واکاوی ادراک جوانان از تجربه طلاق: مطالعه‌ی کیفی در شهر تهران

نویسندگان

1 دانشیار جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران و محقق موسسه مطالعات جمعیتی کشور

2 استادیار جامعه‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی

3 استادیار سلامت و رفاه اجتماعی، مرکز تحقیقات سالمندی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

چکیده

با توجه به افزایش طلاق در سالهای اخیر بویژه در میان زوجین جوان، مقاله پیش‏رو با استفاده از رویکرد امیک در چارچوب تفسیرگرایی اجتماعی‏ به واکاوی ادراک و تجربه­ جوانان از فرایند و پیامدهای طلاق می­پردازد. با استفاده از نمونه‏گیری هدفمند با حداکثر تنوع، و معیار اشباع نظری با 25 مشارکت­کننده مرد و زن مطلقه‏ 20 تا 30 سال در شهر تهران مصاحبه‏ عمیق کیفی انجام گرفت. نتایج مطالعه در چهار محور دلایل و بسترهای طلاق، نگرش به طلاق قبل از اقدام، مسائل و چالشهای فرایند طلاق، و پیامدها و مسائل اجتماعی بعد از طلاق ارائه شده است. بر اساس نتایج، آسیب‏پذیری زنان در فرایند طلاق (قبل، حین، و بعد از طلاق) بیشتر از مردان است. زنان در مقایسه با مردان، از مسائل عاطفی، اجتماعی و اقتصادی بیشتری رنج می­برند. بطور کلی، نتایج پژوهش بیانگر فرایندی، چندبعدی و بافتارمندی طلاق در ایران است. طلاق به عنوان یک فرایند چندمرحله‏ای است؛ عوامل و بسترهای مختلفی در دوره قبل از طلاق (یا تصمیم‏گیری)، حین طلاق (اقدام به طلاق)، و بعد از طلاق (انطباق و سازگاری با شرایط جدید) آن را شکل می‏دهند. در نتیجه‏گیری مقاله می‏توان گفت رخداد طلاق در خلأ شکل نمی‏گیرد، بلکه در یک بافتار اجتماعی- فرهنگی رخ می‏دهد که هم فرآیندها و هم پیامدهای طلاق را تحت تأثیر قرار می­دهد. 

