مشکلة هویت در سازمان‌های مردم نهاد: مطالعة کیفی فعالان مدنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه کُردستان و پژوهشگر پاره وقت پژوهشکده کُردستان‌شناسی

2 کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه کُردستان

چکیده

یکی از مسائل جامعۀ ایران که با زیست چندفرهنگی و تنوع گروه‌بندی‌های اجتماعی مشخص می‌‌شود، چگونگی مناسبات هویت‌‌های اجتماعی متنوع با یکدیگر و گذار از هویت‌‌های تکواره به هویت‌‌های چندگانه است. تکواره‌شدن هویت‌‌های اجتماعی جامعه، با متصلب‌نمودن مرزبندی‌‌های هویتی، پتانسیل منازعۀ اجتماعی و هویتی را تشدید و جامعه را چندپاره می‌‌کند. انجمن‌های مدنی به‌‌مثابه اجتماعات بینابینی، در جرح‌وتعدیل مرزبندی‌‌های هویتی و بسط و تعمیم جهت‌‌گیری‌‌های شناختی و کنشی کنشگران مدنی و تبدیل مای محلی به مای جمعی و عام، نقشی بسزا دارند. پژوهش حاضر در نظر دارد به‌میانجی تجربۀ زیستۀ فعالان مدنی در آن دسته از نهادهای مدنی که بازنمای مختصات فرهنگی و اجتماعی کُردستان است، به واکاوی و شناسایی پیامدهای هویتی فعالیت مدنی در نزد نمونه‌‌ای از فعالان مدنی بپردازد که به لحاظ خاستگاه زمینه‌‌ای، به شهرهای مختلف کُردستان تعلق دارند. این پژوهش، با رویکرد کیفی و روش نظریۀ زمینه‌ای انجام شده است. برای انتخاب نمونه‏ها از روش نمونه‏گیری هدفمند و حداکثر تنوع و برای گردآوری داده‏ها، از مصاحبۀ نیمه‌ساخت‌یافته استفاده شده است. در نمونۀ پژوهش، 27 نفر از فعالان مدنی در 20 نهاد مدنی مشارکت داشتند. بر‏اساس مطالعة حاضر، افتخار به هویت کُردی، خود بازاندیشانه (درگیری اجتماعی بازاندیشانه)، هویت ایرانی: تبار ایرانی و کثرت‌گرا، و فرارفتن از مرز خودی و غیرخودی، شناسه‌ و ابعاد هویتی کنشگران فعال در سازمان‌های مردم‌نهاد را شکل داده است. تجربۀ فعالیت مدنی برای شهروندان سنندجی، مدارای بین‌قومی، ناخرسندی از فرادستی اقوام غیربومی، احساس تبعیض، بازنمایی هویت کُردی و خودباوری در پی داشته است. مقولۀ هسته نیز بر هویت بازاندیشانه دلالت دارد که بر وجوه فردی، جمعی، متکثر، اقتضایی و تأملی هویت دلالت دارد.

کلیدواژه‌ها


-         احمدی، سیروس و همکاران (1393). بررسی رابطۀ هویت دینی و سرمایۀ اجتماعی (مورد مطالعه: مردم شهر کاشان). جامعه‌شناسی کاربردی، سال 25، شمارۀ 4: 16-1.
-         اخوان کاظمی، مسعود و همکاران (1396). سرمایۀ اجتماعی و توسعۀ سیاسی (مطالعۀ موردی استان کردستان پس از انقلاب اسلامی ایران). تهران: یار دانش.
-         ادیبی، مهدی و همکاران (1387). جهانی‌شدن اجتماعی جوانان شهر اصفهان. مطالعات ملی، سال 9، شمارۀ 3: 118-100.
-         استراوس، آنسلم و کوربین، ژولیت (1385). اصول روش تحقیق کیفی: نظریۀ مبنایی، رویه‌‌ها و روش‌‌ها. ترجمه: بیوک محمدی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-         افراسیابی، حسین و خرم‌پور، یاسین (1394). مطالعۀ بازاندیشی اجتماعی در میان جوانان شهر یزد. جامعه‌شناسی کاربردی، سال 26، شمارۀ 3: 38-23.
-         ایمان، محمدتقی (1388). مبانی پارادایمی روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
-         ایمانی جاجرمی، حسین و همکاران (1391).بررسی نقش سازمان‌‌های مردم‌نهاد در توسعۀ اجتماعی. فصلنامۀ تعاون و روستا، سال 3، شمارۀ 1: 154-123.
-         باستانی، سوسن و صالحی، مریم (1386). سرمایۀ اجتماعی شبکه و جنسیت بررسی ویژگی‌های ساختی، تعاملی و کارکردی شبکۀ اجتماعی زنان و مردان در تهران. مطالعات جامعه‌شناختی، شمار 30: 95-63.
-         برگر، ل. پیتر و همکاران (1381). نوسازی و آگاهی: ذهن بی‌‌خانمان. ترجمه: محمد ساروجی. تهران: نی.
-         بوستانی، داریوش (1390). جوانان و هویت بازاندیشانه؛ مورد مطالعه دانشجویان دانشگاه شهید باهنر کرمان. مطالعات اجتماعی ایران، سال 5، شمارۀ 1: 22-3.
-         پاتنام، رابرت (1384). دموکراسی و سنت‌‌های مدنی. ترجمه: محمدتقی دلفروز. تهران: جامعه‌شناسان.
-         جنکینز، ریچارد (1381). هویت اجتماعی. ترجمه: تورج یاراحمدی. تهران: شیرازه.
-         حسینی، ابراهیم و جلایی‌پور، حمیدرضا (1391). بررسی رابطۀ سرمایۀ اجتماعی برون‌گروهی با هویت ملی جوانان (بررسی موردی: دانشجویان و غیردانشجویان اقوام ترک و کرد). فرهنگ در دانشگاه اسلامی، دورۀ 2، شمارۀ 3: 322-299.
-         ذکایی، محمدسعید و خطیبی، فائزه (1385). رابطۀ حضور در فضای مجازی و هویت مدرن پژوهشی در بین کاربران اینترنتی جوان ایرانی. فصلنامۀ علوم اجتماعی، شمارۀ 33: 153-111.
-         رستگار خالد، امیر و همکاران (1395). رابطۀ سرمایۀ اجتماعی و هویت ملی در شهرهای کرمانشاه و جوانرود. مطالعات ملی، دورۀ 17، شمارۀ 1 (پیاپی 65): 144-133.
-         رسول‌زاده اقدم، صمد و همکاران (1395). تحلیل رابطۀ سرمایۀ اجتماعی با هویت بازاندیشانه (مورد مطالعه: دانشجویان کارشناسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان). توسعۀ اجتماعی، سال 11، شمارۀ 2: 122-95.
-         زارعی متین، حسن و قنبری، علی‌اکبر (1384). بررسی رابطۀ هوش عاطفی و سرمایۀ اجتماعی در تشکل‌های مردم‌‌نهاد. مدیریت سرمایۀ اجتماعی، دورۀ 2: 22-1.
-         سن، آمارتیا (1395). هویت و خشونت. ترجمه: فریدون مجلسی. تهران: پایان.
-         سیدمن، استیون (1386). کشاکش آرا در جامعه‌شناسی. ترجمه: هادی جلیلی. تهران: نی.
-         شالچی، سعید (1384). هویت بازاندیشانه؛ بررسی شکل‌‌گیری هویت بازاندیشانه و ارتباط آن با رسانه‌‌ها. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ جامعه‌شناسی. دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
-         شیانی، ملیحه و احمدپور، خسرو (1396). رابطۀ بین سرمایۀ اجتماعی و هویت اجتماعی بین شهروندان رشت. رفاه اجتماعی، پیاپی 66: 290-255.
-         عبداللهی، محمد (1384). توسعۀ اجتماعی. فرایند مدیریت و توسعه، شمارۀ 62: 21-14.
-         عبداللهی، محمد و قادرزاده، امید (1383). فاصلة قومی و عوامل مؤثر بر آن در ایران. فصلنامۀ علوم اجتماعی، شمارۀ 23: 23-1.
-         عدلی‌پور، صمد و همکاران (1392). شبکۀ اجتماعی فیس‌بوک و شکل‌گیری هویت بازاندیشانه در بین دانشجویان دانشگاه تبریز. پژوهش‌های ارتباطی، دورۀ 20، شمارۀ 75 (پیاپی 3): 128-101.
-         غفاری، غلامرضا و نیازی، محسن (1386). جامعه‌شناسی مشارکت. تهران: نزدیک.
-         فرهمند، مهناز و کریمی نجرموئی، یزدان (1396). بررسی رابطۀ بین فناوری‌های نوین ارتباطی و بازاندیشی هویت دینی جوانان شهر تهران. توسعۀ اجتماعی، سال 12، شمارۀ 1: 80-59.
