شاخص‌سازی و رتبه‌بندی عملکرد جمعیّتی شهرهای جدید در ایران با تأکید بر عوامل اجتماعی و اقتصادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جمعیّت‌شناسی، گروه جمعیّت‌شناسی، دانشگاه تهران

2 استادیار جمعیّت‌شناسی، بخش جامعه‌شناسی و برنامه‌ریزی اجتماعی، دانشگاه شیراز

چکیده

امروزه وضعیت اقتصادی و اجتماعی شهرهای جدید و نیز بارگذاری جمعیّتی آنها از مهم‌ترین موضوعاتی است که توجه سیاست‌گذاران و محققان حوزۀ اجتماعی را به خود جلب نموده است. هدف از پژوهش حاضر مطالعۀ وضعیت اجتماعی و جمعیّتی شهرهای جدید در ایران است. نظریه­های شهر خطی و توسعه مرحله­ای یک ناحیه شهری چارچوب نظری تحقیق حاضر است. تحقیق حاضر از نوع کمّی و بر پایۀ تحلیل ثانویه داده­های سرشماری­های عمومی نفوس و مسکن سال­های 1385، 1390 و 1395 است. برای این منظور از بین تمامی شهرهای جدید، تعداد 12 مورد از آنها، که هم موفق به جذب جمعیّت شده و هم در سال 1395، از نقاط شهری کشور به‌شمار آمده­اند، مورد بررسی قرار گرفته­ است. یافته­ها حاکی از آن است که تمامی شهرهای جدید در دورۀ مورد بررسی در شاخص­های اقتصادی و جمعیّتی_اجتماعی روند نسبی بهبود را طی کرده­اند و نمرۀ تمامی شهرها در این زمینه، روند صعوی داشته است. شهرهای جدید صدرا، بهارستان و اندیشه بالاترین نمره در شاخص­ نهایی جمعیّتی و اجتماعی را کسب کرده­اند. شهرهای مذکور از نظر معرف­های کالبدی و فضایی، یعنی فاصله از مادرشهر و تراکم شهری در وضعیت خیلی مناسبی قرار دارند. بنابراین، می­توان نتیجه گرفت که نشانگرهای فوق مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر عملکرد شهرهای جدید در ایران هستند.

