امروزه به کرات شاهد ادعای تضعیف ارزشهای اخلاقی و از دست رفتن اقتدار آنها در جامعه هستیم؛ یافتههای پیمایشهای مختلف نیز در جهت تأیید این مدعا است. آیا واقعاً این اتفاق رخ داده و ارزشهای اخلاقی در جامعه تضعیف شدهاند؟ چنین مدعایی بر این پیشفرض استوار است که اقتدار آنها در گذشته بیش از امروز بوده است. مقاله حاضر به بررسی این ادعا میپردازد و بدین منظور از دو دسته داده استفاده میکند: نخست، دادههای تاریخی که در سفرنامهها و کتابهای تاریخ اجتماعی آمده و دوم یافتههای پیمایشهایی است که در چند دهة اخیر انجام شدهاند. یافتهها نشان میدهند که ضعف اقتدار ارزشهای اخلاقی در ایران مسئلهای خاص دورة کنونی نیست و دارای ریشههای تاریخی است. مقاله دو دسته عوامل را در تضعیف ارزشهای اخلاقی و تشدید آنها مورد تأکید قرار داده است: نخست نظامهای حکمرانی و نوع تعامل آن با جامعه؛ بدین معنا که نبود تعامل مناسب بین نظام حکمرانی با جامعه و نیروهای اجتماعی، ارائه قرائتی سیاسی و ایدئولوژیک از اخلاق، بهرهگیری از قدرت در راستای منافع شخصی و گروهی، ضعف نهادهای اجتماعی سامانبخش و فقدان توافق عام اجتماعی درباره ارزشهای اخلاقی سبب مخدوش شدن عدالت اجتماعی، سرکوب آزادیهای فردی، و تحمیل تعهدات شخصی بر افراد شده که پیامد گریزناپذیر آن ممانعت از تقویت ارزشهای اخلاقی در جامعه بوده است. دوم سرایت ارزشهای بازاری به حوزههای اجتماعی و اخلاقی در دوره اخیر که عدم اقتدار ارزشهای اخلاقی را تشدید کرده است.
احمدی علیآبادی، کاوه (1386). زیباشناسی تطبیقی در خانوادههای ایرانی و غربی، سایت انجمن جامعهشناسی ایران.
اسدی، علی (1356). گرایشهای فرهنگی و نگرشهای اجتماعی در ایران؛ گزارشی از یک نظرخواهی ملی در سال 1353، پژوهشکده علوم ارتباطی و توسعه ایران، تهران.
اسلیتر، دان و فران تونکیس (1394). جامعه بازار: بازار و نظریه اجتماعی مدرن، ترجمه حسین قاضیان، تهران، نشر نی.
امینی، سعیده (1385). بررسی عوامل مؤثر بر اخلاق با تأکید بر دگردوستی در بین شهروندان تهران، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی.
ایسپا (1384). فرهنگ سیاسی ایرانیان، تهران، مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران.
براون، ادوارد گرانویل (1384). یک سال در میان ایرانیان، ترجمه مانی صالحی علامه، تهران، نشر اختران.
جاویدی، مجتبی (1391). امنیت اخلاقی از دیدگاه رهبری: بررسی مفهوم، ابعاد و راهکارهای تحقق امنیت اخلاقی در جامعه، تهران، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی.
جمالزاده، محمد (1345). خلقیات ما ایرانیان، مجله مسائل ایران.
جوادی یگانه، محمدرضا و سیدضیاء هاشمی (1384). تعارض نفع فردی و نفع جمعی (دوراهی اجتماعی) و عوامل موثر بر آن، نامه علوم اجتماعی، 11(4 (پیاپی 26)، 141-174.
حاجیانی، ابراهیم (1393). جامعهشناسی اخلاق (تحلیل وضعیت اخلاق اجتماعی در جامعه ایران)، تهران، انتشارات جامعهشناسان.
حاجیانی، ابراهیم (1377). رضایت سیاسی در طبقه متوسط شهری، ایران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
خسروی، زهره و خسرو باقری (1387). راهنمای درونی کردن ارزش های اخلاقی از طریق برنامه درسی، مطالعات برنامه درسی، 3(8)، 81-105.
دفتر طرحهای ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (1379). موج اول، پیمایش ملی ارزشها نگرشهای ایرانیان، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، 1380.
دفتر طرحهای ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (1382). پیمایش ملی ارزشها و نگرشهای ایرانیان، موج دوم، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، 1382.
دفتر طرحهای ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (1394). پیمایش ملی ارزشها و نگرشهای ایرانیان، موج سوم، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، زمستان 1395.
دفتر طرحهای ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مرکز ملی رصد اجتماعی وزارت کشور (1393). سنجش سرمایه اجتماعی کشور، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، زمستان 1395.
دفتر طرحهای ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (1395). گزارش وضعیت اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی جامعة ایران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، زمستان 1396.
دورکیم، امیل (1392). دربارة تقسیم کار اجتماعی، ترجمه باقر پرهام، تهران، نشر مرکز.
ربانی خوراسگانی و رسول و سیامک شهابی (1389). بررسی ارزش های اخلاقی جوانان شهری اصفهان، مطالعات و پژوهش های شهری منطقهای، 2(5)، 77-92.
راوندی، مرتضی (1371). تاریخ اجتماعی ایران، جلد ششم؛ مناظری از زندگی اجتماعی و خانواده در ایران، تهران، نشر نگاه.
روزنامه اطلاعات، شمارة 26، اسفند 1342.
سرنا، کارلا (1363). مردم و دیدنیهای ایران، ترجمه غلامرضا سمیعی، تهران، نشر نو.
سریعالقلم، محمود (1386). فرهنگ سیاسی ایران، تهران، پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
سندل، مایکل (1393). عدالت؛ کار درست کدام است؟، ترجمه حسن افشار، تهران، نشر مرکز.
سندل، مایکل (1395). آنچه با پول نمیتوان خرید، ترجمه حسن افشار، تهران، نشر مرکز.
طالبان، محمدرضا (1388). پیمایش ملی سنجش دینداری در ایران، مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)، گزارش طرح پژوهشی منتشر نشده.
فراستخواه، مقصود (1394). ما ایرانیان؛ زمینهکاوری تاریخی و اجتماعی خلقیات ایرانیان، تهران، نشر نی.
قاضیمرادی، حسن (1399). در پیرامون خودمداری ایرانیان، تهران، نشر اختران.
گل پرور، محسن، خیرالله حسینزاده و اصغر آقایی (1389). بررسی اثرات رفتارهای غیراخلاقی مدیران در سازمان، اخلاق در علوم و فناوری، 5(4-3)، 15-24.
گوبینو، ژوزف کنت دو (1385). سه سال در ایران، ترجمه ذبیحالله منصوری، تهران، نگارستان کتاب.
محسنی، منوچهر (1375). بررسی آگاهی و نگرشها و رفتارهای اجتماعی فرهنگی در ایران، معاونت پژوهشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مشکور، محمدجواد (1345). اخلاق ایرانیان در پیش از اسلام، دو ماهنامه بررسیهای تاریخی، 5 و 6، 210-189.
موریه، جیمز جاستی نین (1387). سرگذشت حاجی بابای اصفهانی، ترجمه حبیب اصفهانی، تهران، نشر مرکز.
Gray, John (1995) Liberalism. Minneapolis: University of Minnesota Press,1995
Turner J.H. (2010) Natural Selection and the Evolution of Morality in Human Societies. In: Hitlin S., Vaisey S. (eds.) Handbook of the Sociology of Morality. Handbooks of Sociology and Social Research. Springer, New York, NY. https://doi.org/10.1007/978-1-4419-6896-8_7
عزیزی مهر, خیام. (1400). مسئلة اقتدار ارزشهای اخلاقی در جامعة ایران: تنزل یا تداوم؟. بررسی مسائل اجتماعی ایران, 12(2), 7-32. doi: 10.22059/ijsp.2022.87902
MLA
خیام عزیزی مهر. "مسئلة اقتدار ارزشهای اخلاقی در جامعة ایران: تنزل یا تداوم؟", بررسی مسائل اجتماعی ایران, 12, 2, 1400, 7-32. doi: 10.22059/ijsp.2022.87902
HARVARD
عزیزی مهر, خیام. (1400). 'مسئلة اقتدار ارزشهای اخلاقی در جامعة ایران: تنزل یا تداوم؟', بررسی مسائل اجتماعی ایران, 12(2), pp. 7-32. doi: 10.22059/ijsp.2022.87902
VANCOUVER
عزیزی مهر, خیام. مسئلة اقتدار ارزشهای اخلاقی در جامعة ایران: تنزل یا تداوم؟. بررسی مسائل اجتماعی ایران, 1400; 12(2): 7-32. doi: 10.22059/ijsp.2022.87902