زیست در حاشیه مطالعه‌ای مردم‌نگارانه بر زیست روزمرة حاشیه‌نشینان محلة سعیدآباد تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جامعه‌شناسی دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه علامه‌ طباطبایی (ره) تهران. ایران

2 استادیار دانشگاه علامه طباطبائی؛ تهران، ایران

3 دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی

10.22059/ijsp.2023.92632

چکیده

مقالة حاضر برگرفته از یک پژوهش مردم‌نگارانه در باب زیست روزمرة افراد در دو سکونت‌گاه حاشیه‌ای تهران است که با رویکردی پدیدارشناسانه به تجربیات زیستة ساکنان آن‌ها نزدیک شده است. این سکونت‌گاه‌ها که در گفتمان عمومی «کلونی» نامیده می‌شوند، در محلة سعیدآباد از منطقة شادآباد تهران قرار دارند. چندین ماه حضور میدانی، مشاهدة نزدیک و گفت‌وگو با ساکنان نشان داد شرایط ویژة زندگی در این کلونی‌ها موجب درهم‌آمیختگی مرزهای فضایی و زمانی  ساکنان شده است. این شرایط ویژه به‌ویژه ناظر به بافت مسکونی پُرتراکم کلونی‌ها، محدودیت فضاهای زندگی برای اتاقک‌نشین‌ها، عدم وجود امکانات رفاهی حدأقلی و فقر مشهود خانوارهای ساکن است. تنها موقعیت‌هایی که تجلی‌گاه هم‌صدایی و هم‌پیمانی این کلونی‌نشین‌ها بر سر هویت فرودست‌شان است، موقعیت‌هایی است که ایشان در مواجهه با اشخاص و خیّران و نهادهای رسمی و غیررسمی بیرونی قرار می‌گیرند. در حقیقت، مناسبات جمعی‌ بیشتر مبتنی بر تحصیل منابع است و نه نوعی تقسیم کار. سلسله‌مراتب جنسیتی و نان‌آوری مهم‌ترین عوامل تعیین‌کنندۀ تصمیم‌گیری‌های درون اتاقک‌ها هستند. در عرصۀ عمومی، مهم‌ترین اصل حاکم بر مناسبات رسمی و به‌ویژه عرصۀ قدرت و اعمال نفوذ، مالکیت است. ساکنان، زندگی خود را به‌صورت زندگـی‌ای کاملاً جداافتاده از شهر درک می‌کنند. این کلونی‌ها به برزخی می‌مانند که در مرز شهر و ناشهرند.

