مطالعۀ پدیدۀ تجرد قطعی دختران روستایی شهرستان دره‌شهر (ارائه یک نظریه زمینه‌ای)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه ایلام

2 دانشجوی دکتری جامعه شناسی دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

10.22059/ijsp.2024.331908.670943

چکیده

ازدواج، آرمان بسیاری از دختران است و عدم تحقق آن در سن مطلوب و تاخیر آن، به مسئله‌ای به نام «تجرد قطعی» منجر خواهد شد. این پژوهش با بهره‌گیری از روش نظریۀ زمینه‌ای در پی دست‌یابی به مدل پارادایمی تجرد قطعی دختران است. جامعۀ هدف تحقیق، دختران روستایی شهرستان دره‌شهر از توابع استان ایلام است که با استفاده از نمونه‌گیری هدفمند و با رعایت اصل اشباع نظری، تعداد 22 نفر از آنان به عنوان اطلاع‌رسان در نظر گرفته و از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته با آنان مصاحبه به عمل آمد. فرایند کدگذاری شامل سه مرحله کدگذاری باز، محوری و گزینشی بود.
شرایط علی شامل: تابوی نوبت، داغ ننگ، ترجیحات آرمانی بودند. شرایط زمینه‌ای را پارادوکس شناخت، ناهمسانی طبقاتی، همه چیز خواه و هراس‌های بازدارنده رقم زده بودند. شرایط مداخله‌ای شامل مانع‌تراشی‌های اطرافیان و ناکامی‌های شخصی بود. مهم‌ترین راهبردها عبارت بودند از: تحمل و سکوت، مرگ اندیشی، رضایت به حداقل‌ها، ارتباط با جنس مخالف، پناه بردن به رمال‌ها و فراغت ستیزی. جلب رضایت دیگران، ایجاد گروه همدرد پیامدها شامل: استیصال، تردید و اعتراض، پذیرش و جبران، هویت مخدوش بود. مقوله کانونی این پژوهش تجرد قطعی به مثابۀ تلخی بی پایان است.
پدیدۀ تجرد قطعی دختران که برایند نقصان سرمایۀ جنسی و فروکاهی زنانگی مؤکد و عوامل دیگر است سبب برچسب خوردن دختران و داغدیدگی آنان شده است و این داغ ننگ به طرد اجتماعی‌شان انجامید، طردی که امنیت وجودی‌شان را به خطر انداخته است

