«طمع، رویا و باور» جامعه‌شناسی اقتصادی بازاریابی شبکه‌ای: یک مطالعه کیفی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

2 کارشناسی ارشد توسعه محلی- شهری، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

10.22059/ijsp.2024.372630.671217

چکیده

بازاریابی شبکه‌ای نوعی فروش مستقیم است که به عنوان «بازاریابی چند سطحی» یا «فروش مستقیم چند سطحی» نیز شناخته می‌شود. هر چند این نوع بازاریابی امروزه به پویاترین بخش اقتصاد بدل شده اما اغلب جزء مشاغل بحث‌برانگیز به حساب می‌آید. درآمد ناچیز، بازده پایین، برداشت‌های عمومی منفی، رضایت شغلی کم و جابجایی بالا در بین اعضا از جمله نقدهای بنیادین به این نوع بازاریابی است. اما تناقض بسیار مهم این است که وجود تمامی این مشکلات باعث کاهش شور و شوق اعضا نشده و همچنین رشد این سازمان‌ها را در فروش یا عضوگیری کاهش نداده است. برخی منتقدان به ویژه روانشناسان معتقدند این تناقض را با عملیات «کنترل ذهن» یا «شستشوی مغزی» می‌توان توضیح داد. اما دیدگاه جامعه‌شناسی اقتصادی در این باره تا حد زیادی متفاوت است. جامعه‌شناسی اقتصادی به دنبال تبیین سازوکارهای اجتماعی این نوع کنش اقتصادی فراتر از روندهای روانی است. بنابراین در این مقاله که مطالعه‌ای اکتشافی جهت تبیین ماهیت بازاریابی شبکه‌ای در پارادایم جامعه‌شناسی اقتصادی جدید است؛ حک‌شدگی، ساختار شبکه روابط و ویژگی کنش‌های اقتصادی افراد تبیین شده است. یافته‌های مقاله حاضر نشان می‌دهد که ساختار هرمی این نوع بازاریابی به سه سطح تقسیم می‌شود و کنش‌های اقتصادی درهر سطح متفاوت است. این ساختار هرمی مانع از بروز شکاف‌های ساختاری و کسب اطلاعات برای خروج می‌شود. بنابراین ماندگاری اعضا لزوما مبتنی بر چیزی فراتر از منفعت اقتصادی صرف است.

کلیدواژه‌ها


بیتس، دانیل؛ پلاگ، فرد(1387). انسان‌شناسی فرهنگی، مترجم: محسن ثلاثی، تهران، نشر علمی.
پولانی، کارل(1401). دگرگونی بزرگ خاستگاه‌های سیاسی و اقتصادی روزگار ما، مترجم: محمد مالجو، انتشارات شیرازه.
جی، آنتونی(1393). مدیریت و ماکیاولی، مترجم: محمدرضا صادقی، انتشارات پرسش.
دو توکویل، الکسی(1396). تحلیل دموکراسی در آمریکا، مترجم: رحمت‌اله مراغه‌ای، انتشارات علمی و فرهنگی.
زیمل، گئورک(1395).گزیده مقالات با مقدمه زیگفرید کراکاور، مترجم: شاپور بهیان، انتشارات دنیای اقتصاد.
سوئدبرگ، ریچارد(۱۳۹۳). جامعه‌شناسی کارآفرینی. مترجمان: شهلا باقری و سیده‌اطهر میرعابدینی، نشر بهمن برنا.
سوئدبرگ، ریچارد؛ گرانووتر، مارک(۱۳۹۵). جامعه‌شناسی اقتصادی، ساخت اجتماعی و کنش اقتصادی. مترجم: علی‌اصغر سعیدی، نشر تیسا.
سوئدبرگ، ریچارد(۱۳۹7). منفعت؛ صورتبندی مفهوم منفعت از منظرهای جامعه شناسی، اقتصاد و سیاست. مترجم: حمزه نوذری و علیرضا اسکندری نژاد، انتشارات دنیای اقتصاد.
علی‌نژاد، منوچهر(1397). درآمدی بر جامعه‌شناسی اقتصادی، ناشر: دانشگاه یزد.
کلمن، جیمز(1390). بنیادهای نظریه اجتماعی، مترجم: منوچهر صبوری، نشر نی.
وبلن، تورستاین(1396). نظریه طبقه تن‌آسا، مترجم: فرهنگ ارشاد، نشر نی.
هیرشمن، آلبرت(1397). هواهای نفسانی و منافع؛ استدلال‌های سیاسی به طرفداری از سرمایه‌داری پیش از اوج‌گیری، مترجم: محمد مالجو، انتشارات شیرازه کتاب ما.
هیرشمن، آلبرت(1394). خروج، اعتراض و وفاداری، مترجم: محمد مالجو، ناشر: پردیس دانش.
Aarstad, J. (2014). Structural holes and entrepreneurial decision making. Entrepreneurship Research Journal, 4(3), 261–276. doi:10.1515/erj-2013–0077
Ahuja, G. (2000). Collaboration networks, structural holes, and innovation: A longitudinal study. Administrative Science Quarterly, 45(3), 425–455.
Barkacs, Craig B. (1997), Multilevel Marketing and Antifraud Statutes: Legal Enterprises or Pyramid Scheme Journal of the Academy of Marketing Science, 25, 176-177.
Bhattacharya, Patralekha, and Krishna Kumar Mehta (2000), Socialization in Network Marketing Organizations: Is it Cult Behavior? Journal of Socio-Economics, 29, 36 1-374.
Biggart, N. W., & Beamish, T. D. (2003). The economic sociology of conventions: Habit, custom, practice, and routine in market order. Annual review of sociology, 29(1), 443-464.
Biggart, N. W., & Hamilton, G. G. (1987). An institutional theory of leadership. The Journal of applied behavioral science, 23(4), 429-441.
Biggart, N. W., )1988(. Direct Selling Organization In America. University of Chicago Press, Chicago.
Bloch, Brian (1996), Multilevel Marketing: What's the Catch?" Journal of Consumer Marketing, 13 (4), 18-2
Burt, R. (1992). Structural holes: The social structure of competition. Boston, MA: Harvard Press.
Burt, R. (2004). Structural holes and good ideas. American Journal of Sociology, 110(2), 349–399. doi:10.1086/421787
Cowan, R., & Jonard, N. (2007). Structural holes, innovation and the distribution of ideas. Journal of Economic Interaction and Coordination, 2(2), 93–110. doi:10.1007/s11403–007–0024–0
Cowan, R., & Jonard, N. (2007). Structural holes, innovation and the distribution of ideas. Journal of Economic Interaction and Coordination, 2(2), 93–110. doi:10.1007/s11403–007–0024–0
De Nooy, W., Mrvar, A., Batagelj, V. (2005). Exploratory Social Network Analysis with Pajek, Structural Analysis in the Social Sciences. Cambridge: Cambridge University Press, 1th Ed.
Ebbers, J. (2014). Networking behavior and contracting relationships among entrepreneurs in business incubators. Entrepreneurship Theory and Practice, 38(5), 1159–1181. doi:10.1111/etap.12032
Gabbay, S.M. and Leenders, R.Th.A.J. (2003), Creating trust through narrative strategy, Rationality & Society, 15, 553-83.
Given, L. M. (Ed.). (2008).The Sage encyclopedia of qualitative research methods. Sage publications.
Granovetter, M. (1985). Economic Action and Social Structure: the Problem of Embeddedness, American Journal of Sociology, 91, 481–510.
Granovetter, M. (1992). Economic institutions as social constructions: a framework for analysis. Acta sociologica, 35(1), 3-11.
Granovetter, M. (2002). A Theoretical Agenda for Economic Sociology. In Guillen, M., Collins, R., England, P. and Meyer, M. (eds) The New Economic Sociology: Developments in an Emerging Field. New York, Russell Sage, pp. 35–59.
Granovetter, Mark S, (1973). The Strength of Weak Ties. American Journal of Sociology, 78, 6, 1360-1380 Published By: The University of Chicago Press.
Grayson, K. (1996). Examining the Embedded Markets of Network Marketing Organizations. In Networks in Marketing, ed. D. Iacobucci, pp. 325-341. Thousand Oaks, CA: Sage .
Hamilton, G. G., & Biggart, N. W. (1988). Market, culture, and authority: A comparative analysis of management and organization in the Far East. American journal of Sociology, 94, S52-S94.
Hirschman, E. C., & Holbrook, M. B. (1982). Hedonic consumption: emerging concepts, methods and propositions. Journal of marketing, 46(3), 92-101.
Koehn, Daryl (2001), Ethical Issues Connected with Multi-level Marketing Schemes," Journal of Business Ethics, 29, 153-160.
Kong, K, C, C. (2003). Are you my friend?: Negotiating friendship in conversations between networking marketers and their prospects. Language in Society. 32 (4), 487-522.
Kong, K. C. (2001). Marketing of belief: intertextual construction of network marketers' identities. Discourse & Society, 12(4), 473-503.
Kustin, R. A., & R. A. Jones (1995), A Mudy or Direct Selling Perceptions in Australia, International Marketing Review, 12, 60-67.
Liu, C., Chiu, S., & Chiu, C. (2010). Intranetwork relationships, creativity, knowledge diversification, and network position. Social Behavior and Personality: An International Journal, 38(9), 1173–1190. doi:10.2224/sbp.2010.38.9.1173
Luk, Sh. T .K., L. Fullgrabe, & Stephen C.Y. Li (1999), Managing Direct Selling Activities in China: A Cultural Explanation, Journal of Business Research, 45, 25
Martinez, M. & Aldrich, H. (2011). Networking strategies for entrepreneurs: balancing cohesion and diversity, International Journal of Entrepreneurial Behaviour & Research (17)1, 7–38. doi:10.1108/13552551111107499
Mayhew, B. H. (1980). Structuralism versus individualism: Part 1, shadowboxing in the dark. Social forces, 59(2), 335-375.
Merrilees, B., & D. Miller (1999), Direct Selling in the West and East: The Relative Roles of Product and Relationship (Guanxi) Drivers, Journal of Business Research, 45, 267-273.
Peterson, Robert A., and Thomas R. Wotruba (1996), What Is Direct Selling? Definition, Perspectives, and Research Agenda, Journal of Personal Selling & Sales Management, 16, 4, 1-16.
Reps, P., & Senzaki, N. (1998). Zen flesh, Zen bones: A collection of Zen and pre-Zen writings. Tuttle Publishing.
Rodan, S. (2010). Structural holes and managerial performance: Identifying the underlying mechanisms. Social Networks, 32(3), 168–179.
Singer, M. T., (1995). Cults in Our Midst. Jossey-Bass Publisher.
Sparks, J. R., & J. A. Schenk (2001), Explaining the Effects of Transformational Leadership: An Investigation of the Effects of Higher Order Motives in Multilevel Market- ing Organizations," Journal of Organizational Behavior, 22, 849-869
Stark, R., (1987). A Theory of Religion. Peter Lang Publishing Inc.
Stewart, T. A. (1996). The Great Conundrum: You vs. the Team. Fortune, 134, 165–66.
Stockstill, Lowell E. (1985), Multilevel Franchise or Pyramid Scheme?, Journal of Small Business Management, 23, 54-58.
Swedberg, R. (1990). Economics and Sociology. Princeton, N.J.: Princeton University Press.
Taylor, Jon M,(2011), The Case (for and) against Multi-level Marketing, Chapter 7: mlm's abysmal numbers, Consumer awareness Institute.
Trochim, E. M. K(1999). The Research Methods Knowledge Base, Ithaca, Cornell University Custom Publishing.
Tyagi, P. K., & T. R. Wotruba (1993), "An Exploratory Study of Reverse Causality Relationships Among Sales Force Turnover Variables, Journal of the Academy of Marketing Science, 21, 143-15
Vander Nat, P. J. & W. W. Keep (2002), Marketing Fraud: An Approach for Differentiating Multilevel Marketing from Pyramid Schemes, Journal of Public Policy and Marketing, 21 (1), 139-151.
Wasserman, S., & K. Faust )1994(, Social Network Analysis: Methods and Applications. Cambridge: Cambridge University Press.
Wotruba, T. R. (1989), The Effect of Goal-Setting on the Performance of Independent Sales Agents in Direct Selling, Journal of Personal Selling & Sales Management, 9, 1, 22-29.
Wotruba, T. R., & P. K. Tyagi(1991), Met Expectatiom and Turnover in Direct Selling, Journal of Marketing, 55 , 24-35.
Young, L., & Gerald A. (2003), Measurement ot Trust in Salesperson-Customer Relationships in Direct Selling, Journal of Personal Selling & Sales Management, 23, 3, 253-269.
Zelizer, V. A. (2010), Economic Lives: How Culture Shapes the Economy, NJ: Princeton University Press.