آسیب‌شناسی موانع تحقق و اثربخشی جایگاه موقوفات در رفاه اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رفاه اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران

2 استاد گروه تعاون ورفاه اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی ،دانشگاه علامه طباطبایی، تهران

3 دانشیارگروه مدیریت دولتی دانشکده مدیریت وحسابداری، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران؛

4 دانشیارگروه مطالعات زنان دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی،تهران

چکیده

موقوفات به‌مثابه یکی از سازوکارهای فرهنگی و دینی با تعدیل ثروت، کاهش نابرابری‌‌ و خدمات عام­المنفعه نقش مهمی در افزایش رفاه اجتماعی شهروندان داشته­اند. ازاین‌رو، این مطالعه با هدف آسیب­شناسی موانع تحقق (اثربخشی) جایگاه موقوفات در رفاه اجتماعی در موقوفات گنج‌علی‌خان کرمان انجام‌گرفته است. در چارچوب مفهومی از رویکرد وبر، وارنر و ایزنشتاد استفاده شد. تحقیق حاضر به‌صورت کیفی و با استراتژی تحقیق داده ‌‌بنیاد انجام‌گرفته است. جمعیت مورد مطالعه کلیه صاحب‌نظران و کارشناسان حوزه اوقاف بود. روش نمونه‌‌گیری به ‌صورت هدفمند و نظری و ابزار گردآوری داده‌‌ها مصاحبه عمیق فردی بوده است. تجزیه ‌و تحلیل داده‌‌ها بر اساس رویکرد سیستماتیکِ اشتروس/کوربین انجام‌گرفته است. بدین ترتیب، با تجزیه ‌و تحلیل داده‌‌ها، 523 مفهوم اولیه استخراج شد و در ادامه «انطباق ‌‌ناپذیری نهادی» به‌‌عنوان پدیده محوری نام‌‌گذاری گردید. شرایط علی مؤثر بر این پدیده محوری، «غلبه رویکرد تک‌بعدی دینی»، «مدیریت سازمان نیافته و ناقص»، «ضعف دانش و تجربه تخصصی» و «بازدهی محدود» هستند. بسترهای شکل‌‌گیری آن «موانع قانونی و فرادستی»، «ناهمگرایی سازمانی»، «فهم واپس‌گرا از وقف» و «بازنمایی ضعیف کارکردهای رفاهی وقف» می‌‌باشند. شرایط مداخله‌‌گر «گسست زمانی با نیازها»، «رکود نوآوری» و «ارزشیابی معیوب» و «خلأ سیاست‌گذارانه» هستند. راهبردهای اتخاذشده بر پدیده محوری «انسجام‌‌بخشی به ابعاد وقف»، «ارزیابی عملکرد دائمی نیازها و دستاوردها» و «معنا بخشی و نگاهداشت فرایند کار» می‌باشند که منجر به پیامدهایی همچون «هم‌‌افزایی استراتژیک»، «انطباق‌‌پذیری مداوم»، «توانمندسازی اجتماعی»، «نوین‌‌سازی و تقویت نهادی- سازمانی» و «افزایش رفاه اجتماعی» می‌‌شوند. نتایج این مطالعه نشان می­دهد مهم‌ترین عوامل در عدم تحقق رفاه اجتماعی برآمده از موقوفات گنج‌علی‌خان به رویکرد سنتی و عدم انطباق­پذیری این نهاد دینی با شرایط متحول برمی­گردد. این امر به بازنمایی نامناسب کارکردهای رفاهی آن منجر شده و درنتیجه باعث‌شده همچون گذشته نتواند با تعدیل ثروت در کاهش نابرابر­ی‌ها مؤثر باشند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • امام‌جمعه زاده، سید جواد (1380)، نقش وقف در بهبود اوضاع اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی. فصلنامه وقف میراث جاویدان. سال 8، شماره 30، صص 70-77.
  • اهلرز، اکارت (1374)، موقوفات دینی و شهر شرق اسلامی، ترجمه مصطفی مؤمنی و محمدحسن ضیاء توانا، فصلنامه وقف میراث جاویدان، نشر سازمان اوقاف و امور خیریه، شماره 10.
  • اورشات، ویم­فون؛ اپیلکا، مایکل و بریگیت، فواافینگر (1396)، فرهنگ و دولت رفاه، ترجمه ابوذر قاسمی نژاد، با همکاری محمدعلی ایرانمنش، تهران: موسسه پژوهش تأمین اجتماعی.
  • بارگاهی حسین و کبیری نرگس (1394). رفاه ذهنی و تأثیر اعتماد اجتماعی بر آن (مطالعه موردی جوانان ساکن شهر تهران).‎
  • جمعی­ از اساتید مدیریت (1378)، بهره­وری در مدیریت، تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.
  • دانایی فر، حسن و امامی، مجتبی (1386)، «استراتژی‌های پژوهش کیفی: تأملی بر نظریه داده بنیاد»، اندیشه مدیریت، سال اول، شماره دوم، صص 69-97.
  • دلاور، علی (1388)، «روش­شناسی کیفی»، راهبرد پژوهش، شماره پنجاه و چهارم، سال نوزدهم.
  • روشه، گی (1389)، کنش اجتماعی، هما زنجانی‌زاده، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
  • ریاحی، نادر (1387)، تحول نهاد وقف، مجموعه مقالات همایش بین­المللی وقف و تمدن اسلامی. جلد سوم، تهران، انتشارات اسوه، صص 369-412.
  • سورین، ورنر و تانکارد، جیمز (1386)، نظریه‌های ارتباطات، علیرضا دهقان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • سید حسینی، سید محمد؛ سالاری، تقی و خراسانی، مظلوم (1392)، «بهبود روش­های مدیریت در سازمان اوقاف و اثر آن در افزایش بهره­وری در حوزه وقف»، دو فصلنامه علمی-پژوهشی مدیریت اسلامی، سال 21، شماره 1، صص 125-105.
  • عمید، حسن (1381)، فرهنگ عمید، تهران: نشر امیرکبیر.
  • فیروز جاییان و دهقان حداد. (2015). ارتباط و تأثیر کیفیت زندگی عینی بر کیفیت زندگی ذهنی (مطالعه‌ی موردی؛ شهر آمل، استان مازندران).مطالعات توسعه اجتماعی-فرهنگی, 3(4), 157-184.‎
  • قنبری نیک، سیف­الله (1388)، «آثار و پیامدهای اجتماعی وقف در استان قم»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبائی، استاد راهنما، جعفر هزارجریبی.
  • محمدی پور فاطمه، صحرایی بیرانوند مهدی، بیرانوند شبنم، بیرانوند شکوفه (1397). بررسی رابطه‌ی رفاه ذهنی پرستاران و رضایت بیماران با نقش میانجی فرسودگی شغلی.‎
  • مهدوی، محمدصادق و شریفی، منصور (1386)، «تأملی بر اختلاف پارادایمی روش­های کمی و کیفی در علوم اجتماعی»، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 53، صص 387- 416.
  • هزارجریبی دستکی جعفر، صفری شالی رضا. (1390). رفاه اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن ( مطالعه موردی شهر تهران). پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 2، 5
  • هالس، فایانا، همفری، جان (1376)، بهبود بهره­وری و فواید آن، ترجمه هوردخت دانش و سهراب خلیلی شورینی، تهران: نشر فیروزه.

 

  • Abdul-Karim, S. (2010). Contemporary shari'ah structuring for the development and management of waqf assets in Singapore (Doctoral dissertation, Durham University).
  • Ahmad, Habib (2004), role of zakat and Awqaf in poverty allevation, islamice development bank, islamic research & training institute.
  • Al-bahussin, Sami & El-garaihy (2013)" The Impact of Human Resource Management Practices,Organisational Culture, Organisational Innovation and Knowledge Management on Organisational Performance in Large Saudi Organisations: Structural Equation Modeling With Conceptual Framework " International Journal of Business and Management; Vol. 8, No. 22; pp:1-19.
  • Ali, Norhidayah, Harun, Rabitah,Mohamed, Isa,Zuraidah, (2011), A Comparative Study of Waqf Management in Malaysia, International Conference on Sociality and Economics Development, IPEDR vol.10,IACSIT Press, Singapore, PP 561-565.
  • Axtmann, R. (2004), The state of the state: The model of the modern state & its contemporary transformation. International Political Science Review 25,259-279.
  • Bäckström, A. Davie, G. Edgardh, N. & Pettersson, P. (Eds.). (2010). Welfare& religion in 21stcentury Europe: Volume 1 Configuring the connections.Burlington, VT: Ashgate.
  • M. (2004). Can Developmental Social Welfare Change an Unfair World? The South African Experience. International Social Work. 47: 81.
  • F. (2004). Development of social Security. Social Policy Review. University of Bristol. Grear Britain: The Policy Press.
  • Birnbaum, R. (2003),How colleges work: the cybernetics of academic organization and leadership. (H. Arasteh, Trans). Tehran: Institute for Research and planning in Higher Education.(In Persian).
  • Coffin, B. (2000). Where religion & public values meet: Who will contest? In M. Bane, B. Coffin, & R. Thiemann (Eds.), Who will provide? The changing role of religion in American social welfare.Boulder, CO: Westview Press.
  • Coffin, B. (2000). Where religion & public values meet: Who will contest? In M. Bane, B. Coffin, & R. Thiemann (Eds.), Who will provide? The changing role of religion in American social welfare.Boulder, CO: Westview Press.
  • Creswell, J. W. (2005), Educational Research: Planning, Conducting, and Evaluating Quantitative and Qualitative Research (2ndedition).
  • Edgardh, N. Edinburgh (Ed.). (2004),,Welfare, church & gender in eight European countries: Working paper 1 from the project Welfare & religion in a European perspective.Uppsala: Institute for Diaconal & Social Studies, Edinburgh University Press.
  • Glaser, B.G. & Strauss, A.L. (1967). The Discovery of Grounded Theory: Strategies for Qualitative Research. Chicago: Aldine Pub. Co.
  • Haneef, M. A., Pramanik, A. H., Mohammed, M. O., Bin Amin, M. F., & Muhammad, A. D. (2015). Integration of waqf-Islamic microfinance model for poverty reduction: The case of Bangladesh. International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management, 8(2), 246-270.
  • Hasan, K. (2010), “An integrated poverty alleviation model combining Zakat, Awqaf and Microfinance”, 7th International Conference – The Tawhidi Epistemology: Zakat and Waqf Economy, Bangi 2010, University of New Orleans, New Orleans, LA.
  • Hashim, H., Mazlan, A. R., & Abu Bakar, A. (2013). The structuring for development and management Waqf properties in Malaysia. Journal of Human Development and Communication (JoHDEC), 2, 45-59.
  • Heyneman, Stephen P (2004), Islam and social policy, Vanderbilt University Press.
  • Krafess, J. (2005), “The influence of the Muslim religion in humanitarian aid”, International Review of the Red Cross, Vol. 87 No. 858, pp. 327-342.
  • Lipset, S. (1996), American exceptionalism: A double-edged sword . NY: W.W. Norton.
  • Makdisi, George (1981), “The Law of Waqf.” In The Rise of Colleges: Institutions of Learning in Islam and the West, by George Makdisi, 35–74.
  • Mohd Thas Thaker, M. A. B., Mohammed, M. O., Duasa, J., & Abdullah, M. A. (2016). Developing cash waqf model as an alternative source of financing for micro enterprises in Malaysia. Journal of Islamic Accounting and Business Research, 7(4), 254-267.
  • Morgan, K. (2006), Working mothers & the welfare state: Religion & the politics of work-family in Western Europe & the United States . Palo Alto, CA: Stanford University Press.
  • Saleem, Muhammad Yusuf, (2010).Towards Institutional Mutawallis for the Management of Waqf Properties, Islamic Economics & Finance Pedia (http://www.iefpedia.com) , PP 1-12.
  • Sami, Hasan (2006) “Muslim Philanthropy and Social Security: Prospects, Practices, and Pitfalls “University of Technology, Sydney A paper presented at the 6th ISTR Biennial Conference held in Bangkok, 9-12 July 2006 .
  • Shaikh, S. A., Ismail, A. G., & Mohd Shafiai, M. H. (2017). Application of waqf for social and development finance. ISRA International Journal of Islamic Finance, 9(1), 5-14.
  • Weber, M. (1956). The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism. London, Unwin.
  • Yumna, Aimatul and Clarke, Matthew (2011), Integrating zakat and Islamic charities with microfinance initiative in the purpose of poverty alleviation in Indonesia, International Conference on Islamic Economics and Finance, Center for Islamic Economics and Finance, Qatar Faculty of Islamic Studies, Qatar Foundation.
  • A. S. (2008). Social Capital and Household Welfare in Kwara State. Nigeria. J. Hum. Ecol. 23.
بررسی مسائل اجتماعی ایران
دوره 12، شماره 2
پاییز و زمستان 1400
اسفند 1400
صفحه 329-424

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار