تربیت بنات و فرایند تمدن گستری تحلیل گفتمان‌ اصلاح گرایانه درباری در عهد ناصری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیارگروه جامعه‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری/دانشگاه علامه طباطبایی

3 دانشیار فلسفه دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی

4 استادیار جامعه‌شناسی دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه علامه‌ طباطبایی (ره) تهران. ایران.

10.22059/ijsp.2023.92826

چکیده

مسئله‌ی زن در هر گفتمانی، در مقاطع مختلف تاریخی، به اشکال گوناگونی صورتبندی شده‌ است. از عهد ناصری به این سو  با نظام دانش جدیدی پیرامون مسئله زن مواجه هستیم که بر تربیت نسوان و دختران تاکید دارد. به طور خلاصه می توان چنین نظام دانشی را در عنوان"تربیت بنات" خلاصه کرد. در این مقاله درصدد هستیم تا شرایط امکان ظهور چنین گفتارهایی را مورد بررسی قرار دهیم. با رویکرد تبارشناسی فوکو و تکنیک تحلیل گفتمان فوکوئی به بررسی اسناد مرتبط با تربیت نسوان که در فاصله سالهای 1290-1340ه.ق.م نگاشته شده اند پرداختیم. 
یافته‌ها نشان داد که وقایعی همچون گسترش بیماری های همه گیر، سفلیس، وبا، وضعیت نابسامان اقتصادی و جنگ و قحطی زمینه ظهور گفتمانهایی را که بر تربیت نسوان تاکید داشتند فراهم ساخت. با بررسی پایگاه اجتماعی و اقتصادی نویسندگان کتب و روزنامه هایی که بر مسئله تربیت نسوان تاکید داشتند، دریافتیم که چنین گفتارهائی در فضای دربار پررنگ تر بود. گفتارهای اصلاح گرایانه  درباری در قالب آموزش علم به نسوان،(آداب رفتاری و شیوه رفتار باهمسر، خانه‌داری و بهداشت) کد‌های اخلاقی جدیدی برای زنان تعریف می‌کرد و با بازخوانی علم، اخلاق، دین و اقتصاد، مسئله تربیت نسوان با تمدن و ترقی ملی  پیوند می‌داد.  در این مقاله از ادبیاتی که نوربرت الیاس پیرامون فرایند تمدن گستری و جامعه‌ی درباری و تغییر موازنه قدرت میان دوجنس فراهم آورده، بهره برده‌ایم و گفتگوئی با پژوهش‌های انتقادی جنسیت و مدرنیته‌ی ‌ایرانی داشته‌ایم  

