تعارضات هنجاری منجر به ریاکاری به روایت سینما

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران

2 دکتری جامعه شناسی

چکیده

وجود ریاکاری به عنوان پدیده‌ای بین فردی و اجتماعی و استمرار آن در فرایند تجربیات جامعه‌پذیری نظر ما را به مسأله‌ای مهم در جامعه جلب می‌نماید. تفاوت یا تضاد هسته اصلی مفهوم ریاکاری است و عبارت از: گفتار در مقابل کردار، اعتقادات متظاهرانه در مقابل اعتقادات واقعی و صادقانه و اعتقادات در مقابل امیال است.
ریاکاری اگرچه پدیده­ای بین فردی است اما به سطح گروه‌ها، نهادها و سازمانهای اجتماعی نیز گسترش می­یابد. عملکردهای ریاکارانه از دو نوع الگوی خودآگاهانه و خودفریبانه پیروی می‌کنند. در این نوشتار با توجه به این که سینما علاوه بر بعد زیباشناختی دارای بعد اجتماعی نیز می‌باشد و روحیات جمعی و فرهنگ ملت­ها را به نمایش می­گذارد. همچنین فیلم ضمیر ناخودآگاه جمعی و گرایش­های روحی و روانی جوامع را منعکس می‌سازد. از این‌رو پنج فیلم از پنج کارگردان با درون مایه اجتماعی که به طورغیرمستقیم پدیده ریاکاری را مطرح نموده‌اند گزینش شده‌اند. این نمونه‌ای هدفمند با تحلیل هم‌نشینی و تحلیل جانشینی ‌‌و نیز باتوجه ‌به رمزگان‌ها نشانه‌شناسی شده‌اند. سپس نشانه­های عملکردهای ریاکارانه با توجه به مدلی مفهومی از ریاکاری و دیدگاه نمایشی گافمن مورد تحلیل قرارگرفته‌اند. بنابر یافته‌های تحقیق، از منظر فیلم‌های مورد مطالعه، متعاقب هنجارهای متعارض، ریاکاری در سطح افراد، گروه‌ها و نهادهای اجتماعی قابل تشخیص است. درحالی‌که به درستکاری و انسجام اخلاقی توصیه می‌شود، ریاکاری تعلیم و اشاعه می‌یابد. علل و انگیزه­های کنش­های ریاکارانه دو عامل منفعت شخصی و فشار موقعیتی همراه با عواملی چون ویژگی­های پایدار شخصیتی، عادتها و عوامل روان­شناختی می­باشند. فشار موقعیتی عاملی اجتماعی و جامعه­شناختی می‌باشد. منفعت شخصی عاملی روان شناختی ـ اجتماعی است. منفعت شخصی رفتارها و کنش‌‌های افراد را به طور اساسی جهت داده و هدایت می‌کند. افراد منفعت شخصی خود را با توجه به افراد دیگر، گروه‌ها، جامعه و فشار موقعیتی تعریف و تعیین می‌کنند.

کلیدواژه‌ها