مسأله محیط زیستی مسأله‌ای اجتماعی (اثر مخاطرات محیط زیستی بر بیمه‌های اجتماعی ایران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران

2 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبائی

3 کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبائی

10.22059/ijsp.2024.361705.671145

چکیده

این مقاله به مسأله اجتماعی تبدیل شدن مسائل محیط زیستی را بررسی می‌کند. به موضوع اثر مخاطرات محیط زیستی بر بیمه‌های اجتماعی ایران، نمونه‌های برجسته آن که می‌توانند چرخه اقتصاد و پیامد آن سیستم بیمه‌های اجتماعی کشور را با اختلال روبرو کنند می‌پردازد؛ سه مخاطره خشکسالی، ریزگردها و آلاینده‌های صنعتی و انقراض گونه‌های زیستی. پژوهش به روش اسنادی و کتابخانه‌ای، و در اجرای آن، گردآوری و تحلیل داده‌ها به شیوه تحلیل محتوای مضمونی انجام شده است. مطابق یافته‌های پژوهش مخاطرات محیط زیستی، بحرانی طبیعی نمی‌مانند، تأثیر مختل‌کننده بر فرآیند کسب و کار و به دنبال آن بیکاری در مناطق مختلف کشور دارند. هم‌افزایی میان مخاطرات محیط زیستی و اقتصادی در ایران مسبب اثرات جابجاشونده‌ای در حوزه مسائل اجتماعی است که به دلیل پیچیدگی‌شان شاید در نگاه اول پنهان بمانند. در حالی که، از میان رفتن صنایع فرآوری یا کشت و صنعت‌هایی که از محصولات کشاورزی تغذیه می‌شوند، کارکنان این بخش تحت پوشش بیمه‌های اجتماعی‌اند و بیکاری آنها منابع نظام تأمین اجتماعی کشور که حاصل حق بیمه چنین گروه‌هایی از نیروی کار کشور است را تهدید می‌کند. از زاویه‌ای دیگر مخاطرات محیط زیستی سبب تحمیل هزینه‌های درمانی بیماری‌هایی همچون عوارض آسمی، برونشیت مزمن، عفونت‌های تنفسی، بیماری‌های چشمی و بیماری‌های گوارشی است که به‌واسطه ریزگردها، آلودگی آب شرب و آلودگی هوا در اثر آلاینده‌های صنعتی و محیط طبیعی ایجاد می‌شوند. لذا، نظر به چنین مواردی، هم توجه بیشتر به محیط زیست و پیامدهای اجتماعی آن و هم لحاظ نمودن آنها برای اداره بهینه نظام تأمین اجتماعی ضرورت دارد.

