تحرک اجتماعی میان‌نسلی در بین شهروندان تهرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم اجتماعی و ارتباطات، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شرق، تهران، ایران

2 دانشیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

چکیده

آمارهای تنبلی اجتماعی و نشانگرهای آن و میزان پایین تحرک اجتماعی صعودی و روند رو به رشد عوامل خطرآفرین آن از مسائل مهم جامعه امروز ایران است. هدف این تحقیق مطالعه میزان و شناسایی عوامل تحرک اجتماعی میان‎نسلی به عنوان مسئلۀ اجتماعی در بین شهروندان بالای 25 سال کلان شهر تهران است. از درون نظریه‌های مختلف، قدرت اجتماعی، قدرت سیاسی، قدرت فرهنگی، قدرت اقتصادی و قدرت نمادین استخراج و به عنوان عوامل مؤثر بر تحرک اجتماعی سنجش شده است. تحرک اجتماعی میان‌نسلی به عنوان متغیر وابسته با تفاضل اولین شغل و شغل فعلی پاسخگویان، با اولین شغل و آخرین شغل پدرانشان عملیاتی شده است. روش اصلی پژوهش پیمایش، ابزار جمع‌‌آوری داده‌ها پرسشنامه، حجم نمونه 1054 نفر و شیوۀ نمونه‌گیری خوشه­ای چندمرحله­ای بوده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که فقط 30 درصد مردم تهران تحرک اجتماعی میان‌نسلی صعودی داشته‌اند که  میانگین آن در دامنه­ای از صفر تا 100، برابر با 20 است. قدرت اجتماعی درحد زیاد، قدرت نمادین در حد متوسط، قدرت سیاسی و قدرت اقتصادی در حد خیلی کم و قدرت فرهنگی خانواده نیز در حد اندک بدست آمده است. قدرت اقتصادی و قدرت سیاسی با تحرک اجتماعی میان‌نسلی دارای همبستگی معنادار بودند. رگرسیون چند متغیره نشان داد که متغیرهایی مانند محل تولد، وضعیت تأهل و شبکه فامیلی بر تحرک اجتماعی میان‌نسلی تأثیر مستقیم داشته‌اند. 042/0=  R2 نشان می‌دهد رابطۀ علی بین تحرک میان‌نسلی و متغیرهای زمینه­ای بسیار ضعیف است و تحرک میان‌نسلی چندان از عوامل درون مدل نظری پژوهش تبعیت نمی‌کند. تحقیق نشان می‌دهد بسیاری از عوامل مورد توجه نظریه‌پردازان اجتماعی تاثیری در تحرک اجتماعی میان‌نسلی شهروندان تهرانی در این مقطع زمانی نداشته‌اند و شرایط تحرک اجتماعی میان‌نسلی در جامعه تهران از مدل­ها و عوامل دیگری پیروی می‌کند که  مستلزم پژوهش‌های وسیع‌تری است.

استانداری تهران.(1392). سالنامه آماری استان تهران- 1391، تهران: استانداری تهران، معاونت برنامه ریزی و اشتغال، دفتر آمار و اطلاعات .
- اکبری خنجی، نظام.(1382). مهاجرت و سازگاری. شیراز: انتشارات نوید شیراز.
- آرون، ریمون. (1370). مراحل اساسی اندیشه در جامعه‏شناسی، ترجمه باقر پرهام، تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
- بشیریه، حسین.(1376) جامعه شناسی سیاسی، تهران:نشر نی.
- جوادی یگانه، محمدرضا و زینب فاطمی امین و مجید فولادیان. (1390) «بررسی تطبیقی شاخص تنبلی در ایران و کشورهای جهان و برخی راه حل ها» راهبرد فرهنگ، سال سوم شماره دوازدهم و سال چهارم شماره سیزدهم.صص 111-134.
- خدابنده‎لو، سعید.(1372). تحرک اجتماعی (بین نسلی): مطالعۀ موردی شهر کرمانشاه، به راهنمایی مسعود چلبی، پایان‎نامه کارشناسی ارشد رشته جامعه‎شناسی، دانشگاه تربیت مدرس.
- رحیمی زاده، فائزه. (1395).بررسی عوامل مؤثر بر تنبلی اجتماعی دانشجویان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده پردیس نیمه حضوری
روشه، گی.(1376). جامعه‌شناسی تالکوت پارسونز،ترجمه عبدالحسین نیک گهر،تهران نشر تبیان.
- ریتزر، جورج. (1374).نظریه جامعه‎شناسی در دوران معاصر، محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی.
- زارع، بیژن و لطفی، مهوش.(1392 ).بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر تحرک اجتماعی بین نسلی شهر کرمانشاه، مجله ی مسائل اجتماعی ایران، سال چهارم، شماره ی 1 ، صص 113-139
- سراقی، عیسی؛ ابوالفتحی، داریوش و ملکی، حسین.(1388). فرآیند جهانی شدن و تأثیر آن بر روند شهرنشینی در کلان شهرهای کشورهای در حال توسعه (نمونه موردی: کلان شهر تهران). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی ج 10، ش 13، صص 139-172
-  فیروزجائیان، علی اصغر، شریفی مقدم، پرویز. (1396). تحلیل تنبلی دانشگاهی به مثابه تنبلی اجتماعی در میان دانشجویان دانشگاه مازندران. جامعه شناسی کاربردی، سال 28 ،شماره 4 صص70-5.
- غفاری، زهرا.(1396).تأثیر سرمایۀ فرهنگی تجسم یافته (ذهنی) بر تحرک اجتماعی میان‌نسلی (مورد مطالعه: شهروندان 30 تا 54 ساله شهر گرگان)، فصلنامه توسعه اجتماعی (توسعۀ انسانی سابق)، دوره 11 ،شماره 4 ،صفحات 206-183.
- کوزر، لوئیس. (1370). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‎شناسی، ترجمه محسن ثلاثی. تهران: انتشارات علمی.
- کوئن، بروس.(1370). درآمدى بر جامعه شناسى، ترجمه: محسن ثلاثى، تهران نشر توتیا.
- گرپ، ادوارد. (1373). نابرابری اجتماعی، دیدگاه نظریه‎پردازان کلاسیک و معاصر، ترجمه محمد سیاهپوشان و احمدرضا غروی‎زاده، انتشارات معاصر.
- لاروک، پی ییر.(1346). طبقات اجتماعی، ترجمه ایرج علی آبادی، تهران، چاپ جیبی.
- مرکز آمار ایران.(1391). گزیده نتایج سرشماری عمومی، نفوس و مسکن 1390، به نقل از www.amar.org.ir.
- مرکز آمار ایران.(1399). گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران،تهران : سازمان برنامه و بودجه.
- معصومی راد، رضا.(1390). عوامل فرهنگی مؤثر بر  تحرک اجتماعی «مطالعه موردی در بین مردان ٣٥ تا ٦٤ ساله شهر تهران» رساله دکتری جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران .
- مقدس، علی اصغر. (1374). بررسی تحرک طبقاتی و منزلت شغلی در شهر شیراز و بوشهر، رساله دکتری، دانشگاه تربیت مدرس.
- ملک، حسن. (1389). جامعه‎شناسی قشرها و نابرابری‎های اجتماعی، تهران، دانشگاه پیام نور.
- موسوی، کمال الدین، جوادی، سمانه سادات. (1397). بررسی نقش استفاده از اینترنت در میزان بروز عادات و خصلت های منفی فرهنگی: مطالعه موردی شهر کاشان. فصلنامه مطالعات رسانه های نوین، سال، چهار شماره249 صص14  -281
-Kano. H. (1978). City Development and occupational change in Iran:A case study Of Hamadan,in the Developing economies, Vol.2.
-Misagh ,Parsa .(2000). States, Ideologies and Social Revolutions: A Comparative Analysis of Iran , Nicaragua and the Philippines , Cambridge: Cambridge University Press.