تبیین ساختار اجتماعی فقر از منظر فقرای روستایی و گونه‌شناسی آن (مورد مطالعه: روستای گنبد پیرمحمد از توابع شهرستان ملکشاهی- استان ایلام)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی توسعۀ اجتماعی روستایی

چکیده

در پژوهش حاضر تلاش شده است تا به مطالعۀ پدیدۀ فقر از دیدگاه کنشگران روستایی پرداخته شود. در این تحقیق بر لزوم توجه به عواملی علاوه بر عوامل اقتصادی در زمینۀ تبیین فقر تأکید می­شود. سؤال اصلی پژوهش این است که چه عواملی تبیین­کنندۀ فقر در روستای مورد مطالعه است؟ روش­ تحقیق حاضر کیفی است، شیوۀ گردآوری اطلاعات بر اساس تکنیک­های مشاهده، تحلیل اسنادی، مصاحبۀ نیمه­ساختاریافتۀ فردی و گروهی بوده و روش تجزیه و تحلیل گراندد تئوری است. ابتدا بر اساس نمونه­گیری هدفمند، گروه­های متمرکز از میان دو طایفه موجود در روستا انتخاب شد و با ادامۀ روند تجزیه و تحلیل داده­ها که مشخص شد در زمینۀ تعریف، علل و راه­حل­های مبارزه با فقر بین دو نسل جوان و میانسال/کهنسال تفاوت وجود دارد، نمونه­گیری نظری بین دو نسل ادامه پیدا کرد. یافته­های تحقیق نشان می­دهد که برای تبیین فقر، نسل اول که دو سبک زندگی، عشایری و روستایی را تجربه کرده بودند، بیشتر بر عوامل فردی، تاریخی، فرهنگی و تقدیرگرایی تأکید داشته، در حالی که جوانان بیشتر بر عوامل ساختاری و فرهنگی اشاره داشتند. همچنین برخلاف نسل دوم، نسل اول دیدگاه خوشبینانه­تری راجع به کاهش فقر داشتند. نتایج حاکی از آن است که علاوه بر عوامل اقتصادی، می­توان به پررنگ بودن نقش عوامل فرهنگی و اجتماعی، همانند نزاع و درگیری­های طایفه­ای، وابستگی، تضعیف شبکه­ها، بی­سوادی و ... در تبیین فقر اشاره داشت. همچنین مبارزه با فقر نیازمند طی روندی بلندمدت با نگاه ویژه به رویکردهای ­قابلیتی و توانمندسازی است که دستیابی به این امر جز در سایۀ مشارکت مردم امکان­پذیر نیست.

