بازاندیشی در نسبت نولیبرالیسم و مسائل برآمده از روابط کار شرکتی در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

2 دکتری جامعه‌شناسی سیاسی از گروه جامعه‌شناسی دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

نولیبرالیسم به یکی از پرکاربردترین مفاهیم حوزه‌ی علوم اجتماعی انتقادی تبدیل شده است. گرایش فعالان و نظریه‌پردازان اجتماعی و سیاسی به یافتن متحدانی ملی و فراملی نیز سبب تقویت این تصور شده که نولیبرالیسم روندی است واحد که یک‌به‌یک کشورهای گوناگون جهان را درمی‌نوردد و تفاوت‌های زمینه‌ای اجتماعی و نهادی آن‌ها را در دستور کار خردکننده‌ی خویش حذف و ادغام می‌کند. این مقاله با مرور پاره‌ای از نظرگاه‌های مهم مطرح‌شده از سوی اصحاب اقتصاد سیاسی در ایران و با واکاوی آن‌چه در چارچوب روابط شرکتی در ایران پس از انقلاب رخ داده و می‌دهد، به بازاندیشی انتقادی درباره‌ی ایده‌ی سیطره‌ی نولیبرالیسم می‌پردازد. نتایج این مطالعه از آن حکایت دارند که روایت‌های عام و معطوف به عالم‌گیری نولیبرالیسم برای آغاز احتجاج در باب روندهای رخ‌داده در اقتصاد سیاسی ایران مفید هستند، اما بدون رجوع به جزئیات متنوع موضوعی و زمینه‌ای، خروجی تحلیل‌های ارائه‌شده متضمن هیچ ادای سهمی از جهات علمی و تحلیلی نخواهد بود. این مقاله با تمرکز بر روابط شرکتی در ایران، نشان می‌دهد که برای تشریح دقیق‌تر الگوی شکل‌گیری و بسط این روابط مبتنی بر استثمار، نه‌تنها باید از قرائت عام ارائه‌شده از نولیبرالیسم مبنی بر برون‌رفت حداکثری دولت از صحنه‌های سیاست‌گذاری و اجرا و جایگزینی آن با بازار آزاد خودتنظیم‌گر فاصله گرفت، بلکه باید بر شناخت هرچه دقیق‌تر دینامیسم‌هایی پای فشرد که دولت را در هیأت مهم‌ترین منتفع آن روابط استثماری، در میانه‌ی میدان سیاست‌گذاری برای تولد و تداوم این گونه‌ از روابط کار نگاه می‌دارد. 

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • الف‌نیوز (1393). حداقل حقوق کارمندان چهل سال قبل چقدر بود؟. 14/7/1393، شناسه خبر: 244272.
  • اقتصادآنلاین (1399). کاهش 170 هزار نفری نیروی انسانی دولت. 18/11/1399. شماره خبر: 3738151.
  • استگر، مانفرد بی. و روی، راوی کی. (۱۳۹۷). نئولیبرالیسم: درآمدی خیلی کوتاه. ترجمه‌ی قربان‌بابایی. نشر لوگوس.
  • اطهاری، کمال (1394). گزارشی از سمینار نسیان طبقاتی در ایران امروز. فرهنگ امروز.
  • اطهاری، کمال (1397الف). تبارشناسانه نقادانه دیوید هاروی (مصاحبه). روزنامه اعتماد. شماره 4140.
  • اطهاری، کمال (1397ب). حداقل دستمزد (مصاحبه). شفقنا.
  • اطهاری، کمال (1397پ). جانب ملت یا طرفدار انحصارگرایان (مصاحبه). روزنامه همدلی. شماره 1095
  • اطهاری، کمال (1398الف). چالش‌های تهیدستان (مصاحبه). نشریه آینده‌نگر (اتاق بازرگانی تهران).
  • اطهاری، کمال (1398ب). ناقوس پایان صندوق مسکن یکم به صدا درآمد. روزنامه شرق.
  • اطهاری، کمال (1398پ). دولت تسخیرشده کسوت قانون به خود پوشیده. روزنامه همدلی.
  • اطهاری، کمال (1399). چرا شکاف طبقاتی عمیق شد؟. فرارو.
  • باتامور، تام (۱۳۹۷) و دیگران، فرهنگ‌نامه‌ی اندیشه‌ی مارکسیستی، برگردان اکبر معصوم‌بیگی، نشر بازتاب‌نگار.
