: Tensions between national policy and local experience. Local Environment, N. 4: 257-278.
-      Bronfman, N.; Cisternas, P.; Lopez-Vazquez, E.; Maza, C.; Oyanedel, J. (2015). Understanding attitudes and pro-environmental behaviors in a Chilean community. Sustainability, N. 7:14133-14152.
-      Dunlap, R. E., & Jones, R. E. (2002). Environmental concern: Conceptual and measurement issues. In R. E. Dunlap, & W. Michelson (Eds.), Handbook of environmental sociology (pp. 482-524). Westport, CT: Greenwood Press.
-      De Groot, J. I. M. & Steg, L. (2010). Relationships between value orientations, self-determined motivational types and pro-environmental behavioral intentions. Journal of Environmental Psychology, N.30: 368-378
-      Erdogan, M. (2015). The effect of summer environmental education program (SEEP) on elementary school students' environmental literacy. International Journal of Environmental and Science Education, V. 10, N.2: 165-181.
-      Erhabor, N. I., & Don, J. U. (2016). Impact of environmental education on the knowledge and attitude of students towards the environment. International Journal of Environmental and Science Education, V. 11, N. 12: 5367-5375.
-      Finger, M. (1994). From knowledge to action? Exploring the relationships between environmental experiences, learning, and behavior. Journal of  Social Issues, N. 50: 141–160
-      Gangadharappa, N. R.; Acker, D. G.; Chengappa, P. G.; Ganesamoorthi, S.;  Kumar, S.; Sajeev, M. V. & Shen, D. (2007).  Social Capital and Ability to Change Among Indian Farmers. AIAEE, Proceedings of the 23rd Annual Meeting, Polson, Montana, 20-24 May: 129-139.
-      Gifford, R. (2011). The dragons of inaction: Psychological barriers that limit climate change mitigation and adaptation. American Psychologist, N. 66: 290-302.
-      Gobattoni, F.; Pelorosso, R.; Leone, A. & Ripa, M. N. (2015). Sustainable rural development: The role of traditional activities in Central Italy. Land Use Policy, N. 48: 412-427.
-      Givens, J. E., & Jorgenson, A.  K. (2013). Individual Environmental Concern in the World Polity:  A Multilevel Analysis. Social Science Research, Vol.42, No. 2: 418-431.
-      Gurbuz, I. B., & Ozkan, G. (2019). Consumers’ knowledge, attitude and behavioral patterns towards the liquid wastes (cooking oil) in Istanbul, Turkey. Environmental Science and Pollution Research, V. 26, N. 16: 16529-16536.
-      He, H., & Greenberg, S. (2008). Motivating Sustainable energy consumption in the home. Technical Report, Department of Computer Science, University of Calgary, Canada.
-      Hynes, N., & Wilson, J. (2016). I do it, but don't tell anyone! Personal values, personal and social norms: Can social media play a role in changing pro-environmental behaviors? Technological Forecasting & Social Change, N. 111: 349-359
-      Janmaimool, P. & Khajohnmanee, S. (2019). Roles of environmental system knowledge in promoting university students’ environmental attitudes and pro-environmental behaviors. Sustainability, N.11: 1-18.
-      Kurisu, K. (2015).  Pro-environmental Behaviors. Tokyo, Japan: Springer. DOI: 10.1007/978-4-431-55834-7_2
-      Klöckner, C.A. (2013). A comprehensive model of the psychology of environmental behavior: a meta-analysis. Global Environmental Change, N.  23: 1028–1038
-      Kollmuss, A. & Agyeman, J. (2002). Mind the gap: Why do people act environmentally and what are the barriers to pro-environmental behavior? Environmental Education Research, N. 8: 239-260.
-      Marquart-Pyatt, S.T. (2012). Contextual influences on environmental concerns cross-nationally: a multilevel investigation. Social Science Research, N. 41: 1085–1099
-      Milfont, T. L. & Schultz, P. W. (2016). Culture and the natural environment. Current Opinion in Psychology, N. 8:194-199.
-      Miller, D., Merrilees, B. & Coghlan, A. (2015). Sustainable urban tourism: Understanding and developing visitor pro-environmentally behaviors. Journal of Sustainable Tourism, V. 23, N.1: 26-46.
-      Monostori, K. & Horich, B. (2008). Environmental awareness: Attitude or action?. Review of Sociology, V. 14, N. 2: 5-31.
-      Molyadi, J.  (2010).  Effect of environmental knowledge, Local Wisdom, Locus of  control and farming motivation on responsible environmental behavior of farmers in sopping regency of south Soluwesi. International Journal of Research, V. 3, N. 2: 98.
-      Osman, N. H. Jusoh, M. S. & Amlus, H. (2014). Exploring the relationship between environmental knowledge and environmental attitude towards pro-environmental behavior: undergraduate business students perspective. American-Eurasian Journal of Sustainable Agriculture, V. 8, N. 8: 1-4.
-      Paço, A. & Lavrador, T. (2017). Environmental knowledge and attitudes and behaviors towards energy consumption. Journal of environmental management, N. 197: 384-392.
-      Salehi, S. (2010). People and the Environment: A Study of Environmental Attitudes and Behavior in Iran. LAP Lambert Academic Publishing: 200-201.
-      Schultz, P.W. (2001). The structure of environmental concern: concern for self, other people and the biosphere. Journal of Environmental Psychology, N. 21: 327-329.
-      Sheeran, P. & Webb, T. L. (2016). The intention behavior gap. Social and Personality Psychology Compass, N.10: 503-518.
-      Takacs-Santa, A. (2007). Barriers to environmental concern. Research in Human Ecology, V. 14, N. 1: 26-38.
-      Tam, K. P. & Chan, H. W. (2017). Environmental concern has a weaker association with pro-environmental behavior in some societies than others: A cross-cultural psychology perspective. Journal of Environmental Psychology, N. 53: 213-223
-      Tanner, C., (1999). Constraints on environmental behavior. Journal of Environmental Psychology, N.19: 145–157
-      Ungar, S. (1994). Apples and oranges: Probing the attitude-behavior relationship for the environment. Canadian Review of Sociology, N. 31: 288-304.