کلیدواژه‌ها


- آنامرادنژاد، رحیم (1387). جایگاه توسعه­یافتگی استان­های کشور در شاخص­های عمدۀ بخش کشاورزی، فصلنامۀ روستا و توسعه، سال یازدهم
- ابراهیمی، زهرا (1385). اندازه‌گیری فقر مطلق در مناطق شهری و روستایی ایران طی سال­های 68-1383 پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ توسعۀ اقتصادی و برنامه­ریزی، دانشکدۀ علوم اجتماعی و اقتصاد، دانشگاه الزهرا
ازکیا، مصطفی و ایمانی جاجرمی، حسین (1384). بررسی جامعه­شناختی عوامل کارایی شوراهای اسلامی شهر، نامۀ علوم اجتماعی، شمارۀ 26
اسکندری، محمد (1383). فقر و عدم توسعۀ روستایی: نمونۀ موردی دهستان زیرکوه بخش باغ بهادران چهارمحال و بختیاری، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی، دانشکدۀ علوم زمین و جغرافیا
باقری، فریده و کاوند، حسین (1387). اثر رشد اقتصادی بر فقر و نابرابری در ایران در سال­های 1374-1375، فصلنامۀ علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال هفتم، شمارۀ 28
پیرانی، خسرو و شهسوار، محمدرضا (1387). اندازه­گیری تأثیرات تغییرات قیمت کالاها و خدمات بر فقر در ایران، فصلنامۀ پژوهش­های اقتصادی ایران، سال دوازدهم، شمارۀ 36؛ 153
ترکمانی، جواد­ و مقدم، الهام (1384). اثرات مخارج عمرانی دولت بر فقرزدایی در مناطق روستایی ایران فصلنامۀ پژوهش­های اقتصادی ایران، سال هفتم شمارۀ 25؛ 174-153
جلالی موسوی، آزاده (1386). بررسی اثر برنامه­های تأمین مالی خرد در کاهش فقر خانوار: مطالعۀ موردی صندوق اعتبارات خرد زنان روستایی در شهرستان سلماس، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد
چمبرز، رابرت (1377). مصلحان توسعه، تحقیقات اجتماعی و توسعۀ روستایی، ترجمۀ دکتر ازکیا، تهران، انتشارات روزبهان
خداداد کاشی، فرهاد و باقری، فریده (1384). توزیع فقر بین خانوارهای ایرانی، فصلنامۀ پژوهش­های اقتصادی ایران، سال هفتم شمارۀ 22 بهار، 42-31
حسینی نژاد، سید مرتضی (1381). بررسی ماهیت فقر روستایی در ایران، پایان­نامه کارشناسی ارشد، گروه اقتصاد، دانشکدۀ علوم اقتصادی و سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی
دانا، فریبرز (1384). اندازه­گیری شاخص و پویش فقر در ایران، فصلنامۀ رفاه اجتماعی، سال چهارم شمارۀ 17
رحمتی، داریوش و زیبایی، منصور (1387). تأثیر کاهش تعرفه­های وارداتی بر فقر ایران، مجلۀ اقتصاد کشاورزی، 35-50
رهنما، مجید (1385). هنگامی‌که بینوایی فقر را از صحنه بیرون می­راند، ترجمۀ حمید جاودانی، مؤسسۀ عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه­ریزی
زیاری، کرامت­اللّه (1379). سنجش درجۀ توسعه‌یافتگی فرهنگی مناطق کشور، مجلۀ نامۀ علوم اجتماعی، شمارۀ 16
سازمان بهزیستی شهرستان ملکشاهی
سالنامۀ آماری 1386
شاطری میری، علیرضا (1386). برآورد فقر و عوامل مؤثر بر آن در ایران، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ علوم اقتصادی، دانشگاه مازندران
صامتی، مجید و کرمی، علیرضا (1383). بررسی تأثیر هزینه­های دولت در بخش کشاورزی بر کاهش فقر روستایی در ایران؛ مجلۀ تحقیقات اقتصادی شمارۀ 67؛ 234-213
صحراالنورد، احمد (1385). بررسی علل اجتماعی-اقتصادی فقر در روستای آلانق، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ علوم اجتماعی، گرایش توسعۀ روستایی، دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران
طرازکار، محمد حسن و زیبایی، منصور (1383). بررسی معیارهای رفاه اجتماعی و توزیع درآمد و فقر در جوامع روستایی و شهری، مطالعۀ موردی استان‌های فارس و اصفهان و سمنان، مجلۀ اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال دوازدهم، شمارۀ 48
علی‌اکبری بابوکانی، حسینعلی (1373). بررسی علل اجتماعی-اقتصادی فقر در مناطق روستای پادنا، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ علوم اجتماعی، گرایش توسعۀ روستایی، دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران
کمیتۀ امداد امام خمینی (ره) استان ایلام
مجموعۀ مقالات سومین کنفرانس اقتصاد کشاورزی (1379). مؤسسۀ پژوهش و برنامه­ریزی و اقتصاد کشاورزی، مشهد
محمدی، شعبان (1383). بررسی عوامل اقتصادی و اجتماعی مؤثر بر فقر در روستای آبسردان و چشمه دره از توابع استان کهگیلویه و بویراحمد، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ علوم اجتماعی گرایش توسعۀ روستایی، دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران
محمودی، وحید (1382). ارائه یک متدولوژی جدید، برای تجزیه و تغییرات فقر به دو اثر «رشد» و «توزیع مجدد» مجلۀ تحقیقات اقتصادی، 186-165
محمودی، وحید (1381). اندازه‌گیری فقر در ایران، فصلنامۀ پژوهشنامه بازرگانی، شمارۀ 24
مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1385
میرزا خانی، مسعود (1378). بررسی روند فقر اقتصادی در جامعۀ روستایی طی برنامه اول توسعه، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ معارف اسلامی، دانشکدۀ معارف اسلامی و اقتصاد
- ناصری پور، جعفر (1383). امام‌زاده محمد عابد در گنبد ملکشاهی، چاپ ول، انتشارات مؤسسۀ فرهنگی فخرالدین
نجفی، بهاءالدین و یعقوبی، وحید (1384). تأمین مالی خرد، راهکاری نوین برای کاهش فقر در جوامع روستایی، مجلۀ اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال سیزدهم، شمارۀ 49
نارایان، دیپا و دیگران (1390). صدای فقرا، فریاد برای تغییر، ترجمۀ مصطفی ازکیا و جمال رحمتی‌پور، انتشارات کیهان
-Anirude,Krishna (2006) ‘Pathways Out of and Into Poverty in 36 Village of Andhra Pradesh, India’ World Development Vol. 34, No. 2, pp. 271–288,
-Brahman john,1996:15, popular development, blackwell publisher Inc
-Fan,SH and Kang,C (2008) ‘Regional road development rural andurban poverty: Evidence from China,TransportPolicy15, 305–3
-Fuente, D L Alejandr (2010) ‘Remittances and Vulnerability to Poverty in Rural Mexico’ World Development Vol. 38, No. 6, pp. 828–839
-Ghosh,Madhusudan (2009) ‘Dynamics of Agricultural Development and Rural Poverty in Indian States’ The Journal of Applied Economic Research; 3; 265
-Halik, M and Webley,P (2009) ‘understanding of poverty and the poor in rural Malaysia’, Journal of Economic Psychology, 2-9
-Hanjra, M and Ferede, T and Gutta, D (2009) ‘Pathways to breaking the poverty trap in Ethiopia: Investments in agricultura water, education, and markets، Agricultural Water and markets’ Agricultural Water Management 96, 1596–1604
-He,SH and Liu,Y and Wu,F (2008) ‘Poverty incidence and concentratioin different social groups in urbaChina, a case study of Nanjing؛doi’,Cities 25 (2008) 121–132
-Kadigi,R and Mdoe,N and Ashimogo,G (2007) ‘Understanding poverty through the eyes of the poor: The case of Usangu Plains in Tanzania، Physics and Chemistry of the Earth 32 1330–1338