  • پورابراهیمی، محمدرضا (1399). عمده‌ی شرکت‌های دولتی زیان‌ده هستند. اقتصادآنلاین، 3/8/1399، کد خبر: 476267.
  • پولانی، کارل (1391). دگرگونی بزرگ. ترجمه محمد مالجو. نشر پردیس دانش.
  • پین، آنتونی(۱۳۹۷)، جستارهای بنیادی در باب اقتصاد سیاسی نوین، برگردان مریم ذوالفقار روشن، انتشارات دنیای اقتصاد.
  • توفیق، ابراهیم (1385). مدرنیسم و شبه‌پاتریمونیالیسم؛ تحلیلی از دولت در عصر پهلوی. مجله‌ی جامعه‌شناسی ایران، دوره‌ی هفتم، شماره‌ی ۱، بهار ۱۳۸۵، صص ۹۳ – ۱۲۵.
  • جبل‌عاملی، پویا (1396). کارنامه دولت یازدهم. دارایان، 17/4/1396، شناسه خبر: 14650.
  • خبرآنلاین (1397). نگاهی به حداقل دستمزد طی 34 سال گذشته. 17/11/1391، شناسه خبر: 275142.
  • رکنا (1399). اسامی شرکت‌های دولتی زیان‌ده با حقوق‌ ۲۰ تا ۳۰ میلیونی کارمندان. 16/10/1399، کد خبر: 647914.
  • روزخوش، محمد (1395). مفهوم توسعه و نسبت آن با سیاست و ایدئولوژی. رساله دکتری. دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
  • سازمان امور اداری و استخدامی کشور (1368). بررسی عملکرد گذشته و وضع موجود نیروی انسانی و مدیریت در بخش دولتی.
  • سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی (1383). بررسی اندازه دولت در ایران.
  • سرمایه (1386) (روزنامه)، 9/7/1386، شماره 568، ص 2. به نقل از مگ‌ایران، کد خبر: 1492878.
  • سیف، احمد (گرد‌آوری و ترجمه) (1382). استعمار پسامدرن. نشر دیگر.
  • سیف، احمد (۱۳۸۶)، اقتصاد سیاسی به زبان ساده، ‌بی‌نا، لندن.
  • شایق، سیروس (1397). مروری بر کتاب «مدرنیزاسیون و حاکمیت پسااستعماری در ایران، رساله‌ای در باب دولت» اثر ابراهیم توفیق. ترجمه‌ی حمید قیصری. رهایش.
  • صداقت، پرویز (1398). نئولیبرالیسم در ایران، افسانه یا واقعیت؟. اخبار روز.
  • غنی‌نژاد، موسی (1377). تجددطلبی و توسعه در ایران معاصر. نشر مرکز.
  • غنینژاد، موسی (1395). اقتصادآنلاین، 13/8/1395، شناسه خبر: 156020
  • غنی‌نژاد، موسی (1396). وبسایت نود اقتصادی، 2/7/1396، شناسه خبر: 2108526
  • فیلهو و جانستون (۱۳۹۴). نئولیبرالیسم: خوانش انتقادی. ترجمه سیدحسینی و اسماعیلی و امیری. نشر پرسش.
  • فریدمن، میلتون (1380). سرمایه‌داری و آزادی. ترجمه غلامرضا رشیدی. نشر نی.
  • کاتوزیان، محمدعلی همایون (1374). اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی. ترجمه نفیسی و عزیزی. نشر مرکز. چاپ پنجم.
  • کورپوراسو، جیمز. ای (۱۳۸۷) و دیوید پی. لوین، نظریه‌های اقتصاد سیاسی، برگردان محمود عبدالله‌زاده، نشر ثالث، تهران
  • کیهان (1398). هفت شرکت دولتی ۵۵ درصد بودجه‌ی کل کشور را می‌خورند. 26/9/1398، کد خبر: 177519.
  • لاتزاراتو، موریتزیو (۱۳۹۴). ساخت انسان بدهکار: جستاری در وضعیت نولیبرال. ترجمه پیمان غلامی.
  • مالجو، محمد (1398). نئولیبرالیسم در ایران، افسانه یا واقعیت؟. اخبار روز.