کلیدواژه‌ها


آزادارمکی، تقی (1386)، جامعه‌شناسی خانوادۀ ایرانی، تهران: سمت
احمدی، زهرا (1383)، بررسی آسیب‌های اجتماعی زنان در دهه (1380-1370)، تهران: روابط عمومی شورای فرهنگی اجتماعی زنان
افضلی گروه، صولت،  علی‌محمد نظری و کیانوش زهراکار (1399)، بررسی پیامدهای بازماندگی از ازدواج دختران بالای 30 سال شهر کرمان، دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهشنامه سبک زندگی، سال ششم، شماره 10، بهار و تابستان، صص 117-144.
بنایی، الهه،  احمدرضا اصغرپور ماسوله و مهدی کرمانی (1399)، پدیدارشناسی سرمایۀ جنسی: بررسی کیفی در تجربۀ زیستۀ زنان جوان قشر متوسط در شهر مشهد، جامعه‌شناسی کاربردی،  سال سی و یکم، شماره پیاپی (80)، شماره چهارم، زمستان، صص 73-92
بهیان، شاپور؛ مرجان زرندی و پریرخ امامی (1394)، بررسی مؤلفه‌های سرمایه جنسی در رمان‌های پر تیراژ فارسی، فصلنامه علمی – پژوهشی علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، سال نهم، شماره دوم، پیاپی (29)، تابستان، صص 140-166
جمشیدیها, غلامرضا؛ صادقی‌فسایی، سهیلا؛ لولاآور، منصوره (1392). نگرش جامعه‌شناختی بر تأثیر فرهنگ مدرن از منظر جنسیتی بر تحولات خانواده در تهران. زن در فرهنگ و هنر، دوره 5، شماره 2، تابستان، صص 183-198
چابکی، ام‌البنین (1395). روایت دختران 45 سال به بالای شهر تهران از علل تجرد قطعی، مطالعات اجتماعی ایران، دوره دهم، شماره 2 و 3، تابستان و پاییز، صص 102-123
چابکی، ام‌البنین (1395)، روایت دختران 45 سال به بالای شهر تهران از علل تجرد قطعی ، مطالعات اجتماعی ایران سال دهم شماره 2 و 3، تابستان و پاییز صص 101-123
حسینی، سید حسن، ایزدی، زینب (1395)، پدیدارشناسی تجربه زیسته زنان مجرد جمعیت مورد مطالعه: زنان مجرد بالای 35 سال شهر تهران، مطالعات اجتماعی روان‌شناسی زنان سال 14، شماره 1، بهار ، صص. 41-72.
خادمیان، طلیعه (1387)، سبک زندگی و مصرف فرهنگی. تهران: مؤسسه فرهنگی  هنری جهان کتاب
خانی، سعید (1400). افزایش طلاق یا رکود ازدواج؟ تأملی بر روند تحولات شاخص‌های ازدواج و طلاق در ایران طی 15 سال اخیر، تداوم و تغییر اجتماعی، سال دوم، شماره اول، بهار و تابستان، صص 25-43
دهقانی فیروزآبادی، جلال؛ و پیمان وهاب‌پور (1392)، امنیت هستی شناختی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی، صص 41-76
رمضانی، سیده گل افروز و عباس قلتاش (1396)، تجربه زیسته دانشجویان دکترا دانشگاه کردستان در بازماندگی از ازدواج، فصلنامه علمی پژوهشی آموزشی عالی ایران سال هشتم، شماره چهارم، زمستان 1395، صص 103-128
زارع، بیژن؛ سید حسین سراج‌زاده، کرم حبیب‌پور گتابی و جواد مداحی (1399)، زیست مجردی جوانان: مسئله‌ای اجتماعی- فرهنگی (رویکردی تحلیلی مبتنی بر آرای ژان بودریار و ریچارد سِنِت)، مسایل اجتماعی ایران، سال یازدهم، شماره 2، پاییز و زمستان، صص 97-123
زیبرا، مارتین ( 1385)، نظریه های جامعه شناسی طردشدگان اجتماعی. ترجمه حسن حسینی. تهران: آن.
شرف الدین، سیدحسین (1397)، تأملی بر موضوع تجرد زنان در ایران، فصلنامه مطالعات اسلامی آسیب‌های اجتماعی، دانشگاه شاهد، دوره 1 ،شماره 1 (پیاپی 1)، تابستان، صص 44-21
صادقی‌فسایی، سهیلا؛ پروایی، شیوا (1396). بازنمایی روابط خانوادگی در فیلم‌های اصغر فرهادی (چهارشنبه‌سوری، درباره الی،... و جدایی نادر از سیمین). جامه‌شناسی هنر و ادبیات، دوره 8، شماره 3، بهار و تابستان، صص 29-52
صادقی‌فسایی، سهیلا؛ عرفان منش، ایمان (1391). وضع‌شناسی و تحلیل گفتمان نظریه پردازی‌های اجتماعی از الگوی خانواده‌ی مطلوب در ایران، مطالعات راهبردی زنان، سال پانزدهم، شماره 58، زمستان، صص 7-48
صادقی‌فسایی، سهیلا؛ عرفان منش، ایمان (1397). تفاوت‌های جنسیتی در ادغام اجتماعی فناوری‌های جدید با اوقات فراغت نوجوانان: ترجیح یا تحمیل؟ زن در فرهنگ و هنر، دوره 10، شماره 1، بهار، صص 115-132
طالب‌پور، اکبر؛ بیرانوند، معصومه (1401). بررسی تجربه زیسته تجرد قطعی از منظر دختران مجرد، فصلنامه زن و جامعه، سال سیزدهم شماره 3 (پیاپی 51) ، پاییز ، صص 95-114
عباس زاده، محمد و  نرمین نیکدان (1395)، مطالعه بسترهای زمینه ساز تأخیر در ازدواج دختران با رویکرد پدیدارشناسی توصیفی، زن در فرهنگ و هنر. دوره 8. شماره 4. زمستان ، صص 493-516
فتحی، الهام و نورمحمد جاوید (1397)، ویژگی‌های اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی به تفکیک جنس بر اساس اطلاعات سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395، تهران: مرکز آمار ایران
قادر زاده، امید، غلامی، فاطمه، غلامی، الهه (1396)، بازسازی معنایی تجربه زیسته دختران از تجرد، زن درتوسعه و سیاست.دوره 15.شماره 3. پاییز ، صص 403-426  
قانع عزآبادی، فرزانه ؛ مسعود کیانپور و وحید قسمی (1392)، تجارب زیستۀ دختران 30 سال به بالا در زمینۀ داغ ننگ ناشی از تجرد (مورد مطالعه: شهرهای اصفهان و یزد)، بررسی مسایل اجتماعی ایران، دوره 4، شماره 2، پاییز و زمستان، صص 305-331
کوششی، مجید و مهدی خلیلی (1399)، پیش‌بینی عمومیت ازدواج زنان ایران (برپایه تحلیل الگوهای همسرگزینی)، بررسی مسایل اجتماعی ایران، دوره 11، شماره 2، پاییز و زمستان، صص 7-40
کوئن، بروس (1393)، درآمدی به جامعه شناسی، ترجمه: محسن ثلاثی، تهران: توتیا
گافمن، اورینگ ( 1386)، داغ ننگ: چاره اندیشی برای هویت ضایع شده، ترجمه مسعود کیانپور، تهران: نشر مرکز.
گیبنز، جان (1381)، سیاست پست مدرنیته. ترجمه: منصور انصاری. تهران: گامنو
گیدنز، آنتونی (1378)، تجدد و تشخص؛ جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمه: ناصر موفقیان، تهران: نی.
گیدنز، آنتونی (1386)، جامعه‌شناسی، ترجمه: حسن چاوشیان، تهران: نی
مداحی، جواد؛ بیژن زارع؛ سید حسین سراج‌زاده و کرم حبیب‌پور گتابی (1400)، مسئله تجرد: سوژه و زیست جهان نوپدید دختران شهر تهران، مجله  مسایل اجتماعی ایران، دوره 12، شماره 1، بهار و تابستان، صص 7-43
مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی (1402)، نشست تخصصی بررسی چالش ها و راهکارهای مسئله تجرد قطعی. قابل دسترسی روی: https://rc.majlis.ir/fa/news/show/1783076
 