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • تربیت نسوان(1318: 20)، قاسم امین، ترجمه‌ی یوسف آشتیانی، تبریز: مطبعه معارف).
  • اتحادیه(نظام مافیه)، منصوره(1373)،«زن در جامعه‌ی قاجار:موقعیت اجتماعی زنان در آغاز قرن 14ه.ق»،فصلنامه کلک پژوهش، شماره 55و 56، صص:27-50
  • احمدی خراسانی، نوشین(1378)زینب پاشا، نماد مبارزه مردم آذربایجان بر علیه ظلم، بایا، شماره 1و2
  • احمدی خراسانی، نوشین(1378)، محترم اسکندری پیش از مرگ مکر زنان را به آتش کشید!، بایا، شماره 8و 9
  • احمدی خراسانی، نوشین(1378)، بی بی خانم، بنیانگذار اولین مدرسه دخترانه در ایران، بایا، شماره3
  • توفیق و همکاران(1398)،«نامیدن تعلیق؛ برنامه‌ای پژوهشی برای جامعه‌شناسی تاریخی انتقادی در ایران»،تهران:مانیاهنر
  • تکین، بدرالملوک، «تدبیر منزل مخصوص محصلات مدارس متوسطه نسوان و خانه‌داران جوان»،
  • حیدری، آرش(1399)،«واژگونه‌خوانی استبداد ایرانی»، چاپ اول، تهران:مانیا هنر
  • حیدری، آرش، نصیری، هدایت،«مسئله‌ی آلتوسر»، تهران: تیسا
  • ع.صفوت، روزنامه دانش،24رمضان 1328،شماره 2، ص:3در در کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، ص293).
  • روزنامه شکوفه، سال اول،شماره‌ی 15،ص:4 کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، ص60).
  • روزنامه شکوفه،28شهر محرم‌الحرام، 1333، سال سوم،شماره 2، ص1، در کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، ص157).
  • روزنامه شکوفه، جمادی‌الاول 1331، ص:1، سال اول، نمره هشتم، در اسناد  کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، ص29).
  • روزنامه شکوفه، ص:3؛ غره شهر رجب المرجب 1332، سال دویم، شماره 12، در کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران،ص:115).
  • روزنامه شکوفه، ص:3؛ 15صفرالمظفر 1332، سال دویم، شماره 21، در کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران،ص:83
  • مدیره مسئوله مزین‌السلطنه، روزنامه شکوفه، شهرصفرالمظفر1332، شماره 20، سال دوم، ص:4، در در کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، ص80.
  • روزنامه شکوفه، سال اول، شماره 7، ص2 در کتابخانه ملی جمهوری اسلامی:صص:25-26).
  • روزنامه شکوفه، ص:3؛ 27ربیع‌الاول 1331، سال اول، شماره پنجم، در کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران،ص:19.
  • روزنامه شکوفه، صص:3-4؛ 15صفرالمظفر 1332، سال دویم، شماره 21، در کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران،ص: 84-83
  • روزنامه دانش، هفتم ذی‌القعده الحرام 1328، ص:5، شماره 6 در اسناد خطی کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران،ص:327.
  • روزنامه‌ی شکوفه، غره الشهر رجب المجرب، 1333،ص:1،سال سوم، شماره 11، در اسناد کتابخانه ملی جمهوری اسلامی، ص:193
  • تربیت نسوان(1318: 20)، قاسم امین، ترجمه‌ی یوسف آشتیانی، تبریز: مطبعه معارف.
  •  
  • کریمی، بهزاد،(1395)، «زنان در گفتمان پزشکی ایران با تکیه بر دوره‌ی صفویه»، چاپ اول، تهران: پژوهشکده‌ی تاریخ اسلام
  • کیانی، شهرام(2020)، «نخستین رساله وبا و طاعون در عهد قاجار»، ایران آکادمیا
  • میرزا محمدعلیخان،(1329)، «تعلیم بنات»، مرکز اسناد کتابخانه‌ی ملی جمهوری اسلامی ایران
  • میرزا سیدعلیخان،( 1341)؛«کتاب هنرآموز دوشیزگان»،چاپ پنجم، مرکز اسناد کتابخانه‌ی ملی جمهوری اسلامی ایران
  • مدیره مسئوله مزین‌السلطنه، روزنامه شکوفه، شهرصفرالمظفر1332، شماره 20، سال دوم، ص:4، در در کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، ص80«.
  • هنیش، ناتالی،(1389)،«جامعه‌شناسی نوربرت الیاس»، ترجمه‌ی نیک‌گهر، عبدالحسین؛ چاپ اول، تهران:نی

 

 

  • Afkhami, A. A. (2019). A Modern Contagion: Imperialism and Public Health in Iran's Age of Cholera. JHU Press.‏
  • Arribas-Ayllon, M., & Walkerdine, V. (2008). Foucauldian discourse analysis. The Sage handbook of qualitative research in psychology, 91-108.‏
  • Goudsblom, J. (2003). Christian religion and the European civilising process: the views of Norbert Elias and Max Weber compared in the context of the Augustinian and Lucretian traditions. Irish Journal of Sociology, 12(1), 24-38.‏
  • Elias, N. (2000) The Civilizing Process. Sociogenetic and Psychogenetic Investigations,@Oxford: Blackwell
  • Elias, N. (1987). The changing balance of power between the sexes—a process-sociological study: the example of the ancient Roman state. Theory, Culture & Society, 4(2-3), 287-316
  • Audibert(1889);" La femme persane jugée et critiquée "; Paris: Leroux

 

  • Najmabadi, A. (1993). Veiled discourse-unveiled bodies. Feminist Studies, 19(3), 487-518.‏
  • Najmabadi, A. (2005). Women with mustaches and men without beards: Gender and sexual anxieties of Iranian modernity. Univ of California Press
  • Najmabadi, A. (2005)” Epilogue: Feminism and Its Burden of Birth” in Women with mustaches and men without beards: Gender and sexual anxieties of Iranian modernity. University of California Press
  • Najmabadi, A. (2005). “Women’s Veil and Unveil” in Women with mustaches and men without beards: Gender and sexual anxieties of Iranian modernity. University of California Press
بررسی مسائل اجتماعی ایران
دوره 13، شماره 2
اسفند 1401
صفحه 45-68

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار