مشکله‌ی همبستگی در جامعه‌ی چند قومی ایران: فراترکیب مطالعات موجود

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه کُردستان و پژوهشگر پژوهشکده کردستان‌شناسی

10.22059/ijsp.2022.90393

چکیده

پژوهش حاضر با لحاظ نمودن اهمیت همبستگی در مقام یک سازه نظری و سیاستی و پیوند آن با وفاق اجتماعی، مقبولیت و مشرعیت سیاسی، به مفهوم­سازی و فرموله­کردن مشکله­ی همبستگی در بستر جامعه چندقومی ایران به میانجی فراترکیب مطالعات موجود پرداخته است. در پژوهش حاضر از روش فراترکیب بهره گرفته شده است. نمونه و جامعه آماری پژوهش، شامل مطالعات کیفی منتخبی است که در بازه­ی زمانی1372 تا 1398 از جوانب و دیدگاه­های مختلف به بررسی مسأله­ی همبستگی و ابعاد آن در ایران پرداخته­اند. پس از جستجو در پایگاه­های مختلف، تعداد500 مقاله، کتاب و گزارش پژوهشی مرتبط شناسایی و در نهایت 54 منبع برای انجام روش فراترکیب انتخاب شد. برمبنای فراترکیب مطالعات، همبستگی در جامعه­ی چندقومی ایران وضعیت پروبلماتیکی پیدا کرده است. نتایج پژوهش موید آن است که مختصات همبستگی در جامعه ایران، برساخت زمینه­ها و شرایط ساختاری است. اصلی­ترین زمینه­ای که بایستی در آن مسئله­ی همبستگی در ایران پی­ریزی ­شود، پذیرش واقعیتی به نام «پایایی و مانایی تنوع فرهنگی» است. بر مبنای فراترکیب مطالعات، مختصات همبستگی در جامعه­ی چندقومی ایران، معلولِ «قرابت­های بین­فرهنگی»، «گسست و عدم شمولیت در سیاست­های قومی»، «ناپایداری و نامتوازن بودن توسعه­»، «ناکارآمدی مدیریت سیاسی اقوام» و «اختلال در شناسایی» است. در این میان «جهانی­شدن فرهنگی»، «الگوپذیری از نخبگان قومی»، «ژئوپولتیک مناطق قومی و مداخلات فراملی» و «امتداد قومی» به­عنوان شرایط مداخله­گر به‌شمار می­آیند. با وجود آن­که تنوع قومی و مذهبی به­مثابه دالّ مرکزی در قانون اساسی به­رسمیت شناخته شده است، با این وصف، کارگزاران سیاسی در بر­هه­هایی به راهبردهایی متوسل گشته­اند که رنج­ اجتماعی و برون­گرایی را در اجتماعات قومی  شکل داده است.

