فهم پدیدارشناسانه معنای آموزش و شناسایی فرایندهای اصلی اجتماعی شکل دهنده آن در تجربه زیسته دانش‌آموزان دبیرستانی شهر تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری جامعه‌شناسی گرایش گروه‌های اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

2 دانشیار جامعه‌شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

شواهد کلی حاکی از آن است که نظام آموزش و پرورش به ویژه در دو دهه گذشته فضای پرچالشی را تجربه کرده است. از سوی دیگر به نظر می­رسد در جریان مطالعات و سیاست­گذاری­های این حوزه، به تجربه دانش­آموزان که مخاطبان آموزش و پرورش هستند توجه چندانی مبذول نشده است. این پژوهش با استفاده از روش تحلیل کیفی داده­ها، از منظری پدیدارشناسانه و با هدف مطالعه ساختارهای معنا و کشف روابط پنهان میان آن­ها، به تجربه زیسته دانش­آموزان دبیرستانی شهر تهران رجوع می­کند. پس از مصاحبه عمیق با 8 نفر اشباع نظری حاصل شد. معنای ظهور یافته در خصوص آموزش، تحت عنوان «آموزش نخبه محور کنکوری»، در فرایند اصلی اجتماعی شناسایی شد. سه مقوله مرکزی «مدرسه»، «خانواده» و «کنکور»، و یک مقوله غیر مرکزی تحت عنوان «صنعت چاپ و انتشار کتب کنکوری» ظهور یافت. دو فرایند اصلی مهم دیگر تحت عنوان «فرایند اصلی روانشناختی اجتماعی»، و «فرایند اصلی ساختاری کارکردی» شناسایی گردید. این فرایندها حاکی از نقش مدرسه به عنوان مکانیزم رسمی خلق و بازتولید نظام­های ارزش­گذاری دو قطبی، از جمله «اقلیت نخبه/اکثریت غیرنخبه» بوده و خانواده به عنوان «کارگزار اقتدارگرایی مدرسه در منزل» شناسایی گردید. که هر دوی این نهادها، در معنابخشی به کنکور به عنوان «تنها گزینه مناسب برای ادامه عضویت اجتماعی»، نقش مستقیم دارند.