  • مالجو، محمد (۱۳۹۵)، سیاست اعتدالی در بوته‌ی نقد اقتصاد سیاسی، نشر لاهیتا، تهران
  • مالجو، محمد (۱۳۹۹)، تاراج نهان؛ سلب مالکیت از نیروهای کار در اثر تورم در ایران، انتشارات آگاه، تهران
  • متوسلی، محمود و قاسمی، محمد (1384). ارزیابی شاخص‌های حمایت شغلی در ایران. مجله تحقیقات اقتصادی. دوره 40، شماره 4.
  • محجوب، علیرضا (1381). قراردادهای موقت کار در ایران. نشر واژه.
  • مرکز پژوهش‌های مجلس (1391). دفتر مطالعات برنامه و بودجه. اظهارنظر کارشناسی درباره طرح تعیین تکلیف قراردادهای تأمین نیروی انسانی در دستگاه‌های اجرایی. 10/5/1391.
  • مشرق‌نیوز (1399). سقوط سهم اعتبارات عمرانی از بودجه. 27/9/1399. کد خبر: 1154290.
  • معاونت رفاه وزارت کار (1399). گزارش هشتم نیروی کار و حمایت اجتماعی. 28/2/1399.
  • منوری، نوح (1397). مسئولیت اخلاقی دولت و چالش بازاری شدن: مطالعه استخدام شرکتی در ایران پس از جنگ. رساله دکتری. دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
  • منوری، اباذری، و میدری (1398). دولت و نیروهای کار شرکتی: کشاکش مسئولیت و طرد. فصلنامه مطالعات جامعه‌شناختی. دوره 26، شماره 1، صص 249-273.
  • مؤمنی، فرشاد (1374). علم اقتصاد و بحران در اقتصاد ایران. نشر موسسه تحقیقات اقتصادی دانشگاه تربیت مدرس.
  • مؤمنی، فرشاد (1394). اقتصاد سیاسی توسعه در ایران امروز. نشر نقش و نگار.
  • مؤمنی، فرشاد (1395). اقتصاد ایران در دوران تعدیل ساختاری. نشر نقش و نگار. چاپ سوم.
  • مؤمنی، فرشاد (1396الف). عدالت اجتماعی، آزادی و توسعه در ایران امروز. نشر نقش و نگار.
  • مؤمنی، فرشاد (1396ب). بررسی عملکرد اقتصاد دوران جنگ. اقتصاد آنلاین. 11/6/1396. کد خبر: 216095.
  • مؤمنی، فرشاد (1397). مسئولیت سوءتدبیرها در نظام اقتصادی با کیست؟. جماران.
  • مهرنیوز (1400). بودجه‌ی شرکت‌های دولتی ۹.۳ درصد رشد کرده است. 5/2/1400. کد خبر: 5197508.
  • نیلی، مسعود (1395). واکاوی عملکرد اقتصادی روحانی. فارسنیوز، 6/6/1395، کد خبر: 13950606001517.
  • وهابی، مهرداد و مهاجر، ناصر (1398). درنگی سنجشگرایانه درباره‌ی نئولیبرالیسم. اخبار روز.
  • وهابی، مهرداد (1398). منطق نهادهای اقتصادی فرادولتی در ایران مبتنی بر غارت است. آسو.
  • وهابی، مهرداد (1399الف). گرایش ذاتی اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی به تورم و تز نئولیبرالیسم. اخبار روز.
  • وهابی، مهرداد (1399ب). نئولیبرالیسم و مقابله با تورم. اخبار روز.
  • هاروی، دیوید (1386). تاریخ مختصر نئولیبرالیسم. ترجمه محمود عبداللهزاده. نشر اختران.
  • Hanieh, Adam (2013). Lineages of Revolt: Issues of Contemporary Capitalism in the Middle East. Haymarket Books.
  • Stubbs and Underhill (2006). Political Economy and the Changing Global Order. Oxford University Press.
  • Thorsen, D. E., & Lie, A. (2006). What is neoliberalism. Oslo, University of Oslo, Department of Political Science, Manuscript, 1-21.
  • Venugopal, R. (2015). Neoliberalism as concept. Economy and Society, 44(2), 165-187.
بررسی مسائل اجتماعی ایران
دوره 12، شماره 1
شهریور 1400
صفحه 269-303

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار