بررسی احساس منزلت اجتماعی سالمندان: مقایسۀ سالمندان مقیم در مراکز نگهداری شهر مشهد با سالمندان غیرمقیم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

2 استادیار مطالعات فرهنگی، دانشگاه علامه طباطبایی

3 دکتری جامعه‌شناسی توسعة اقتصادی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

هرم سنی جمعیت در ایران روندی معکوس دارد؛‌ به‌طوری‌که در سال‌های آینده جمعیت ایران به سالمندی متمایل خواهد شد. بنابراین، هدف از انجام‌ پژوهش حاضر، شناسایی وضعیت منزلت اجتماعی سالمندان و مقایسه­ای میزان آن در دو گروه از سالمندان، یعنی سالمندان مقیم و غیرمقیم در مراکز نگهداری سالمندان در شهر مشهد است. فرضیۀ اصلی تحقیق عبارت بود از اینکه بین گروه سالمندان مقیم در مراکز نگهداری سالمندان و گروه سالمندان غیرمقیم در این مراکز، از نظر احساس منزلت اجتماعی تفاوت وجود دارد. برای بررسی و ارزیابی این فرضیه از «روش علّی-مقایسه­ای» استفاده شد. ابتدا با 276 فرد مقیم در مراکز نگهداری سالمندان شهر مشهد که توانایی پاسخ‌گویی به سؤال‌ها را داشتند مصاحبه شد و پرسش‌نامۀ تحقیق تکمیل شد. سپس، براساس ویژگی­های زمینه­ای آن گروه ازجمله سن، جنس، شغل و ...، گروه همتا با تعداد نمونة 283 نفر از بین شهروندان مشهدی غیرمقیم در مراکز نگهداری سالمندان با همان پرسش‌نامه بررسی شدند و تحلیل مسیر انجام شد. دیگر سازه­های این تحقیق عبارت بودند از: احساس عزت­نفس، احساس ناامیدی، احساس خوشبختی و رضایت از خدمات مراکز نگهداری.نتایج پژوهشنشان داد که احساس منزلت اجتماعی به‌عنوان شاخص سنجش سلامت اجتماعی سالمندان تحت‌تأثیر سه شاخص سلامت روانی آنان یعنی احساس تنهایی، احساس عزت‌نفس و احساس خوشبختی است. برمبنای نتایج پژوهش، رضایت از خدمات مرکز متغیری است که بر احساس منزلت اجتماعی سالمندان مقیم در مراکز نگهداری، اثرگذاری بیشتری دارد. درمورد سالمندان غیرمقیم، بیشترین اثر به احساس ناامیدی مربوط است. احساس ناامیدی به‌طور مستقیم تأثیر زیادی بر سایر متغیرهای موردبررسی می‌گذارد و از طریق آن­ها متغیر احساس منزلت اجتماعی را تحت‌شعاع می‌گذارد. در نتیجه‌گیری این پژوهش باید گفت که احساس منزلت اجتماعی سالمندانی که در مراکز نگهداری سالمندان زندگی می­کنند، به­طور معناداری کمتر از سالمندانی است که در کنار شهروندان دیگر ادامۀ حیات می­دهند. از طرفی، رضایت از خدمات مرکز نقش مهمی در احساس منزلت اجتماعی سالمندان مقیم در مراکز نگهداری دارد. 

کلیدواژه‌ها


-         اباذری، یوسف؛ چاوشیان، حسن (1381). از طبقه تا سبک زندگی. فصلنامة علمی- پژوهشی نامةعلوماجتماعی، 10(20):  3-27.
-         امانی، رزیتا (۱۳۹۴). شادکامی در دوران سالمندی: نقش عزت‌نفس. مجلة روان‌شناسی پیری، ۲(۱): 73-80.
-         انوری، حسن (1382). فرهنگ فشردة سخن. تهران: انتشارات سخن.
-         اسکینر، بی. اف (1380). فراسویآزادیوشأن. ترجمه: علی‌اکبر سیف. تهران: انتشارات رشد.
-         اسماعیلی شیرازی، مرضیه (۱۳۷۹). روان‌شناسی اجتماعی و سالمندی. تهران: انتشارات تخت جمشید.
-         براندن، ناتانیل (۱۳۸۲). قدرت عزت‌نفس. ترجمه: مینا اعطامی. تهران: انتشارات پیوند.
-         بیرو، آلن (1374). فرهنگعلوماجتماعی. ترجمه: باقر ساروخانی. تهران: انتشارات کیهان.
-         رفیع‌پور، فرامرز (1389). آناتومی جامعه. تهران: نشر سهامی انتشار.
-         ریاحی، محمداسماعیل (1378). مطالعة تطبیقی موقعیت و جایگاه سالمندان در جوامع گذشته و معاصر. فصلنامة سالمندان، ۳(۹ و ۱۰): 10-21.
-         مرکز آمار ایران (۱۳۹۵). سالنامة آماری کشور. تهران: دفتر ریاست روابط عمومی و همکاری های بین الملل.
-         سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس؛ حجازی، الهه (1379).روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: انتشارات آگاه.
-         سیف‌الله، فرزانه؛ علیزاده، سمیه (۱۳۹۲). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت اجتماعی سالمندان. فصلنامة مطالعات توسعة اجتماعی-فرهنگی، 2(۱): 183-208.
-         شتی، محسن (۱۳۹۸). ۱۰ درصد جمعیت کشور سالمند هستند. همایش مدیران سلامت جمعیت، خانواده و مدارس دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور، مشهد. بازیابی از
-         شیخی، محمدتقی (۱۳۸۹). جامعه‌شناسی سالمندی. تهران: انتشارات حریر.
-         عباس‌زاده، محمد؛ علیزاده اقدم، محمدباقر؛ کوهی، کمال؛ علیپور، پروین (۱۳۹۱). انواع سرمایه‌ها، حلقة مفقوده در تبیین شادکامی. فصلنامة رفاه اجتماعی، ۱۳(۵۱): 125-244.
-         قربا‌ن‌پور، مسعود؛ اسماعیلی، علی (۱۳۹۱). تعیین اثربخشی معنادرمانی بر اضطراب مرگ در سالمندان. فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، ۹: 53-68.
-         کلدی، علیرضا (1383). جامعه‌شناسی سالمندان. تهران: نشر کلدی.
-         کوچکی، گلناز؛ حجتی، حمید؛ ثناگو، اکرم (۱۳۹۱). ارتباط احساس تنهایی با رضایت از زندگی در سالمندان. مجلة توسعة پژوهش در پرستاری و مامایی، ۹(۱): 61-68.
-         محسنی، منوچهر (1372). جامعه‌شناسی پزشکی و بهداشت. تهران: انتشارات طهوری.
-         ملک، حسن (1374). جامعهشناسیقشرهاونابرابریهایاجتماعی. تهران: انشارات دانشگاه پیام نور.
-         Anderberg, P.; Lepp, M.; Berglund, A. L., Segesten, K. (2007). Preserving dignity in caring for older adults: A concept analysis. Journal of Advance Nursing, 59(6), 635-643.
-         Andorno, R. (2011). The dual role of human dignity in bioethics. Medicine, Health Care, and Philosophy, 16(4): 967-973.
-         Asher, S. R.; Paquette J. A. (2003) Loneliness and peer relations in childhood. Current Directions in Psychological Science, 12(3): 75-78.
-         Berk, L. E. (2007). Development through the life span (4th ed.). Tehran: Arasbaran Publication.
-         Böhnke, P. (2005). First European quality of life survey: Life satisfaction, happiness and sense of belonging. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions. Luxembourg. Office for Official Publications of the European Communities. Retrieved fron https://www.eurofound.europa.eu/publications/report/2005/quality-of-life/first-european-quality-of-life-survey-life-satisfaction-happiness-and-sense-of-belonging
-         Bond, J.; Colemean, P.; Peace, Sh. (1994). Aging in Society (2nd ed.). London: SAGE.
-         Casellas-Grau A.; Font A.; Vives, J. (2014). Positive psychology interventions in breast cancer: A systematic review. PsychoOncology, 23(1): 9-19.
-         Cohen, S.; Herbert, T. B. (1996). Health psychology: Psychological factorsand physical disease from the perspective of humanpsychoneuroimmunology. Review of Psychology, 47: 113-142.