کلیدواژه‌ها


-     اسحاقی، محمد، سیده فاطمه محبی، ستار پروین و فریبرز محمدی (1391). سنجش عوامل اجتماعی موثر بر درخواست طلاق زنان در شهر تهران، فصلنامه زن در توسعه و سیاست، دوره 10، شماره 3، صص 97-124.
-     باقری، ریحانه (1388). بررسی علل و عوامل مرتبط با طلاق و جدایی در ایران (با استفاده از سرشماری 1385)، پایان­نامه کارشناسی ارشد جمعیت­شناسی، دانشگاه تهران.
-     بوالهری، جعفر، فاطمه رمضان‏زاده، نسرین عابدی‏نیا، محمد مهدی نقی‏زاده، هاجر پهلوانی و سید مهدی صابری (1391). بررسی برخی علل منجر به تقاضای طلاق در زوجین متقاضی طلاق در دادگاه‏های تهران، مجله تخصصی اپیدمیولوژی ایران، دوره 8، شماره 1، صص 83-93.
-         حبیب‏پور گتابی، کرم و حسین نازک­تبار (1390). عوامل طلاق در استان مازندران، مطالعات راهبردی زنان، سال چهاردهم، شماره 53، صص 127-87.
-     خلج­آبادی فراهانی، فریده (1392). چالش‌ پیش‏روی خانواده و امنیت اجتماعی، تأثیر معاشرت‌ با جنس مخالف قبل از ازدواج بر رخداد طلاق، مقاله ارائه شده در همایش خانواده، امنیت و جامعه، دانشگاه یزد، 11-10 اردیبهشت 1392.
-     روستا، لهراسب، لادن معین و پروین غیاثی (1389). بررسی علل اجتماعی گرایش به طلاق در بین زنان مراجعه کننده به دادگاه خانواده شیراز، فصلنامه زن و جامعه، سال اول، شماره سوم، صص 77-104.
-     ریاحی، محمد اسماعیل، اکبر علیوردی نیا، سیاوش بهرامی کاکاوند (1386). تحلیل جامعه­شناختی میزان گرایش به طلاق: مطالعه موردی شهر کرمانشاه، فصلنامه پژوهش زنان، دوره 5، شماره 3، صص 140-109. 
-     زرگر، فاطمه و حمید طاهر نشاط‏دوست (1386). بررسی عوامل مؤثر در بروز طلاق در شهرستان فلاورجان. فصلنامه خانواده‏پژوهی، سال سوم شماره 1، صص 749-737.
-     سفیری، خدیجه و معصومه محرمی (1388). بررسی پیوند ناهمسان همسری فرهنگی با میزان اختلافات زناشویی، فصلنامه مطالعات زنان، شماره 21، صص 31-51 .
-     صادقی، رسول (1395). بسترهای اجتماعی روندهای در حال افزایش طلاق در کلانشهر تهران، مقاله ارائه شده در سمینار تحولات جمعیتی شهر تهران، شهرداری تهران و انجمن جمعیت شناسی ایران، 11 خرداد.
-     صادقی، رسول، محمدجلال عباسی‏شوازی، و سراج‏الدین محمودیانی (1394). تورم جوانی جمعیت در ایران: خلأهای تحقیقاتی و الزامات سیاستی، نامه انجمن جمعیت­شناسی ایران، دوره 10، شماره 19 (بهار و تابستان)، صص 43-9.
-     صدرالاشرافى، مسعود، معصومه خنکدار طارسى، اژدر شمخانى و مجید یوسفى افراشته (1391). آسیب شناسى طلاق (علل و عوامل) و راهکارهاى پیشگیرى از آن، فصلنامه مهندسی فرهنگی، سال هفتم، شماره 73و 74، صص 27-53.
-         عباسی‏شوازی، محمدجلال و رسول صادقی (1384). قومیت و الگوهای ازدواج در ایران، فصلنامه پژوهش زنان، دوره 3، شماره 1، صص47-25.
-         علی­مندگاری، ملیحه (1392). نگرش به طلاق و عوامل موثر بر آن در چارچوب نظریه گذار دوم جمعیتی (مطالعه­ای در شهر تهران)، پایان نامه دکتری جمعیت­شناسی، دانشگاه تهران.
-     عیسی‏زاده، سعید، اسماعیل بلالی و علی­محمد قدسی (1389). تحلیل اقتصادی طلاق: بررسی ارتباط بیکاری و طلاق در ایران طی دوره 1345-1385، مطالعات راهبردی زنان، شماره 50، صص 8-28.
-     فاتحی دهاقانی، ابوالقاسم و علی محمد نظری (1389). تحلیل جامعه‏شناختی عوامل مؤثر بر گرایش زوجین به طلاق در استان اصفهان، فصلنامه مطالعات امنیت اجتماعی، شماره 25، صص 54-13.
-     قادرزاده، امید، هیرش قادرزاده و حسین حسن پناه (1391). عوامل پیش­بینی­کننده گرایش زوجین به طلاق در مناطق مرزی، ویژه‏نامه خانواده و طلاق، شماره 1، صص 102-118.
-     قلی­زاده، آذر، امیرحسین بانکی پورفرد، و زهرا مسعودی­نیا (1394). مطالعه کیفی تجارب مردان و زنان طلاق گرفته از عوامل فرهنگی زمینه­ساز طلاق، فصلنامه جامعه­شناسی کاربردی، شماره 57، صص64-39.
-     نعیمی، محمدرضا (1389). تأثیر تعامل خانواده و ماهواره در بروز پدیده طلاق: مطالعه موردی شهرستان گرگان، مجله تخصصی جامعه­شناسی، سال اول، شماره اول، صص 211-192.
-         Amato, P. R (1994).The Impact of Divorce on Men and Women in India and the United States, Journal of Comparative Family Studies, 25 (2): 207–21.
-         Farrell, M. P. (2006). Sibling Effects on Divorce, Journal of Research in Multi-Level Issues, 5, Pp. 239-242.
-         Good, W (1963). World Revolution and Family Patterns, London: Free Press of Glencoe.
-         Guest, P. (1992). Marital Dissolution and Development in Indonesia, Journal of Comparative Family Studies, 23,Pp. 95–113.
-         Heaton, T. B., M. Cammack and L. Young (2001). Why is the Divorce Rate Declining in Indonesia?, Journal of Marriage and Family 63, Pp. 480–490.
-         Jones, G. W. (1997). Modernization and divorce in Islamic Southeast Asia and the West, Population and Development Review, 23, Pp. 95–114.
-         Kalmjin, M., P. M. De Graff, and A. R. Poortman (2004). Interactions between Cultural and Economic Determinants of Divorce in the Netherland, Journal of Marriage and Family, 66 (1): 75-89.
-         Kamp Dush, C. M.  & et al, (2003). The Relationship between Cohabitation and Marital Quality and Stability: Change across Cohorts? Journal of Marriage and Family,65, Pp. 539–549.
-         Lorenz, O.F. & Wickrama, S., K A. & Conger, D.R. & Elder, H.G. (2006). The Short-Term and Decade-Long Effects of Divorce on Women’s Midlife Health, Journal of Health and Social Behavior 47 (2):111.
-         Rindfuss, R. (1991). The Young Adult Years: Diversity, Structural Change and Fertility, Demography 28 (4): 493–512.
-         Sandfield, A. (2006). Talking Divorce: The Role of Divorce in Women Constructions of Relationship Status, Feminism Psychology 16 (2): 155-173.
-         Thomas, C., and M. Ryan (2008). Women's Perception of the Divorce Experience: A Qualitative Study, Journal of Divorce & Remarriage, 49:3-4,210-224
-         Thornton, A. (2001). The Developmental Paradigm, Reading History Sideways and Family Change, Demography 38 (4): 449-465.
-         Thornton, A. (2004). Reading History Sideways: The Fallacy and Enduring Impact of the Developmental Paradigm on Family Life, Chicago, IL: University of Chicago Press.
-         Thornton, A. and W. L. Rodgers (1987). The Influence of Individual and Historical Time on Marital Dissolution, Demography 24, Pp. 1-22.
-         Thornton, A., and H-S. Lin, (1994). Social Change and the Family in Taiwan, Chicago: University of Chicago Press.
-         Thoronton, A, G. Binsrok and D. Ghimire, (2004). International Networks, Ideas, and Family Change, Report NO.04-566, University of Michigan, Population Studies Center.
-         Van de Kaa, D. J (2002). The Idea of Second Demographic Transition in Industrialized Countries, Paper Presented at the Sixth Welfare Policy Seminar, National Institute of Population and Social Security, Tokyo, Japan.