کلیدواژه‌ها


آمار فکت (1402)، آمار سهم کشاورزی از تولید ناخالص داخلی در ایران، دسترسی در: 3/9/1402، از: 
باشگاه خبرنگاران جوان (1395)، ریزگرد ها بر صنعت گردشگری تاثیر منفی دارد، دسترسی در:15/4/1397،‌ از:
باشگاه خبرنگاران جوان (1397)، زنگ خطر بیکاری بیخ گوش 3 هزار کشاورز 60 ساله، دسترسی در 26/1/1397، از:
باغخانی‌پور، محمدصابر (1401)، داستان ساخت ۵۸۵ سد در ترکیه و ریزگردهای ایران و عراق، دریافت در: 20 خرداد 1401، از:   
بک، اولریش (1388)، جامعه در مخاطره جهانی، ترجمه: محمدرضا مهدی­زاده، تهران: کویر.
بک، اولریش (1397)، جامعه خطر: به سوی مدرنیته‌ای نوین، ترجمه: رضا فاضل و مهدی فرهمندنژاد، تهران: ثالث.
پایگاه اطلاع رسانی سازمان بسیج کارگری کشور، استان فارس (فجر) (1395)، تعطیلی کارخانجات فارس و دلایل آن، دسترسی در 06/5/1397، از:
پایگاه خبری-تحلیلی جوان پرس (1395)، صنعت دام آذربایجان غربی در آستانه ورشکستگی، دسترسی در 11/4/1397، از:
پایگاه اطلاع رسانی جامعه دریایی (1395)، تأثیر منفی گردو غبار بر گردشگری خوزستان، دسترسی در: 11/5/1397، از:
پایگاه خبری ایران پرس نیوز (1393)، تعطیلی بزرگترین کارخانه قند خراسان جنوبی، دسترسی در: 12/4/1397، از:
پایگاه خبری انصاف نیوز (1395)، ناگفته­های بحران خوزستان، دسترسی در: 11/4/1397، از:  https://ensafnews.com/52709
پایگاه خبری تحلیلی مانا (1397)، تداوم روند تعطیلی کارخانه­های صنایع شیلاتی، دسترسی در 14/4/1397 ، از:
پایگاه اطلاع­رسانی ریزگردها و گرد و غبار (1397)، ریزگردها مهمترین چالش در تأمین امنیت دام و طیور ایلام، دریافت در: 27/2/1397، از:
پایگاه خبری-تحلیلی قدس آنلاین (1396)، صنعت حصیربافی در حصار خشکسالی، دسترسی در 14/8/1397، از:
پایگاه خبری تحلیلی اقتصاد مقاومتی (1396)، سهم کشاورزی از تولید ناخالص داخلی چقدر است؟، دسترسی در 12/5/1397، از:
پایگاه خبری شوشان (1397)، نامه کارگران طرح نیشکر به آیت الله موسوی جزایری، دسترسی در 16/4/1397، از:
پایگاه خبری روزنامه کیهان (1393)،‌ تأثیرات مخرب ریزگرد ها بر اقتصاد خوزستان، دسترسی در: 14/54/1397، از:
پایگاه خبری دامپروری ایران (1395)، خشکسالی در حال نابودی دامداری طبس،‌ دسترسی در 5/7/1397 ، از:
پایگاه خبری تی نیوز (1396)،  مهاجرت 6 هزار نفری در نهبندان بر اثر خشکسالی، دسترسی در: 9/7/1397، از:
پایگاه خبرآنلاین (1395)، ابرهای فارس را کسی نمی دزدد؟!، دسترسی در: 12/6/1397، از:
پایگاه خبری تحلیلی عصر هامون (1397)،  بیکاری 30 هزار نفر در بخش کشاورزی دستاورد خشکسالی­های 20 ساله در جنوب شرق، دسترسی در: 17/2/1397، از: https://asrehamoon.ir/fa/doc/report/102351
پایگاه خبری یورو نیوز فارسی (2018)، موضوع فراموش­شده در سخنان ترامپ پیرامون اعتراضات ایران!، دریافت در: 25/2/2018، از:  
پورکاظمی محمد، (1387)، منابع زنده دریای خزر و کنوانسیون محیط زیست، دو فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، مرکز مطالعات عالی بین المللی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، سال اول، شماره 1 ،زمستان و بهار 1387-1386 ،صفحات20 -1
جمشیدی، معصومه و همکاران (1394)، اثرات خشکسالی بر اقتصاد نواحی روستایی شهرستان­های سیروان و چرداول، در: فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال چهارم، پاییز 1394، صص 1-17، دانشگاه خوارزمی.
خبرگزاری ایرنا (1395)، خطر انقراض ماهیان استخوانی بیخ گوش دریای خزر!، دسترسی در: 11/4/1397، از:
خبرگزاری تسنیم (1392)،  بیش از 15 هزار صیاد و دامدار سیستان بر اثر خشکسالی بیکار شدند، دسترسی در: 12/5/1397، از:
خبرگزاری تسنیم (1401)، بحرانی‌ترین خشکسالی ۵۰ سال اخیر در لرستان، دسترسی در: 4/9/1402، از:
خبرگزاری ایسنا (1397)، آسیب به کشت نیشکر سبب بحران تولید و اشتغال در خوزستان می­شود، دسترسی در: 17/2/1397، از:
خبرگزاری ایرنا، (1401)، سهم بخش کشاورزی در تولید ناخالص ملی ۱۱.۷ درصد است ، دسترسی در: 1/9/1402: از: 
خبرگزاری ایرنا (1402)، حال ناخوش سد سفیدرود و چهره عیان خشکسالی در گیلان، دسترسی در 8/8/1402، از:
خبرگزاری شبستان (1396)، پنبه طلای خراسان جنوبی زده شده؛ تعطیلی فرجام کارخانجات پنبه پاک کنی، دسترسی در 10/6/1397، از :
خبرگزاری میزان (1397)، بیکاری ملوان­ها بر اثر خشک شدن دریاچه ارومیه، دسترسی در: 6/5/1397، از:
Mizanonline.com/fa/news/211307
خبرگزاری مهر (1395)، برآورد هزینه آلودگی هوا در تهران، دسترسی در: 2/6/1397، از: https://mehrnews.com/news/3828494