Apostolou, M. Papadopoulou, I. & Georgiadou, P. (2019). Are people single by choice? Involuntary singlehood in an evolutionary perspective. Evolutionary Psychological Science, 5(1), 98-103.
Raymo, J. M. Uchikoshi, F. & Yoda, S. (2021). Marriage intentions, desires, and pathways to later and less marriage in Japan. Demographic Research, 44, 67-98.
Silver, Hilary (2008). Social Exclusion and Social Solidarity: Three Paradigms in David Byrne. Social Exclusion; Critical Concept In Mobility Sociology (262-313). Vol I Social Exclusion the History and Use of a Concept
Gur, Ted Robert (1967). Psychological factors in civil violence, londan; world Politic.
Chakravarty, S. R. (2009), Inequality, Polarization and Poverty Advances in Distributional Analysis, Economy Studies in Inequality, Social Exclusion and Well-Being Springer Press
Vranken, Jan (2004) No Social Cohesion without Social Exclusion, EUREX, and Lecture 4, online at: http://shakti.uniurb.it/eurex/syllabus/lecture4/EUERX4-vranken. Pdf
Wright, K. et al. (2007), "Stigma Scale Revised: Reliability and Validity a Brief Measure of Stigma for HIV+ Youth." Journal of Adolescent Health, 40: 96-98.