کلیدواژه‌ها


-         آسانی صمد (1391). اثربخشی روش نمایش خلاق بر مهارت­های اجتماعی و پرورشی خلاقیت دانش آموزان تیزهوش دوره راهنمایی. پایان­نامه کارشناسی ارشد، چاپ نشده. کتابخانه دیجیتالی دانشگاه تهران (http://library.ut.ac.ir)
-         آنجفی فرشته (1387). بررسی و مقایسه تاثیر آموزش و پرورش بدیعه­پردازی و بارش مغزی در پرورش تفکر خلاق دانش­آموزان دختر پایه چهارم ابتدایی منطقه 2 تهران. پایان­نامه کارشناسی ارشد،  چاپ نشده. دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی. دانشگاه علامه طباطبایی
-         ادهمی بیانه (1391). بررسی تطبیقی حمایت و خدمات آموزشی کودکان کم توان ذهنی در نظام آموزش و پرورش. پایان­نامه کارشناسی ارشد،  چاپ نشده. دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی. دانشگاه علامه طباطبایی.
-         اکبرزاده فهیمه (1383). تبیین مبانی فلسفی نظریه­های مناسبات بین دولت و نظام آموزش و پرورش و تحلیل انتقادی روند تحولات آموزش و پرورش در ایران در سه دهه گذشته (با تاکید بر مقوله تمرکز و عدم تمرکز). رساله دکتری،  چاپ نشده. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه تربیت مدرس.
-         پورعاصی اردکانی اکرم (1389). بررسی سیر تحولات و چالش­های موجود در آموزش و پرورش دانش­آموزان تیزهوش در ایران. پایان­نامه کارشناسی ارشد،  چاپ نشده. دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی. دانشگاه علامه طباطبائی.
-         حبیبی پریسا (1386). بررسی تطبیقی سه رویکرد رجییو امیلیا (ایتالیا) و ادورف (آلمان) و بانک استریت (امریکا) به منظور ارایه راهکارهایی برای آموزش و پرورش پیش از دبستان در جمهوری اسلامی ایران. پایان­نامه کارشناسی ارشد، منتشرنشده. دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی. دانشگاه علامه طباطبایی.
-         حسینی محبوبه (1391). بررسی تطبیقی جایگاه پژوهش­های تربیتی در نظام آموزش و پرورش دو کشور ایران و ژاپن. رساله دکتری،  چاپ نشده. دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی. دانشگاه علامه طباطبایی.
-         دمرچلی خدیجه (1393). تحلیل محتوای کتاب­های واحد کار پیش دبستانی تایید شده آموزش و پرورش از منظر مفاهیم شهر وندی بر اساس سند راهبردهای تحول نظام تعلیم و تربیت. پایان نامه کارشناسی ارشد،  چاپ نشده. روانشناسی و علوم تربیتی. دانشگاه علامه طباطبایی.
-         صفری سجاد (1391). تاثیر آموزش و پرورش پیش دبستانی بر مبنای برنامه­ریزی چند بعدی بر  مهارت­های اجتماعی کودکان پیش از دبستان شهرستان کرج در سال تحصیلی 91-90. پایان نامه کارشناسی ارشد،  چاپ نشده. روانشناسی و علوم تربیتی. دانشگاه علامه طباطبایی.
-         ضیایی نجف آبادی سوسن (1386). بررسی تطبیقی تظام آموزش و پرورش پیش دبستانی کشورهای ایران، امریکا، انگیس و کره. رساله دکتری، چاپ نشده. دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی. دانشگاه علامه طباطبایی.
-         طاهری رشید (1391). سیر تحولات آموزش و پرورش استثنایی در کشورهای آلمان و سوئد و ایران. رساله دکتری،  چاپ نشده. دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی. دانشگاه علامه طباطبایی.
-         علی‌زاده زهرا (1389). چگونگی آموزش مفاهیم و آماده­سازی تاریخ در دوره پیش دبستان جهت ارایه یک الگوی مناسب برای کودکان 5 تا 6 سال. پایان­نامه کارشناسی ارشد،  چاپ نشده. دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی. دانشگاه علامه طباطبایی.
-         غلامی محسن (1387). بررسی انتقادی ساختار آموزش و پرورش ایران بر اساس مصوبات شورای عالی آموزش و پرورش. رساله دکتری، چاپ نشده.کتابخانه دیجیتالی دانشگاه تهران (http://library.ut.ac.ir)
-         کابلی محمدرضا (1387). مطالعه دبیرستان پسرانه نیزهوشان در قم. پایان­نامه کارشناسی ارشد،  چاپ نشده. کتابخانه دیجیتالی دانشگاه تهران (http://library.ut.ac.ir).
-         نصیری محمد علی (1386). بررسی تطبیقی آموزش و پرورش ویژه در ایران و چین. رساله دکتری،  چاپ نشده. روانشناسی و علوم تربیتی. دانشگاه علامه طباطبایی.
-         ولی­زاده سمیه (1394). تاثیر آموزش خودتنظیمی هیجانی بر خلاقیت و کاهش مشکلات رفتاری تیزهوشان با موفقیت تحصیلی کم. پایان­نامه کارشناسی ارشد،  چاپ نشده. کتابخانه دیجیتالی دانشگاه تهران (http://library.ut.ac.ir).
-         یزدانپوری سمیه (1390). بررسی تطبیقی سیاست­ها. اهداف و تشکیلات آموزش و پرورش استثنایی در کشورهای امریکا، هند و ایران. رساله دکتری،  چاپ نشده. دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی. دانشگاه علامه طباطبایی.
-         یوسف­زاده مسعود (1385). نیازسنجی برنامه­های درسی دوره پیش دبستانی مراکز وابسته به آموزش و پرورش. رساله دکتری،  چاپ نشده.دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی. دانشگاه علامه طباطبایی.
-         Baker S. E., and Edwards R. (2012). How many qualitative interviews is enough? Expert voices and early career reflections on sampling and cases in qualitative research. Southampton: ESRC National Centre for Research Methods, University of Southampton.
-         Brayman A. (2012) Social Research Methods, fourth edition. Oxford: Oxford University Press.
-         Crouch M. and McKenzie H. (2006). The logic of small samples in interview-based qualitative research. Social Science Information. 45 (4), 483 - 499
-         Candeias، Rebelo,Oliveira (2012), Student’ Attitudes Toward Learning and School – Study of Exploratory Models about the Effects of Socio-demographics and Personal Attributes. N.A
-         Cleary, M., Horsfall, J. and Hayter, M. (2014), Data collection and sampling in qualitative research: does size matter? Journal of Advanced Nursing, 70 (3): 473–475.
-         Foucault M. (1995). Discipline and Punish: The Birth of Prison. Second ed. Alan Sheridan (trans.). New York: Random House Inc.
-         Gerson, K., and Horowitz, R. (2002): ‘Observation and Interviewing: Options and Choices’, in T. May (ed.), Qualitative Research in Action. London: SAGE Publications Ltd.
-         Glaser B. G. The Impact of Symbolic Interaction on Grounded Theory. The Grounded Theory Review: An International Journal. Vol. 4, Issue no. 2, March 2005
-         Glaser B. G. Basic Social Processes. The Grounded Theory Review: An International Journal. Vol. 4, Issue no. 3. June 2005
-         Jessor, R., Van Den Bos, J., Vanderryn, J., Costa, M., & Turbin, M. S. (1995); Protective factors in adolescent problem behaviors: moderator effects and developmental change; Developmental Psychology, 31 (6), 923–933.
-         Manen M.V. (1990). Researching Lived Experience: Human Science for an Action Sensitive Pedagogy. Ontario: University of Western Ontario.
-         Moody, J., & Bearman, P.S. (1998); Shaping school climate: school context, adolescent social networks, and attachment to school; Unpublished manuscript
-         Simmel G. (1950) The Sociology of Georg Simmel. Kurt Wolff (trans.) New York: Free Press
-         Trotter R. T. (2012). Qualitative research sample design and sample size: Resolving and unresolved issues and inferential imperatives. Preventive Medicine 55, 398 - 400