خبرگزاری مهر (1391)، تنها کارخانه تولید فرآورده های لبنی در جنوب استان ایلام تعطیل شد، دسترسی در 10/5/1397، از:
خبرگزاری مهر (1397)، خسارت 70 درصدی به مزارع نیشکر بر اثر بی­آبی، دسترسی در: 27/4/1397، از:
خبرگزاری مهر (1398)، بی آبی و سیل مهاجرت در نهبندان/ کوچ ۸۵۰۰ نفر در چهار سال، دسترسی در: 1/9/1402، از:
خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (1395)، خشکسالی باعث افزایش مهاجرت روستاییان خراسان جنوبی به شهر ها شده است، دسترسی در:  11/5/1397، از: https://irna.ir/fa/news/82191554
خبرگزاری مجلس شواری اسلامی (1396)، تهدید حیات گیلان در پی بحران خشکی تالاب انزلی،‌ دسترسی در 30/7/1396، از:
خبرگزاری مهر (1392)، نابودی بیش از پنچ هزار شغل در سیستان، دسترسی در 26/12/1397، از:
دانش جعفری، داوود و همکاران (1394) ، برآورد خسارات ناشی از پدیده ریزگرد ها بر سلامت افراد در ایران (مطالعه موردی استان های خوزستان، کرمانشاه و کردستان)، در: فصلنامه محیط شناسی، دوره 41، شماره 3، پاییز 1394، صص 573-587، تهران: دانشگاه تهران.
دهقانی، رودابه و احمدی، حبیب (1394)، آرا و اندیشه­های اولریش بِک (نظریه پرداز جامعه مخاطره آمیز)، در: فصنامه توسعه اجتماعی (توسعه انسانی سابق)، دوره 10، شماره 2، زمستان 1394، صص 101-126، اهواز: دانشگاه شهید چمران.
دیوان محاسبات کشور (1395)، آسیب­شناسی تاثیر ریزگردها بر سلامت و اقتصاد استان ایلام، دسترسی در 28/4/1397، از:
سازمان امور عشایر ایران (1397) جمعیت عشایر کشور (گزارش آماری)، دریافت در 11/2/1397، از:
شرکت کارگزاری سهام بارز (1397)، خشکسالی و صنایع آب­بر،‌ دریافت در 1/3/1397، ‌از:
عبداللهی و همکاران (1395)، نظام معنایی پدیده خشکسالی درمیان کشاورزان اصفهانی، در: فصلنامه توسعه محلی، دوره 8، شماره 2، پاییز و زمستان 95، صص 271-294، تهران: دانشگاه تهران.
غلامرضایی، سعید (1393)، بررسی اثرات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی خشکسالی و راهکارهای مقابله با آن (مورد بردسکن)، پایان­نامه کارشناسی ارشد، رشته مدیریت منابع طبیعی، دانشگاه لرستان.
فتاحی، ‌سجاد (1396)، ریزگردها،‌ قطع برق و پیچیدگی در استراتژیک­ترین استان ایران، در: سایت مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری، دسترسی در: 3/11/1396، از:  http://css.ir/fa/content/112777
فروتن کیا، شهروز و نواح، عبدالرضا (1395)، جامعه شناسی محیط زیست، تهران: جامعه شناسان.
فیتزپتریک، تونی (1383)، نظریه رفاه (سیاست اجتماعی چیست؟)، ترجمه هرمز همایون­پور، تهران: گام نو و موسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی.
کاهیل، مایکل (۱۳۸۷)، محیط زیست و سیاست اجتماعی، ترجمه حسین حاتمی نژاد و سهراب امیریان، تهران: دانشگاه تهران.
کریم­زاده، سارا و همکاران (1397)، نقد معرفت شناختی نظریه نوسازی بوم شناختی با تأکید بر ادبیات غرب، در: فصنامه علمی علوم اجتماعی، دوره 25، شماره 80، خرداد 1397، صص 137-163، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
محمدجانی، اسماعیل؛ یزدانیان، نازنین (1393)، تحلیل وضعیت بحران آب در کشور و الزامات مدیریت آن، در: فصلنامه روند، شماره‌های 65 و 66، صص: 144 – 117، بهار و تابستان.
محمودزاده، (1401)، اردوغان و سدسازی های ترکیه، عامل اصلی کم آبی و دشمن محیط زیست ایران، دریافت در: 20 خرداد 1401، از: http://irdiplomacy.ir/fa/news/2012045/ اردوغان-و-سدسازی-های-ترکیه-عامل-اصلی-کم-آبی-و-دشمن-محیط-زیست-ایران
مرکز آمار ایران (1395 الف)، گزیده نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۵، بازبینی‌شده در ۲۳ اسفند ۱۳۹۵، تهران: مرکز آمار ایران، دسترسی در: 4/7/1397، از: https://www.amar.org.ir/Portals/0/1_result%20951221.pdf
مرکز آمار ایران (1395ب)  نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن؛ سرشماری-عمومی-نفوس-و-مسکن/نتایج-سرشماری/نتایج-تفصیلی-سرشماری-1395-شهرستان/جدول-1-جمعیت، دریافت در: 11/2/1397،‌ از: https://www.amar.org.ir/
مرکز آمار ایران (1397) نتایج سرشماری عمومی کشاورزی،‌ دریافت در: 11/2/1397، از: https://www.amar.org.ir
مرکز پژوهش­های مجلس (1393)،  انتقاد از برداشت های بی رویه و غیرقانونی در برخی مناطق بالادست زاینده رود، دسترسی در: 22/8/1402، از: https://rc.majlis.ir/fa/news/show/904565
هانیگان، جان (1392)، جامعه­شناسی محیط زیست، ترجمه: موسی عنبری، انور محمدی و میلاد رستمی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.