کلیدواژه‌ها


اشتیاقی، معصومه (1396). بازنگری در سیاست‌ها و برنامه‌های مدیریت حاشیه‌نشینی (مقالة سیاستی). تهران: مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری - شبکة سیاست‌گذاری عمومی.
پوراحمد، احمد؛ رهنمایی، محمدتقی؛ قرخلو، مهدی؛ و اسکندری‌نوده، محمد (1389). «آسیب‌شناسی سیاست‌های دولت در ساماندهی اسکان غیررسمی». مجله مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 2 (5): 54-29.
فتحی، الهام (1398). بررسی روند تغییرات ساختار و ترکیب جمعیت کشور و آیندة آن. تهران: مرکز آمار ایران.
همشهری آنلاین – وب‌گاه روزنامة همشهری (1400). روایت حاشیه‌نشینی در 30 استان؛ کد خبر: 612033. تاریخ دسترسی: 20/03/1401؛ به آدرسِ https://www.amshahrionline.ir/x7cVv .
Ahsan, Majid; Niroumand, Mostafa; Kazerouni, M. (1973) Slums of Hamedan and Kermanshah, Tehran: Institute for Social and Cultural Studies. [In Persian]
Geertz, C. (1983). Local Knowledge. New York: Basic Books.
Gharakhloo, M. & Sharifi, A. (2004). “Origin, Physical Development and Socio-economic Status of Marginalization; Case Study: Ain 2 neighborhood of Ahvaz”. Geographical Research Quarterly, 36 (1). [In Persian]
Ghasemi, P. (2014). “Ethnic Relations: a "Threat" or an "Opportunity" for the Social Cohesion of Cities? Investigating the Mechanisms of Popular Resistance against Urban Policies in Islamabad, Karaj”. Iranian Journal of Anthropology, 11 (19): 85-117. [In Persian]
Ghasemi, P. (2017). “Housing, Immigration and Popular Neighborhoods; Survival and Promotion Strategies among Urban Low-Income Immigrants; Case Study: An Immigrant Family in Khazaneh Neighborhood of Tehran”. Quarterly of Social Studies and Research in Iran, 7 (3): 523-552. [In Persian]
Hashemzehi, N. (2011). A Meta-analysis of Marginalization in the Tehran Metropolis. Tehran: Tehran Municipality. [In Persian]
Hesamian, Farrokh (1980)  Urban Dependence and urbanization, Tehran. [In Persian]
Ibrahimzadeh, I.; Bareimani, F. & Nasiry, Y. (2004). “Slum-dwellers, Solutions and its Special – Civil Abnormalities; Case Study: Karimabad, Zahedan”. Geography and Development Iranian Journal, 2 (3): 121-146. [In Persian]
Izadi Jeiran, A. (2015). Margins of Society: Anthropology of Hard Lives in Tabriz. Tehran: Research Center for Culture, Art and Communication. [In Persian]
Izadi Jeiran, A. (2015). Struggle to Live: An anthropological Study among the Marginalized of Tabriz. Tehran: Anthropological Research Center. [In Persian]
Kaveh, M. (2012). Pathology of Social Diseases. Tehran: Jameeshenasan Publication. [In Persian]
Ladan Moghadam, A. & Rezghi Shirsavar, H. (2009). “Reasons for Marginalization in the Tehran Metropolis”. Urban Management Studies, 1 (3): 63-80. [In Persian]
Ma’dani, S. & Mohammadpanah, A. (2009). “Sociological Study of the Factors Affecting Marginalization in Sanandaj; Case Study of Abbasabad Area”. Journal of Sociology, 5 (1): 151-170. [In Persian]
Naghdi, A. & Zare, S. (2012). “Marginality as an Urban Appendicitis; The Case of Jaafarabad, Kermanshah”. Journal of Regional Planning, 2 (5): 65-81. [In Persian]
Niroumand, Mostafa; Ahsan, Majid (1972) slums of Bandarabbas, Tehran: Institute for Social and Cultural Studies. [In Persian]
Parsa Pajooh, S. (2003). “An Inward View of the Phenomenon of Marginalization; Case study: Islamabad, Karaj”. Social Welfare Quarterly, 2 (6): 161-178. [In Persian]
Parsapajooh, S. (2003). We-They; An ethnographic Study in a Marginal Neighborhood, Islamabad, Karaj. Tehran: Anthropological Research Center. [In Persian]
Rabbani Khorasgani, R.; Arizi, F.; Varesi, H. & Hosseini, M. (2006). “The Study of Important Factors in Suburbanization Problem and its Social Consequences on Ahvaz City”. Geography and Development Iranian Journal, 4 (7): 89-114. [In Persian]
Rabbani Khorasgani, R.; Kalantari, S. & Yavari, N. (2004). “The Phenomenon of Marginalization and its Social and Cultural Consequences; in Arzanan and Dark, Isfahan”. Scientific Journal of Humanities, University of Isfahan, 17 (2): 119-154. [In Persian]
Saberifar, R. (2009). “An Analytical Study of the Marginalization in Birjand: A Case Study of Kargaran Area”. Journal of Geographical Research, 24 (1): 29-52. [In Persian]
Shokouei, Hosein (1976) Urban Slums: cheap Houses and Housing policy, Tabriz: Institute for Social and Humanities.
Taleshi, M. & Amirfakhrian, M. (2011). “Instability of Rural Settlements and Future Marginalization in Khorasan Razavi”. Journal of Geography, 9 (29): 83-107. [In Persian]
Zakikhani, M. S. (2013). “Consequences of Unbalanced Development: A Case study of Marginalization in the Fourth line Fence Suburbia in the City of Karaj”. Journal of Political Science, 9 (29): 83-107. [In Persian]
Zangiabadi, A. & Mobaraki, O. (2012). “An Analysis of Effective Factors in Creation of Slums in Tabriz City and their consequences; Case study: Ahmadabad, Koyebeheshti, Khalilabad”. Journal of Geography and Environmental Planning, 23 (1): 67-80. [In Persian]
Zangiabadi, A.; Zarabi, A. & Khoobayand, S. (2005). “Analysis the Socio-economic causes of Marginalization in Isfahan”. Scientific Journal of Humanities, University of Isfahan, 18 (1): 179-192. [In Persian]