تحولات تاریخی سیاست‌گذاری اجتماعی در بلدیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، تهران. ایران

10.22059/ijsp.2023.92825

چکیده

تاریخ سیاست‌گذاری اجتماعی در ایران، به‌صورت یک‌جانبه متکی بر بزنگاه‌های مرتبط با قوانین و تاسیس سازمان‌های بیمه‌گر اجتماعی است؛ توجه به بلدیه به عنوان یک نهاد فعال در تاریخ سیاست‌گذاری اجتماعی، می‌تواند روایت چندجانبه و باسابقه‌تری از سیاست‌گذاری اجتماعی در ایران را رقم بزند. هدف پژوهش حاضر، برجسته‌کردن این موضوع و شناسایی تغییرات در جهت‌گیری سیاست‌گذاری اجتماعی شهرداری با تاکید بر شهرداری تهران است. رویکرد مفهومی پژوهش حاضر نیز متکی بر مدل حقوق شهروندی مارشال است.
روش پژوهش، تحلیل تاریخی متکی بر اسناد تاریخی موجود در این حوزه و جامعه آماری پژوهش شامل اسناد رسمی دارای اطلاعات درباره شهرداری (در محدوده از سال 1287 تا پایان دهه 1390) بوده است.
یافته‌های پژوهش حاکی از تفکیک بازه مورد بررسی به پنج دوره مختلف است که سیاست‌گذاری اجتماعی در این دوره‌ها متمایز بوده است: دوره نخست: میراث مشروطه (از مجلس اول مشروطه تا پایان دوره ششم مجلس ملی)؛ دوره دوم: تداوم خدمات رفاهی در عین کم‌رنگ شدن امیدهای آغازین (از آغاز مجلس هفتم تا پایان دهه 1330)؛ دوره سوم: غلبه خدمات شهری و پس‌روی خدمات اجتماعی (دهه 1340 تا وقوع انقلاب اسلامی)؛ دوره چهارم: خروج از میدان سیاست‌گذاری اجتماعی (از آغاز نظام جمهوری اسلامی تا اوایل دهه 1370)؛ و دوره پنجم: بازگشت به میدان سیاست‌گذاری اجتماعی (از میانه دهه 1370 تا پایان دهه 1390).
نتایج پژوهش در تعامل با سایر رویکردهای نظری گواه بر این است که بلافاصله پس از تثبیت حقوق سیاسی در ایران، حقوق اجتماعی تبلور یافته است اما با تضعیف حقوق سیاسی، خدمات اجتماعی کاهش نیافته، بلکه در خدمت دولت‌سازی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


  • بلیک‌مور، کن (1385)، مقدمه‌ای بر سیاست‌گذاری اجتماعی، ترجمه علی‌اصغر سعیدی و سعید صادقی، تهران: موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی.

    بیگی، حسینعلی (1392) «بررسی مؤلفه های مهم توسعه شهر تهران در عصر قاجار (نمونه موردی بلدیه تهران)»، تاریخ نو، پاییز و زمستان 1392، شماره 6.

    بیطرفان، محمد (1395) مدیریت شهری نوین در ایران؛ تجربه انجمن‌های بلدی در دوره مشروطیت، تهران: نشر تاریخ ایران.

    تاج مزینانی، علی‌اکبر و حامد، مهدیه (1394) «جایگاه شهرداری در اعمال سیاست اجتماعی محلی در متن قوانین شهرداری (مقاله موردی شهرداری تهران)»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره چهارم، تابستان 1394، شماره 2 (پیاپی 14).

    ترابی فارسانی، سهیلا و ابراهیمی، مرتضی (1393) «بلدیه و بهداشت عمومی»، تاریخ اسلام و ایران، زمستان 1393، شماره 114.

    جلالی، عباس (1396) بازخوانی یک سده اسناد بلدی، تهران: آوای دانش‌گستر.

    دوره 1 مجلس شورای ملی (1390)، مشروح مذاکرات دوره اول مجلس شورای ملی، در لوح فشرده مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی و اسلامی، تهران: مجلس شورای اسلامی.

    دوره 11 مجلس شورای ملی (1390)، مشروح مذاکرات دوره یازدهم مجلس شورای ملی، در لوح فشرده مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی و اسلامی، تهران: مجلس شورای اسلامی.

    دوره 12 مجلس شورای ملی (1390)، مشروح مذاکرات دوره دوازدهم مجلس شورای ملی، در لوح فشرده مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی و اسلامی، تهران: مجلس شورای اسلامی.

    دوره 13 مجلس شورای ملی (1390)، مشروح مذاکرات دوره سیزدهم مجلس شورای ملی، در لوح فشرده مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی و اسلامی، تهران: مجلس شورای اسلامی.

    دوره 15 مجلس شورای ملی (1390)، مشروح مذاکرات دوره پانزدهم مجلس شورای ملی، در لوح فشرده مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی و اسلامی، تهران: مجلس شورای اسلامی.