-         Donder, L.; Dury, S.; De Witte, N.; Smetcoren, A. S.; Buffle, T.; Verte, D. (2012). Exploring social participation in Belgium participation rates, individual profiles of participants and thresholds to participate. Proceedings of  the 21 Nordic Congress of Gerontology: Dilemmas in Aging Societies, Denmark, Copenhagen
-         Gallagher, A.; Li, S.; Wainwright, P.; Jones, R.; Lee, D. (2008). Dignity in the care of older people: A review of the theoretical and empirical literature. Bio Medical Center Nursing, 7(11): doi: 10.1186/1472-6955-7-11
-         Hirai, H.; Kondo, K.; Kawachi, I. (2012). Social determinants of active aging: Differences in morality and the loss of healthy life between different income levels among older Japanese in the AGES cohort study. Current Gerentology and Geriatric Research, doi: 10.1155/2012/701583
-         Jacobson, N. (2007). Dignity and health: A review. Social Science Medicine, 64(2): 292-302. 
-         Jacobson, N. (2009). A taxonomy of dignity: A grounded theory study. Bio Medical Center International Health and Human Rights, 9(1): 32-37.
-         Keyes, C. L. M. (1998). Social well-bing. Sociology Psychology, 61(2): 121-140.
-         Lam, K. (2007). Dignity, respect for dignity, and dignity conserving in palliative care. Palliative Medicine, 30(8): 1-6.
-         Lymbmirsky, S.; Tkach, C.; Dimatteo, M. R. (2006). What are the differences between happiness and self-esteem? Social Indicators Research, 78: 363-404.
-         Masi, C. M.; Chen, H. Y.; Hawkley, L. C.; Cacioppo, J. T. (2010). A meta-analysis of interventions to reduce loneliness. Personality and Social Psychology Review, 15(3): 219–266
-         Myers, D. G. (2002). Exploring psychology (3rd ed.). New York: Worth Publishers.
-         Sutham, N.; Chutigai, T.; Chokchai, M.; Phitaya, C. (2009). Factors influencing life happiness among elderly female in Rayong province, Thailand. Journal of the Medical Association of Thailand, 7: 8-12.
-         Oghene, O. P. (2013). Understanding the meanings created around the aging body and sports by masters athlethes through media data (Unpublished master΄s thesis). International University of Sudbury, Sudbuty.
-         Ogura, S.; Jakovljevic, M. M. (2018). Editorial: Global population aging - Health care, social and economic consequences. Frontiers in Public Health, 6: https://doi.org/10.3389/ fpubh.2018.00335
-         Randeres, L.; Mattiasson, A. C. (2003). Autonomy and integrity: Upholding older adult patient’s dignity. Journal of Advanced Nursing, 45(1): 63-71.
-         Rasel, M.; Ardalan, A. (2007). The future of ageing and its health care costs: A warning for health system. Yektaweb Journals, 2(2): 300-305.
-         Sadeghi, R. (2012). Dynamics trend of Iran’s population: Past, present and future. Tehran: Iran Institute of Statistic.
-         Sutham, N.; Chutigai, T.; Chokchai, M.; Phitaya, C. (2009). Factors influencing life happiness among elderly female in Rayong province, Thailand. Journal of the Medical Association of Thailand, 7: 8-12. 
-         Tadd, W.; Hillman, A.; Calnan, S.; Calnan, M.; Bayer, T.; Read, S. (2011). Dignity in practice: An exploration of the care of older adults in acute NHS Trusts. London: Blackwell Publishing Ltd.
-         Woolhead, G.; Calnan, M.; Dieppe, P.; Tadd, W. (2010). Dignity in older age: What do older people in the United Kingdom think? Age and Ageing, 33(2): 165-70.
-         World Health Organization (WHO). (2011). 10 facts on ageing and the life course. Retrieved from https://www.who.int/features/factfiles/ageing/ageing_facts/en/
-         World Population Aging 2007. (2015). Population division web site. Retrieved fromhttp://www.un.org/en/development/desa/population/publications/pdf/ageing/WorldPopulation -AgeingReport2007.pdf
World Population Prospects, the 2015 Revision. (2015). Population division web site. Retrieved from: http://esa.un.org/unpd/wpp/