کلیدواژه‌ها


-         ابراهیم­زاده، عیسی؛ نگهبان­مروی، محمد (1383). تحلیلی بر شهرنشینی و جایگاه شهرهای جدید در ایران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شمارۀ 75: 152-172.
-         استروفسکی، واتسلاف (1378). شهرسازی معاصر از نخستین سرچشمه­ها تا منشور آتن. ترجمه: لادن اعتضادی. تهران: مرکز نشر انتشارات دانشگاهی.
-         اکبرپور سراسکانرود، محمد؛ میرزاجایی، مهدیه (1389). تحلیل عملکرد شهرهای جدید در نظام شهری کشور. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال اول، شمارۀ اول: 131-150.
-         آیتی، حمید و کمیلی، محمد (1390). تحلیلی بر شهرهای جدید به‌عنوان بخشی از مداخلۀ دولت در شهرنشینی با تأکید بر دورۀ پس از انقلاب اسلامی. فصلنامۀ مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شمارۀ ششم: 97-106.
-         جوهری، زهرا؛ مرادی­مسیحی، واراز (1390). بررسی تأثیر ایجاد شهرهای جدید در تعادل بخشی به فضای سکونت و اشتغال منطقه­ای: مطالعه موردی شهر جدید اندیشه. آمایش سرزمین، سال سوم، شمارۀ پنجم: 93-110.
-         حاتمی­نژاد، حسین؛ زمانی، زهرا؛ حاجی­نژاد، صادق؛ قضایی، محمد (1392). آسیب‌شناسی شهرهای جدید در ایران. سپهر، دورۀ بیست و دوم، شمارۀ 88: 47-57.
-         حسین­زاده­دلیر، کریم؛ قربانی، رسول؛ تقی­زاده­فانید، ابوالقاسم (1391). بررسی کارکرد شهرهای جدید در ایران در جذب سرریز جمعیّت مادرشهرها: مطالعۀ موردی شهر جدید سهند. نشریۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی دانشگاه تبریز، سال 16، شمارۀ 40: 47-74.
-         خدارحم، بزی؛ افراسیابی­راد، محمدصادق (1388). سنجش و ارزیابی میزان موفقیت و کارایی شهرهای جدید: مطالعۀ موردی شهر جدید صدرا. مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، سال اول، شمارۀ دوم: 11-134.
-         داداش­پور، هاشم؛ اکبرنیا، مریم (1392). تحلیل خوداتکایی شهرهای جدید در مناطق کلان­شهری. مطالعۀ موردی شهر جدید پردیس در منطقۀ کلان­شهری تهران. آمایش جغرافیایی فضایی، دورۀ 3، شمارۀ 10: 44-65.
-         رستمعلی­زاده، ولی­الله؛ قاسمی­اردهایی، علی (1396). ماندن یا ترک کردن: چالش­های مهاجرتی جوانان روستایی. فصلنامۀ پژوهش­های روستایی، دورۀ 8، شمارۀ 2: 285-299.
-         زارع، جواد (1373). نگرشی نوین بر ساختار اقتصادی_اجتماعی و کالبدی شهرهای جدید در ایران. مجموعه مقالات شهرهای جدید، فرهنگی جدید در شهرنشینی. تهران: شرکت عمران شهرهای جدید وابسته به وزارت مسکن و شهرسازی.
-         زیاری، کرامت الله (1378). برنامه‌ریزی شهرهای جدید. تهران: انتشارات سمت.
-         شکوهی، محمداجزا (1381). یک مدل توسعۀ مرحله­ای برای شهرهای جدید. تجربه: شهرهای جدید انگلستان، تحقیقات جغرافیایی، دورۀ 17، شمارۀ 2-3 (پیاپی 65-66): 95-115. 
-         شکوهی، محمداجزا؛ مهدی، قرخلو؛ فروغ خزایی­نژاد (1391). عوامل مؤثر بر جمعیّت­پذیری شهرهای جدید اقماری: مطالعۀ موردی شهر جدید اندیشه. پژوهش­های جغرافیای انسانی، شمارۀ 79: 75-86.
-         فتاحی، مهکامه (1395). سطح­بندی شهرهای جدید از دیدگاه شاخص­های کالبدی مسکن با استفاده از تکنیک TOPSIS: مطالعۀ موردی شهرهای جدید منطقۀ شهری تهران. کنفرانس بین­المللی نخبگان عمران، معماری و شهرسازی، تهران 12 خرداد ماه، سال 1395.
-         قرخلو، مهدی؛ پناهنده­خواه، موسی (1388). ارزیابی عملکرد شهرهای جدید در جذب جمعیّت کلان‌شهرها: مطالعۀ موردی شهرهای جدید اطراف تهران. پژوهش­های جغرافیای انسانی، شمارۀ 67: 17-25.
-         قرخلو، مهدی؛ عابدینی، اصغر (1388). ارزیابی چالش­ها و مشکلات شهرهای جدید و میزان موفقیت آنها در ایران: شهر جدید سهند. فصلنامۀ مدرس علوم‌انسانی، دورۀ 13، شمارۀ 1: 165-191.
-         کامران، فریدون؛ حسینی، سید احمد؛ ذبیحی­نیا، خدیجه (1388). بررسی مشکلات فرهنگی_اجتماعی زندگی آپارتمانی شهر جدید پردیس. پژوهش اجتماعی، دورۀ 2، شمارۀ 5: 21-40.
-         منوری، سید مسعود؛ طبیبیان، سحر (1385). تعیین عوامل زیست محیطی در مکان‌یابی شهرهای جدید در ایران. فصلنامۀ علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورۀ 8، شمارۀ 3: 1-10.
-         وارثی، حمیدرضا؛ احمدیان، مهدی؛ غلامحسینی، رحیم (1392). تحلیل و ارزیابی عملکرد جمعیّت­پذیری شهرهای جدید در ایران: مطالعۀ موردی شهر جدید مهاجران. برنامه­ریزی فضایی، سال سوم، شمارۀ چهارم (پیاپی 11): 133-154.
-         هیراسکار، جی.کی (1376). درآمدی بر برنامه­ریزی شهری ترجمه: محمد سلیمانی و احمدرضا یکانی فرد. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
-         یاران، علی؛ محمدی خوش‌بین، حامد (1391). بررسی خودکفایی در شهرهای جدید مقایسۀ تجربه ایران (شهر جدید هشتگرد) و کرۀ جنوبی. انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شمارۀ 4: 99- 112.
-         Alexander, A (2009). Britain’s new towns. London and New York: Routledge.
-         Beevers, R (1988). The garden city utopia: A critical 30-biography of Ebenezer Howard. London: Palgrave Macmillan.
-         Hall, P (1974). The containment of urban England. The Geographical Journal, 140 (3): 386-408.
-         Kenny, L.W., and Reinke, A (2011). The role of income in the formation of new cities. Public Choice, 149 (1/2): 75-88 
-         Long, J.; Faught, S.; Johnson, C. (2012). Role of community satisfication and community attachment in the out-migration of rural residents. Management and Marketing Research, 11: 1-11.
-         Pretty, G.; Bramston, P.; Patrick, J.; Pannach, W. (2006). The relenence of community sentiments to Australian rural youth intention to stay in their home communities. American Behavioral Scientist, 15(2): 226-240.
-         The Bulletin of the Museum of Modern (1947). The new city in Brazil. The Museum of Modern Art, 14 (3): 4-11.
-         Turner, A and Smulian, J (1971). New cities in Venezuela. The Town Planning Review, 42 (1): 3-27.
-         Rushman, G (1976). Towards new cities in Australia. The Town Planning Review, 47 (1): 4-25.
-         Smith, P.J (1966). Changing objectives in Scottish new towns policy. Association of America Geographers, 56 (3): 492-507.
Ziari, K (2006). The planning and functioning of new towns in Iran. Cities, 23(6): 412-422. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0264275106000758