-         فلیک، اوه (1388). درآمدی بر تحقیق کیفی. ترجمه: هادی جلیلی. تهران: نی.
-         قادرزاده، امید و محمدزاده، حسین (1397). مطالعۀ پیمایشی هویت‌طلبی قومی و سیاسی‌شدن قومیت کُردهای ایران. پژوهش‌‌های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، شمارۀ پیاپی 20، شمارۀ 1: 42-19.
-         قادرزاده، امید و عبدالله‌زاده، خالد (1391). حساسیت بین‌فرهنگی در اجتماعات قومی در ایران: مورد مطالعه اقوام تُرک و کُرد در شهر قروه. مجلۀ علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، شمارۀ پیاپی 20، شمارۀ 1: 156-121.
-         قاسمی، یارمحمد و جمال‌وندی، رضا (1391). بررسی رابطۀ بین سرمایۀ اجتماعی و هویت ملی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام. فرهنگ ایلام، شماره‌های‌ 37 و 36: 26-4.
-         قانعی‌راد، محمدامین و حسینی، فریده (1384). ارزش‌‌ها، شبکۀ روابط و مشارکت در سازمان‌های غیردولتی (مطالعۀ تجربی در بین جوانان تهران). مجلۀ جامعه شناسی ایران، دورۀ 6، شمارۀ 3: 123-97.
-         کاستلز، امانوئل (1380). عصر اطلاعات، قدرت هویت. ترجمه: حسن چاوشیان. تهران: طرح نو.
-         کرسول، جان دبلیو (1394). طرح پژوهش (رویکردهای کمی، کیفی و شیوۀ ترکیبی). ترجمه: حسن دانایی‌فرد و علی صالحی. تهران: نشر مهربان.
-         کوهن، پرسا (1381). نظریۀ اجتماعی نوین. ترجمه: یوسف نراقی. تهران: شرکت سهامی انتشار.
-         کیویستو، پیتر (1388). اندیشه‌‌های بنیادی در جامعه‌شناسی. ترجمه: منوچهر صبوری کاشانی. تهران: نشر نی.
-         گنجی، محمد و همکاران (1389). رابطۀ هویت دینی و سرمایۀ اجتماعی در بین مردم کاشان. جامعه‌شناسی کاربردی، سال 21، شمارۀ 4: 144-123.
-         گیدنز، آنتونی (1377). پیامدهای مدرنیت. ترجمه: محسن ثلاثی. تهران: نشر مرکز.
-         گیدنز، آنتونی (1387). تجدد و تشخص (جامعه و هویت شخصی در عصر جدید). ترجمه: ناصر موفقیان. تهران: نشر نی.
-         محمدپور، احمد (1390). ضدروش (منطق و طرح در روش‌‌شناسی کیفی). تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.  
-         محمدی، بیوک (1387). درآمدی بر روش تحقیق کیفی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 
-         موسوی، محمدطاهر (1391). درآمدی بر مشارکت اجتماعی. تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
-         میرفردی، اصغر و ولی‌نژاد، عبدالله (1397). تحلیل جامعه‌شناختی- راهبردی ارتباط بین هویت ملی و سرمایۀ اجتماعی دانشجویان دانشگاه کرج. مدیریت سرمایۀ اجتماعی، سال 5، شمارۀ 1: 90-67.
-         وحیدا، فریدون و همکاران (1383). رابطۀ سرمایۀ اجتماعی با هویت اجتماعی دانشجویان. مجلۀ پژوهشی دانشگاه اصفهان (علوم انسانی)، دورۀ 17، شمارۀ 2: 92-59.
-         هیفی،برایان(1396). مدرنیتۀ متأخر و تغییر اجتماعی(بازسازی زندگی فردی و اجتماعی).ترجمه:یعقوب احمدی و پرویز سبحانی.تهران:کویر
-          Alexander, J. (2001). The Binary Discourse of Civil Society. In Seidman, S & Alexander, j (eds) The New Social Theory Reader, London: Sage.
-          Burkitt, I. (1991). Social Seleves: Theories of The Social Formation of Personality, London: Sage.
-          Calhoun, C. (1996). Social Identity and The Politics of Identity, USA: Black Publishers Inc.
-           Chen, L., Ye, M., Wu, Y (2020). Shaping Identity: Older Adults’ Perceived Community Volunteering Experiences in Shanghai. Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly, Article first published online: March 16, 2020:https://doi.org/10.1177/0899764020911205.
-          Mead, G. H. (1934). Mind, Self and Society. Chicago: University of Chicago Press.

-          Tajfel, H. and Turner, J. C. (1986). The Social Identity Theory of Intergroup Behaviour. Worchel, S. and Austin,W. G. (eds) Psychology of Intergroup Relations, Chicago, IL: Nelson-Hall.

-          Spencer, S. B. (2010). Culture as Structure in Emerging Civic Organizations in Russia. Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly, 40 (6): 1073-1091.

-          Taylor, G and Spencer, S. (2004). Social Identities, London: Routledge.