    دوره 21 مجلس شورای ملی (1390)، مشروح مذاکرات دوره بیست‌ویکم مجلس شورای ملی، در لوح فشرده مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی و اسلامی، تهران: مجلس شورای اسلامی.

    رایلی، دنیس (1390) درآمدی بر فهم جامعه مدرن: اشکال سیاسی و اقتصادی مدرنیته: شهروندی و دولت رفاه، ترجمه ژیلا ابراهیمی، تهران: نشر آگه.

    رشید، جمال؛ هزارجریبی، جعفر و تاج‌مزینانی، علی‌اکبر (1400) نقش‌آفرینی بلدیه در میدان سیاستگذاری اجتماعی شهری در ایران؛ از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، توسعه محلی، دوره 13، شماره پیاپی 25، بهار و تابستان 1400، صفحه 67-91.

    فیتزپتریک، تونی (1381)،  نظریه رفاه: سیاست اجتماعی چیست، ترجمه هرمز همایون‌پور، تهران: موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی.

    مجله بلدیه ( 1307) خلاصه راپرت اقدامات صحیحیه، مجله بلدیه، فروردین 1307، شماره 6.

    مرکز پژوهش‌های مجلس (1384- الف)، آشنایی با تاریخ مجالس قانونگذاری در ایران (دوره دوم  ۲۴ آبان ۱۲۸۸ تا ۳ دی ۱۲۹۰ خ)، شهریور ماه ١٣٨۴، تهران: گروه مطالعات بنیادین حکومتی.

    مرکز پژوهش‌های مجلس (1384- ب)، آشنایی با تاریخ مجالس قانونگذاری در ایران (دوره چهارم  اول تیر ۱۳۰۰ تا ۳۰ خرداد ۱۳۰۲ ش)، آبان ماه ١٣٨۴، تهران: گروه مطالعات بنیادین حکومتی.

    معاونت خدمات مدیریت و اطلاع‌رسانی دفتر رئیس‌جمهور، (1380)، اسنادی از انجمن‌های بلدی، تجار و اصناف (1300-1320)، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

    نش، کیت (1394)، جامعه‌شناسی سیاسی معاصر، ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران: نشر کویر.

    نادرنژاد، پروانه (1390) «پیدایش و تحول بلدیه (شهرداری‌ها) پس از مشروطه»، پژوهش تاریخ، تابستان 1390، شماره 3.

    نیل فاز، مریم (1388) «وظایف بلدیه»، پیام بهارستان، تابستان 1388، شماره 4.

    ططری، علی (1388) «نخستین گزارش بلدیه تهران»، پیام بهارستان، زمستان 1388، شماره 6.

    کارشناس، مسعود و مقدم،  ولنتناین (1391) سیاست‌گذاری اجتماعی در خاورمیانه: پویایی‌های اقتصادی، سیاسی و جنسیتی، ترجمه علی اکبر تاج مزینانی و همکاران، تهران: دانشگاه امام صادق.

    هریس، کوان (1398)، انقلاب اجتماعی، ترجمه محمدرضا فدایی، تهران: نشر شیرازه.

     

    Mackert, J. & Turner, B. (2017), The Transformation of Citizenship, Volume 1: Political Economy, New York: Routledge.

    Turner, B. (2001) Religion and Modern Society: Citizenship, Secularization and the State, New York: Cambridge University Press.

     

    مصوبات و قوانین مورد استناد:

    • قانون اساسی (مصوب 1358)
    • قانون بلدیه (مصوب 1286)
    • قانون تشکیل شهرداری‌ها و انجمن شهرها و قصبات (مصوب 4/5/1328)
    • لایحه قانونی شهرداری دولت مصدق (مصوب 08/11/1331)
    • قانون شهرداری (مصوب 11/4//1334)
    • قانون بودجه اصلاحی سال 1352 و بودجه سال 1353 کل کشور(مصوب 1352)
    • «تشکیلات جامع معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران و سازمان‌های وابسته به آن» (مصوب 30/9/1379)
    • ارجاع بودجه هفت شرکت و یک سازمان شهرداری تهران به کمیسیون اقتصادی برنامه، بودجه و امور حقوقی شورا، (مصوب 16/7/1380)
    • مصوبه «ساماندهی سازمان‌ها و شرکت‌های وابسته به شهرداری تهران» (اصلاحی 15/10/1388).
    • اساسنامه «سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران» (مصوب 19/5/ 1389)
    • مصوبه «الزام شهرداری تهران جهت شناسایی و جمع‌آوری بی‌خانمان‌ها و متکدیان در سطح شهر تهران و تحویل آن‌ها به مراکز نگهداری موقت» (مصوب 22/7/1382)
    • شهر دوستدار کودک (مصوب 20/2/1388)
    • استفاده از ظرفیت همکاری و مشارکت‌های شهرداری تهران در پیش‌گیری و کاهش آسیب‌های اجتماعی شهر تهران (مصوب 1/8/1390)
    • شهر دوستدار سالمند (مصوب 23/8/1391)
    • طرح حمایت از بنیاد خانواده (مصوب 1/12/1391)
    • قانون نوسازی و عمران شهری (مصوب 7/9/1347)