کلیدواژه‌ها


  • احمدی، حمید (1378). قومیت و قوم گرایی در ایران. تهران: نی.
  • اسدی، ثریا (1396). واکاوی حمایت از اقلیت­های مذهبی در نظام بین الملل حقوق بشر و نظام حقوقی ایران. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشکده حقوق و علوم سیاسی.
  • استراوس، آنسلم و کوربین، ژولیت (1385). اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی، رویه‌‌ها و روش‌‌ها. ترجمه بیوک محمدی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  • اسمعیلی، محمد (1390). بررسی نقش تنوع مذهب و قومیت‌ها در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران مطالعه موردی قومیت‌های غرب ایران با تاکید بر اقوام ترک و کرد. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار.
  • باقری، مهدیه و همکاران (1397). مسئله تعامل اجتماعی در جامعه ایران؛ بازکاوی مشکلات تعامل در مجموعه مقالات گزارش وضعیت اجتماعی ایران. مسائل اجتماعی، 10 (1): 80-53.
  • بشیریه، حسین (1374). جامعه­شناسی سیاسی؛ نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی. تهران: نی.
  • بلالی، اسماعیل. (1384). عوامل ساختاری مؤثر بر تحریم اجتماعی اقوام در ایران: مطالعه کُردها و ترک­ها. رساله دکتری. دانشگاه تربیت مدرس.
  • بهشتی، سیدصمد و حقمرادی، محمد (1396). احساس تعلق به ایران در میان اقوام ایرانی، جامعه­شناسی کاربردی، 28 (3): 40-25.
  • بیگلری، قهرمان (1392). بررسی روابط تشیع و تسنن در مناطق کردستان. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشکده الهیات و معارف اسلامی. دانشگاه قم.
  • پاتنام، رابرت (1380). دموکراسی و سنت­های مدنی. ترجمه محمد تقی دلفروز، تهران: روزنامه سلام.
  • پاتنام، رابرت (1384). جامعه برخوردار، سرمایه اجتماعی زندگی عمومی. در کیان تاجبخش، سرمایه اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه. ترجمه افشین خاکباز و حسن پویان، تهران: شیرازه.
  • ترابی، یوسف و یوسفعلی، مجیدی (1393). مدیریت شکاف­های قومی در کردستان جمهوری اسلامی ایران، پژوهشهای راهبردی سیاست، 3 (11): 29-9.
  • توکلی، خالد (1379). کردستان و دوم خرداد. تهران: فکرنو.
  • جلایی­پور، حمیدرضا (1385). فراز و فرود جنبش کُردی. تهران: انتشارات لوح قلم.
  • جعفری، محمد (1398). تأثیر توسعه متوازن بر همگرایی ملی در مناطق مرزی، مطالعات ملی، 20 (80): 49-25.
  • چلبی، مسعود (1378). هویت قومی و رابطه آن با هویت ملی در ایران. تهران: دفتر امور اجتماعی وزارت کشور.
  • حافظ­نیا، محمدرضا (1386). تأثیر خودگردانی کُردهای شمال عراق بر کشورهای همسایه، تحقیقات جغرافیایی، دوره21 (4): 36-5.
  • حسنی، قاسم (1389). بررسی بیگانگی سیاسی و اجتماعی با مشارکت سیاسی و اجتماعی دانشجویان دانشگاه های دولتی شهر تهران، علوم اجتماعی، پیاپی50: 170-129.
  • حسینی، سیدفرهاد (1389). بررسی تاثیرگذاری توسعه گردشگری قومی بر موضوعات فرهنگی- اجتماعی جامعه: مورد مطالعه روستاهای هدف گردشگری استان کرمانشاه. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشکده امور اقتصادی، دانشگاه تربیت مدرس.
  • حیدری، جهانگیر ( 1391). نقش مدیریت سیاسی همگرایی و واگرایی اقوام (مطالعه موردی: قوم کُرد). پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی دانشگاه فردوسی مشهد .
  • خالق پناه، کمال و سنایی، علی (1399). مدرنیته و صورت‌بندی گفتمانی سیاست فرهنگی: تحلیل گفتمان سیاست فرهنگی دولتی در ایران (1285 هـ. ش. تا به امروز)، جامعه­شناسی کاربردی، 31 (3): 74-57.
  • خانی، صغری (1390). بررسی عوامل موثر بر واگرایی اقوام کرد ایرانی (مطالعه موردی استان کردستان). پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
  • دورکیم، امیل (1381). تقسیم کار اجتماعی. ترجمه باقر پرهام، تهران: نشر مرکز.
  • رابودان، پگاه (1395). سیاستگذاری زبانی و زندگی روزمره دانشجویان (مورد دانشجویان ترک و کُرد دانشگاه تهران)، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و فرهنگ تهران.
  • رحمانی، هادی (1396). بررسی جامعه­شناختی تأثیر جهانی شدن بر هویت قومی کُردهای ایران (مطالعه موردی: کُردهای شهرستان بانه). پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه مازندران.
  • رضایی، محمدی (1390). مقایسه سیاست ملت­سازی جمهوری اسلامی ایران در دوران سازندگی اصلاحات. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه مازندران.
  • رجب نسب، حمید (1380). توسعه و همبستگی ملّی در ایران. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.
  • رضایی، سبحان و همکاران (1398). همگرایی ملّی در میان دانشجویان کرد و بلوچ ایرانی: فراتحلیل و مرور نظام­مند، رفاه اجتماعی، 19 (75): 250-203.
  • سراج زاده، سیدحسین، قادرزاده، امید و رحمانی، جمیل (1393). مطالعه کیفی مذهب و قوم­گرایی در میان کُردهای شیعه و سنی، جامعه­شناسی ایران، 15 (4): 29-3.
  • سلیمی سبحان، محمدرضا، حیدری، جهانگیر و نیکجو، ایرج (1395). بررسی و تحلیلِ تاریخی عوامل مؤثر بر همگرایی و واگرایی اقوام ایرانی (نمونه پژوهی: قوم کُرد)، مطالعات تاریخ انتظامی، 3 (8): 98-75.
  • سیدامامی، کاووس (1385). قومیت از منظر سیاست­های هویت، دانش سیاسی، 3: 165-143.
  • صالحی امیری، سیدرضا (1385). مدیریت منازعات قومی در ایران: نقد الگوهای موجود و ارائه الگوی مطلوب. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
  • صمصامی، محمد (1395). بررسی مدیریت اخبار اهل سنت در سیمای استان سیستان و بلوچستان و کردستان و ارائه الگوی خبری. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه سوره.
  • طالبی، ابوتراب و عیوضی، یاور (1392). هویت­طلبی قومی در فضای مجازی، برنامه­ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، شماره 16: 172-135.
  • ظهرابی، امیر (1389). بررسی رابطه بین میزان گرایش به هویت ملی و قومی در بین کردها. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه مازندران.
  • عبدی فتح‌آباد، عطاءاله (1389). بررسی سیاست­های قومی در کشورهای چندقومی و ارائه الگوی بهینه. رساله دکتری. دانشگاه تربیت مدرس.
  • عبداللهی، محمد و حسین­بر، عثمان (1381). گرایش دانشجویان بلوچ به هویت ملی در ایران، جامعه­شناسی ایران، پیاپی 4: 126-101.
  • فرهادی، محمد و کاظمی، علی (1392). توسعه اقتصادی اجتماعی، قومیت و مشارکت سیاسی، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 4 (8): 597-571.
  • عاملی، زهرا (1397). میزان احساس نابرابری قومی و پیامدهای آن در دو قوم ترک و کرد در ایران. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی.
  • غلامی شکارسرائی، محمدرضا (1391). عوامل سیاسی موثر بر همبستگی ملّی در بین قومیت­های ایران. رساله دکتری جامعه شناسی. دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبائی.
  • فکوهی، ناصر و آموسی مجنون (1388). هویت ملی و هویت قومی در کُردستان ایران (مطالعه موردی معیشت اقتصادی و تعلق­های هویتی نزد جوانان شاغل در اقتصاد غیر رسمی پیرانشهر)، پژوهش جوانان، فرهنگ و جامعه، 2: 75-49.
  • فیلد، جان (1388). سرمایه اجتماعی. ترجمه غلامرضا غفاری و حسین غفاری، تهران: کویر.
  • قاسمی، علی اصغر (1393). آسیب­شناسی شکاف­های اجتماعی و ارائه راهبردهایی برای تقویت همبستگی ملّی، راهبرد، 23 (71): 77-47.
  • قادرزاده، امید، محمدپور، احمد و قادری، امید (1390). برساخت اجتماعی پدیده تجارت مرزی در شهرستان مریوان : ارائه یک نظریه زمینه­ای، برنامه ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 9: 81-35.
  • قادرزاده، امید و محمدزاده، حسین (1397). مطالعه پیمایشی هویت‌طلبی قومی و سیاسی‌شدن قومیت کُردهای ایران، پژوهش‌‌های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، 20 (1): 42-19.
  • قادرزاده، امید و کریمی، ایوب (1398). مشکله­ی هویت در سازمان‌های مردم‌نهاد: مطالعه­ی کیفی فعالان مدنی، بررسی مسائل اجتماعی دانشگاه تهران، 10 (2): 129-103.
  • قربانی، فرهاد (1398). تأثیر جهانی­شدن بر تنوع گروه­های مرجع در میان دانشجویان دانشگاه پیام­نور سنندج. دانشگاه پیام­نور استان کردستان.
  • قیصری، نوراالله (1383). طرح پژوهشی قومیت عرب خوزستان و هویت ملی ایران. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
  • کاردان، اکبر (1398). جرم­انگاری تبعیض قومی و مذهبی در حقوق موضوعه ایران. پایان­نامه کارشناسی ارشد. واحد صفادشت، دانشگاه آزاد اسلامی.
  • کاستلز، مانوئل (1380). عصر اطلاعات، قدرت هویت. ترجمه حسن چاوشیان. تهران: طرح نو
  • کاویانی، محمد (1392). ژئوپلتیک رسانه‌ای و تاثیر آن بر همگرایی اقوام؛ مطالعه موردی: سیمای جمهوری اسلامی ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، مجتمع دانشگاهی ولیعصر.
  • گل­احمدی، حسن (1389). بررسی نقش نشریات استان کردستان در همگرایی ملی. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده علوم اجتماعی.
  • گل محمدی، احمد (1386). جهانی شدن، فرهنگ، هویت. تهران: نی.
  • محمدزاده، حسین (1390 )، انواع قوم­گرایی در میان کردهای ایران. رساله دکترای جامعه­شناسی. دانشگاه علامه طباطبائی.
  • مفرد، امیرعباس (1391). بررسی عوامل موثر و تأثیر گذار در همگرایی قومیت‌ها (با تأکید بر ساختار امنیت کشور ایران). پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد گرمسار.                        
  • مقصودی، مجتبی (1385). مشارکت انتخاباتی اقوام در ایران. بررسی موردی؛ انتخابات ریاست جمهوری، مطالعات ملی، 7 (4): 111-83.
  • مقصودی، مجتبی و دربندی، انوشه (1391). بررسی سیاست­های قومی جمهوری اسلامی ایران در قبال کردها در دولت اصلاحات (2006-1998)، پژوهشنامه علوم سیاسی، 7 (4): 178-155.
  • مقصودی، مجتبی (1380). تحولات قومی در ایران؛ علل و زمینه­ها. تهران: نشرآذین.
  • منصوری، حسین (1390). نقش توریسم محلی بر همبستگی ملی (مطالعه موردی شهرستان‌ بانه). پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس.
  • محمدزاده، حسین (1380). تأثیر سانترالیسم بر فعال شدن شکاف قومی در میان اکراد ایران. پایان­نامه کارشناسی ارشد جامعه شناسی. دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی.
  • محمدزاده، حسین و خانی، سعید (1397). زمینه‌های تاریخی و اجتماعی مؤثر بر شکاف قومی در ایران، مجله مطالعات اجتماعی ایران، دوره 12، 3 (اولین ویژه نامه کردستان): 147-125.
  • مرکز بررسی­های استراتژیک (1395). مسئله‌شناسی راهبردی توسعه در استان کردستان، تهران: ریاست جمهوری.
  • مرکز بررسی­های استراتژیک (1395). مسئله‌شناسی راهبردی توسعه در سیستان و بلوچستان، تهران: ریاست جمهوری.
  • مرکز بررسی­های استراتژیک (1396). مسئله‌شناسی راهبردی توسعه در استان خوزستان، تهران: ریاست جمهوری.
  • مرکز بررسی­های استراتژیک (1395). مسئله‌شناسی راهبردی توسعه در استان آذربایجان غربی، تهران: ریاست جمهوری.
  • میرزایی، محمدباقر (1396). فرَق و مذاهب اسلامی در غرب کشور (استان­های کرمانشاه و کُردستان) و سیاست فرهنگی نظام جمهوری اسلامی ایران. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بین‌المللی امام رضا علیه‌السلام.
  • نادری، احمد و همکاران (1397). تاملی در آرایش نیروهای اجتماعی و تحول گفتمان­های هویت قومی در بلوچستان ایران، تحقیقات فرهنگی ایران، سال 11، شماره 3: 102-69.
  • نواح، عبدالرضا (1383). قوم عرب، واگرایی یا همگرایی. اهـواز: اداره کـل فرهنـگ و ارشـاد اسلامی استان خوزستان.
  • نواح، عبدالرضا و حیدری، خیری (1395). بررسی هویت قومی و تأثیر آن بر احساس طرد اجتماعی (موردمطالعه: عرب­های شهر اهواز)، راهبرد اجتماعی فرهنگی، سال5، شماره18: 84-59.
  • وزارت کشور (1394). سنجش سرمایه اجتماعی گزارش کشوری. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
  • هوشمند، احسان و فرهادی، محمد (1387). تحلیل گفتمان نشریات دانشجویی قوم­گرا. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

 

  • Beck ,C. (2002). Mothering Multiples: a Meta-synthesis of the Qualitative Research. MCN. The American journal of maternal/chid nursing, 28 ( 2): 93-99.
  • Bench, S. and Day, T. (2010). The User Experience of Critical Care Discharges: A Meta– Synthesis of Qualitative Research. International Journal of Nursing Studies,47 (4): 487 - 499.
  • Bollen, Kenneth and Rick H. Hoyle. (1990). "Perceived Cohesion: A Conceptual and Empirical Examination. " Social Forces, 69: 479-504.
  • Bourdieu ,P. (1996) The Rule of The Art: Genesis and Structure of the Literary Field , Cambridge: Polity Press.
  • Doreian, Patrick and Thomas Fararo. (1998). The Problem of Solidarity: Theories and Models. Amsterdam The Netherlands: Gordon and Breach Publishers.
  • Entessar, N. (1992). Kurdish Ethnonationalism ,The United States of America: Lynne Rienner Publishers.

-         Gurr,T. and Scarritt,J. R. (1989). "Minorities at Risk : A Global Survey". Human Rights Quarterly,no3.

  • Honneth, A. (2004). Recognition and Justice: Outline of a Plural Theory of Justice. Acta Sociologica. 4: 351-364 .

-         -Hechter,M. (1975). Internal Colonialism: The Celtic Fringe in British Nional Development,1536-1966, London and Henley: Routledge &Kegan Paul.

-         -Hechter,M. and etal. (2000) " Nationalism and Direct Rule" in Delanty,G and Kumar,K (eds). , Hanbook of Nations and Nationalism. London: Sage.

  • Kanter, Rosabeth M. (1968). "Commitment and Social Organization: A Study of Commitment Mechanisms in Utopian Communities. " American Sociological Review : 499-517.
  • Moody, James; R. White, Douglas. (2003). "Structural Cohesion and Embeddedness: A Hierarchical Concept of Social Groups ". American Sociological Review. 68 (1): 103-127.
  • Putnam, Robert D. , Robert Leonardi, and Raffaella Y. Nanetti. (1993). Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy. Princeton: Princeton University Press.
  • Paxton, Pamela (1999). "Is Social Capital Declining in the United States? A Multiple Indicator Assessment. " American Journal of Sociology 105: 88-127.