فمینیسم حقوق‌گرا و مسئله‌ی زن در ایران معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی فرهنگی دانشگاه علامه طباطبایی تهران

2 عضو هیئت علمی گروه مطالعات فرهنگی دانشگاه علم و فرهنگ تهران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف نقد فرایندهای مسئله‌یابی و مسئله‌سازی فمینیسم حقوق‌گرا نوشته شده است. بدین منظور با تمرکز بر ماهنامۀ زنان در دهۀ هفتاد به عنوان یکی از مهم‌ترین تریبون‌های این جریان تلاش شده است تا فرایندهای رؤیت‌پذیری-رؤیت‌ناپذیری در گفتمانِ مسلطِ مجله بررسی شوند  و به این پرسش پاسخ داده شود که گفتمان و پروبلماتیک حاکم بر این مجله چه موضوعاتی را آشکار و چه موضوعاتی را ناآشکار می‌کند و طی این فرایند چگونه فرایندهای مولد نابرابری و تبعیض را نادیدنی می‌کند؟ به این منظور با مروری بر شماره‌های منتشر شدۀ این مجله برخی از مقالات کلیدی برای این گفتمان را مورد نقد درون‌ماندگار قرار داده و با روش تحلیل گفتمان منطق گزاره‌های حاکم بر این مقالات و پیامدهای آن را روشن ساختیم. نتایج نشان می‌دهند که نویسندگان از دو استراتژی بازتفسیر آیات قرآنی و نقد قانون اساسی، نابرابری حقوقی میان دو جنس را برجسته کرده‌اند؛ اما با ماندن در گفتمانی که به تبعیض منتهی می‌شود و از افقی نخبه‌گرایانه که آگاهی‌بخشی را در دستورکار خود قرار می‌دهد، فرایندهای مولد نابرابری در دیگر سطوح را رؤیت‌ناپذیر می‌سازند. علاوه براین، رویکرد ذات‌گرایانه حاکم بر منطق گزاره‌های حقوقی ماهنامه، از دیدن تمایزاتِ درونیِ میان زنان عاجز است. در این مقاله همچنین، رویکرد کمپین یک میلیون امضا به عنوان چشم‌گیرترین ثمره‌ی عملی تلاش‌های فمینیست‌ها  مورد نقد و بررسی قرار گرفت. در نهایت این یافته‌ها با تمرکز بر مباحث فمینیسم موج سوم و مبتنی بر منطق تفاوت و تمایز مورد بحث قرار گرفتند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • ابراهیمی، زهرا (تیر1379). «فراکسیون زنان لازم نیامد!»، ماهنامه‌ی زنان، سال نهم، شماره‌ی65، صص 10-12
  • احمدی خراسانی، نوشین (1377). « فمینیسم اسلامی در نگاهی به روزنامه زن و مجله زنان»، مجله‌ی اندیشه جامعه، شماره 3و4، صص 68-70.
  • احمدی خراسانی، نوشین (1386). «جنبش یک میلیون امضاء: روایتی از درون»؛ چاپ اول؛ ناشر: مؤلف
  • احمدی خراسانی، نوشین (1384). «زنان طبقه‌ی متوسط از عمل تا نظریه‌ی اجتماعی»، ماهنامه زنان، شماره 129
  • اسپیواک، گایاتری (1397). «آیافرودست می‌تواند سخن بگوید؟»، ترجمه‌ی کریمی، ایوب، تهران: فلات
  • اسمیت، شارون (1393). «فمینیسم سیاه»، ترجمه‌ی حصوری، امین، کوشیار، نیما، انتشارات پروسه
  • باتلر، جودیت (1385). «آشفتگی جنسیتی»، ترجمه‌ی قضایی، امین، نشر مجله‌ی شعر
  • چراغی کوتیانی، اسماعیل (1393). «رویایی ایرانیان با فمینیسم، از فمینیسم ایرانی تا فمینیسم اسلامی»، فصلنامه معرفت، سال بیست و سوم، شماره 199، صص 31-48
  • حسین‌زاده، ابوالحسن، عباسیان، حسین (1394). «نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی»، دوفصلنامه‌ی علمی-پژوهشی انسان‌پژوهی دینی، شماره 34، صص 208-228
  • حکمت، محمدآصف (1391). «بررسی و نقد نظریه‌ی تربیتی فمینیسم»، فصلنامه اسلام و پژوهش‌های تربیتی، سال چهارم، شماره اول، صص 31-66
  • حیدری، آرش (1399). «واژگونه‌خوانی استبداد ایرانی»، تهران:مانیاهنر
  • حیدری، آرش، نصیری، هدایت (1394). «مسئله‌ی آلتوسر»، تهران: تیسا
  • سارتر،ژان‌پل (1391). «در دفاع از روشنفکران»، ترجمه‌ی سیدحسینی، رضا، چاپ سوم، تهران: نیلوفر
  • شرکت، شهلا (1370). «چشمه‌ی آگاهی اگر بجوشد»، ماهنامه زنان،سال اول، شماره1، صص 2-4
  • شرکت، شهلا (فروردین و اردیبهشت 1373). «شعارهای بزرگداشت «زن« را باور کنیم یا...؟!»، ماهنامه زنان، سال سوم، شماره 17، ص 2
  • شکری، شکوفه؛ لبریز، ساهره (بهمن1370). «تمکین»، ماهنامه‌ی زنان، سال اول،شماره‌ی 1، صص 58-64
  • شکری، شکوفه؛ لبریز، ساهره (اسفند1370). «مرد، شریک یا رئیس»، ماهنامه‌ی زنان، سال اول، شماره2، صص 26-33
  • غفاری‌نوین، مهدی (1388). «نقد فمینیسم و پیامدهای آن»، فصلنامه طهورا، سال دوم، شماره سوم، صص 118-141
  • فوکو، میشل (1398). «دیرینه‌شناسی دانش»، ترجمه‌ی نیکوسرخوش و افشین جهان‌دیده، تهران: نشرنی
  • کار، مهرانگیز (شهریور1377). «شرطی برابر با هیچ!(آموزش حقوق زن "16")»، ماهنامه زنان، سال هفتم، شماره46، صص 16-16
  • کار، مهرانگیز (تیر1376). «جد‌پدری ولایت دارد، مادر ولایت ندارد»،ماهنامه‌ی زنان، سال ششم، شماره 35، صص 12-13
  • کار، مهرانگیز (خرداد و تیر1372). «جایگاه زن در قوانین کیفری ایران»، ماهنامه‌ی زنان، سال دوم، شماره11، صص 16-26
  • کار، مهرانگیز (دی و بهمن 1371). «تصویب قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق، نشانی از وجود عدم تعادل در خانواده‌ها» سال دوم، شماره9، صص 42-50
  • کار، مهرانگیز (۱۳۷۳) «مشاوره قضایی زنان، فرصتی دیگر، اما نه به بهای ایستایی»، ماهنامه زنان، سال سوم، شماره 17، صص 54-58
  • کرمانشاهی، زینب السادات (بهمن و اسفند 1372). «جایگاه زن در فقه کیفری اسلام»، ماهنامه زنان، سال سوم، شماره‌ی 16، صص 38-44
  • کیانی، شهرام (1397). «بررسی تطبیقی آراء و زمانه بی‌بی خانم استرابادی و شهلا شرکت»، ایران آکادمیا، شماره 2‌:، صص 14-28
  • کیوچیان، رازمیگ (1393). « اقلیم چپ: بازنمایی نظریه انتقادی امروز»، ترجمه‌ی جاسکی، رضا از سایت رادیو زمانه
  • لاجوردی، هاله (1386). « فمینیسم مثبت- فمینیسم منفی»، فصلنامه پژوهش زنان، دوره 5، شماره 3، صص 83-107
  • مزین‌السلطنه، مریم (1330). « کُلُّ مَوْلُودٍ یُولَدُ عَلَى اَلْفِطْرَةِ وَ إِنَّمَا أَبَوَاهُ یُهَوِّدَانِهِ وَ یُنَصِّرَانِهِ»، روزنامه‌ شکوفه، سال اول، شماره2، صص 6-7
  • مورتون، استفن (1392). «گایاتری چاکراورتی اسپیواک»، ترجمه قابلی، نجمه، تهران: بیدگل
  • نَش، کِیت (1392). ترجمه‌ی دلفروز، محمدتقی، «جامعه‌شناسی سیاسی معاصر؛ جهانی‌شدن، سیاست، قدرت»، چاپ یازدهم، تهران: انتشارات کویر
  • Afkhami, A. A. (2019). A Modern Contagion: Imperialism and Public Health in Iran's Age of Cholera. JHU Press.‏
  • Arribas-Ayllon, M., & Walkerdine, V. (2008). Foucauldian discourse analysis. The Sage handbook of qualitative research in psychology, 91-108.‏
  • feminist and gender theories - Sage Publications, pp:312-380
  • Butler, Judith.(1993), ‘Bodies That Matter: On the Discursive Limits of Sex’. New York,:Routledge
  • Collins, P. H. (2002). Black feminist thought: Knowledge, consciousness, and the politics of empowerment. routledge.‏
  • Collins, P. H. (2004). Black sexual politics: African Americans, gender, and the new racism. Routledge.‏
  • Conaghan, J. (2000). Reassessing the feminist theoretical project in law. Journal of Law and Society, 27(3), 351-385.‏
  • Fineman, M. A. (2005). Feminist legal theory. Am. UJ Gender Soc. Pol'y & L., 13, 13.‏
  • Kashani-Sabet, F. (2011). Conceiving citizens: Women and the politics of motherhood in Iran. Oxford University Press on Demand.‏
  • Keucheyan, R. (2013). Left hemisphere: Mapping contemporary theory. Verso Books.‏
  • Najmabandi, A. (1998). Feminism in an Islamic Republic:‘Years of Hardship. Years of Growth.’In Islam, Gender, and Social Change in the Muslim World, 59-84.‏
  • Spivak, G. C. (1987). In other worlds: Essays in cultural politics. Routledge.‏
  • Spivak, G. C. (1992). Thinking academic freedom in gendered post-coloniality (No. 32). University of Cape Town.‏
  • Menkel-Meadow, C. (1991). Mainstreaming feminist legal theory. Pac. LJ, 23, 1493.‏
  • Wong, J. (1998). The anti-essentialism v. essentialism debate in feminist legal theory: The debate and beyond. Wm. & Mary J. Women & L., 5, 273.‏
بررسی مسائل اجتماعی ایران
دوره 12، شماره 2
پاییز و زمستان 1400
اسفند 1400
صفحه 257-285

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار