حاشیه‌نشینی: تحلیل جامعه‌شناختی مسائل اجتماعی سیاست‌های‌ مسکن و پدیده‏ی‌غیررسمیت (بررسی نمونه‌ی میان آباد، اسلامشهر، تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری بررسی مسائل اجتماعی، گروه جامعه شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 دانشیار، دانشگاه تهران

3 دانشیار، دانشگاه پیام نور

4 استادیار، دانشگاه پیام نور

چکیده

هدف اصلی این مقاله تحلیل جامعه شناختی مسائل اجتماعی سیاست­های مسکن و پدیده­ی غیررسمیت است. پدیده­ای که به صورت تدریجی و با گذشت زمان رخ می‏نماید، به گونه‏ای  که سیاست‌های مسکن در دهه‌های گذشته که خود جزیی از نظام برنامه‌ریزی ملی کشور در قالب برنامه‌های توسعه‌ی 5 ساله و قوانین و طرح‌های منتج از آن‌ها بوده­اند، به بخشی از مکانیسم بازتولیدکننده‌ی فرایندهای غیررسمی تبدیل شده­اند. بر این اساس در این مقاله تلاش شده است تا با استفاده از شیوه­های تحلیل کیفی و با بهره بردن از روش مطالعات اسنادی و مشاهده، چگونگی برآمدن پدیده­ی مورد نظر را در بستر تحولات تجربه شده در  تهران- اسلامشهر- میان آباد مورد واکاوی قرار دهیم. یافته های تحقیق نشان می‏دهد که  به واسطه­ی  چنین بستری، سیاست‌های مسکن، در قالب رژیم‌های شهری جدید مبتنی بر کاسب‌کارسالاری شهری و با حمایت نهادها و سازوکارهای دولتی و جهانی، خود ماهیتی غیررسمی پیدا کرده­ و بر گسترش حاشیه­نشینی دامن زده­اند. در حقیقت  با عقب‌نشینی فزاینده‌ی دولت به عنوان رسمی‌ترین نهاد مداخله در حوزه‌ی سیاست‌گذاری مسکن، نهادهایی غیررسمی پا به میدان گذاشته­اند  که با ابتنای بر یک سازوکار از پیش موجود یعنی بازار، و سوق‌دادن آن در راستای اهداف و منافع خود، فرایند غیررسمی‌سازی را تشدید و  بر گستره­ی حاشیه نشینی افزوده اند.  در این وضعیت، سیاست‌های  مسکن، خود ماهیتی غیررسمی‌ساز یافته و  تبدیل به سازوکاری برای بازتولید غیررسمیت  و حاشیه‏نشینی در  میان آباد اسلامشهر شده­اند.

کلیدواژه‌ها


-      آذرمند، حمید (۱۳۹۵). بخش مسکن در اقتصاد ایران: قاتق نان یا قاتل جان. سایت اقتصاد نیور(۲۴/۶/۹۵).
-      اکبری، فرامرز (۱۳۸۱). بررسی علل و پیامد حاشیه نشینی در شهر اسلام اباد غرب. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
-      اطهاری، کمال (1384). فقر مسکن در ایران: فقر سیاست اجتماعی. فصلنامه رفاه اجتماعی، سال پنجم، شماره 18.
-      اطهاری، کمال (۱۳۹۰). مسکن. در گزارش وضعیت اجتماعی ایران، موسسه‌ی رحمان، مدیر پروژه: سعید مدنی قهفرخی.
-      بیات، آصف (1393). سیاست­های خیابانی(جنبش تهیدستان در ایران). ترجمه­: سید اسدالله نبوی چاشمی. تهران: نشر شیرازه.
-      بیات، آصف (1390). زندگی همچون سیاست(چگونه مردم عادی خاورمیانه را تغییر می‏دهند). ترجمه­: فاطمه صادقی. دانشگاه آمستردام.
-      ترکمه، آیدین و همکاران(۱۳۹۵). طرح پژوهشی مسئله‌ی زمین و زیست غیررسمی. به سفارش شرکت عمران و بهسازی شهری ایران، منتشرنشده.
-      ترکمه، آیدین (1395). تحلیل نظام برنامه‌ریزی شهری در پیوند با مسئله‌ی غیررسمیت[1] (نمونه‌ی اوزون‌تپه بومهن، منطقه‌ی مادرشهری تهران). طرح پژوهشی مسئله‌ی زمین و زیست غیررسمی، به سفارش شرکت عمران و بهسازی شهری ایران، منتشرنشده.
-      دسوتو، ارناندو (1389). راه دیگر. ترجمه: جعفر خیرخواهان. تهران: نشر نی.
-      دینی ترکمانی، علی (1395). پنج بازنده تورم مستغلات. روزنامه‌ی دنیای اقتصاد، شماره‌ی 3839.
-      راغفر، حسین و سلطانی، احسان (۱۳۹۵). اقتصاد سیاسی مسکن در ایران: برندگان و بازندگان. سایت انجمن صنایع همگن پلاستیک(۱۱/۲/۹۵)
-      شیرعلی، ابراهیم (۱۳۹۲). مطالعه ی تحولات مسکن در ایران بعد از انقلاب اسلامی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی، استاد راهنما: دکتر علی اصغر سعیدی.
-      صادقی بروجنی،‌ خسرو (1392). تعدیل ساختاری و نئولیبرالیسم در ایران. سایت مقالات و نوشته های خسرو صادقی بروجنی(۱۸/۰۸/۲۰۱۳)
-      صالحی امیری، سیدرضا و همکاران (1389). ویژگی ها و پیامدهای اسکان غیر رسمی و حاشیه نشینی شهری. فصلنامه بررسی مسائل اجتماعی(نامه علوم اجتماعی)، سال اول، شماره سوم.
-      صداقت، پرویز (1392). ساختارها را به خاطر بسپار. سایت نقد اقتصاد سیاسی.
-      صدیق سروستانی، رحمت الله (۱۳۷۶). حاشیه نشینی و امنیت. مجموعه ی مقالات همایش توسعه و امنیت عمومی، معاونت امنیتی و انتظامی، جلد دوم، تهران:وزارت کشور.
-      علوی، آتنا (1395). شهری‌شدنِ ایران، نگاهی تاریخی. طرح پژوهشی مسئله‌ی زمین و زیست غیررسمی، به سفارش شرکت عمران و بهسازی شهری ایران، منتشرنشده.
-      مالجو، محمد (1386). اقتصاد سیاسیِ ظهورِ دولت نهم. فصلنامه‌ی گفتگو، شماره‌ی  ۴۹.
-      مالجو، محمد (1394). گزارشی از نشست عدالت آموزشی و مسئله­ی گسترش مدارس خصوصی. سایت میدان (http://meidaan.com/archive/9018).
-      مسکوب، محمود (1391). مشروطیت، تجدد و اسلام گرایی: اقتصاد سیاسی و سیاست اجتماعی در ایران. مجموعه مقالات سیاستگذاری اجتماعی در خاورمیانه، گردآورنده: کارشناس و همکاران، ترجمه: مزینانی و همکاران، تهران: امام صادق(ع).
-      واقفی، ایمان (1395). مطالعات سکونتگاه میان‌آباد. طرح پژوهشی مسئله‌ی زمین و زیست غیررسمی، به سفارش شرکت عمران و بهسازی شهری ایران، منتشرنشده.
-      هاروی، دیوید (1386). تاریخ مختصر نئولیبرالیسم. ترجمه‌: محمود عبدالله زاده. تهران: نشر اختران.
-      Brenner, Neil, Peter Marcuse, and Margit Mayer. (2012). Cities for People, Not for Profit: Critical Urban Theory and the Right to the City. London; New York: Routledge.
-      Castells, M.(1977 [1972]). The Urban Question: A Marxist Approach. London: Edward Arnold.
-      Douglas, M (2001). Intercity Competition and  the Question of Economic Resilience: Globalization and Crisis in Asia, in: global city-Regions. A.J.Scott(ed.).oxford university press.pp:466-485.
-      Harvey, D. (1976). Social Justice and the City. Cambridge, Mass.: Blackwell.
-      Lefebvre, H. (2003 [1970]). The Urban Revolution. trans, by R. Bononno, Minneapolis: University of Minnesota Press.
-      Lefebvre, Henri (2009). State, Space, World. Selected Essays, Edited by Neil Brenner and Stuart Elden. Translated by Gerald Moore, Neil Brenner, and Stuart Elden. University of Minnesota Press
-      MacLeod, Gordon and Jones, Martin. (2011). Renewing Urban Politics. Urban Studies, 48 (12): 2443–2472.
-      Wigle, J.(2010). Social Relation, property and peripheral Informal Settlement: The Case of Ampliacion  San Marcos, Mexico City, Jornal of Urban Studies, Vol. 47, No. 2, pp:411-436.
[1] Informality