استفاده از مفهوم آپاراتوس برای مطالعه عقلانیت حکومت‌مندی در تولید سوژه کنکوری (مطالعه موردی مؤسسات کنکور)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا دانشگاه اصفهان، اصفهان. ایران

2 استاد دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

3 دانشیار دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

4 استادیار دانشگاه علم و فرهنگ تهران، تهران، ایران،

5 استادیار دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22059/ijsp.2023.92828

چکیده

این تک‌نگاری نقش مؤسسات کنکور را در گسترش و توسعه اندیشه نو لیبرال در حوزه زندگی روزمره دانش‌آموزان مورد واکاوی و تحلیل قرار می‌دهد. علاوه بر این توجه خاصی به مطالعه تبارشناسانه برآمدن نو لیبرالیسم و به‌تبع آن گسترش مؤسسات کنکور در ایران پساجنگ و فراگیر شدن منطق بازاری به هنجارشده به‌مثابه بنیانی برای تصمیم‌گیری و کردارها، نموده است. هدف مقاله توصیف این امر است که چگونه نظم جدید فرهنگی-اقتصادی (نو لیبرالیسم) یک «سناریوی جدیدی از سوبژکتیویته» (سوژه کنکوری) که قبلاً وجود نداشته است را خلق می‌کند این سناریوی جدید در نسبت با برآمدن نو لیبرالیسم در ایران و در نسبت با هژمون شدن گفتمان موفقیت فردی شکل‌گرفته است. یافته‌های این پژوهش با استفاده از روش تبارشناسی نشان می‌دهد که پیوند خاصی بین عقلانیت حکومت‌مندی نو لیبرال، سوبژکتیویته و رؤیت پذیرشدن شدن جمعیت دانش‌آموزی کنکوری وجود دارد. این همایندی و پیوند مبتنی است بر مطالعه موردی «مؤسسات کنکور»، مؤسساتی که سبب ظهور جمعیت و نسلی جدیدی به نام «سوژه کنکوری» در جامعه شده است که شیوه زندگی خاص خود را دارد. این مؤسسات پس از خاتمه جنگ هویت جدیدی پیدا نموده و مکانیسمی از جامعه‌پذیری جدید با عنوان آپاراتوس‌های سوژه ساز را ارائه داده‌اند. این مؤسسات با کمک انواعی از آپاراتوس‌های جدید، سوژه‌های را جعل و چارچوبی را بوجود آورده‌اند که متضمن اقدامات «موسسه محور» بوده و در راستای ترغیب و تشویق دانش‌آموزان به درونی کردن ارزش‌ها و باورهای نظام نو لیبرالیسم است.

کلیدواژه‌ها


امیدیان مرتضی، رحمتی امین، فرهادی راد حمید (1397). تجربه زیسته شرکت در کنکور با تأکید بر پیامدهای استرس‌زای آن، نشریه آموزش عالی ایران، دوره 10 ،شماره 2: 2-20.
پارسائیان، فهیمه و عظیمی، منتظر (1400) واکاوی گفتمان تبلیغات تلویزیونی موسسه آمادگی کنکور: بررسی موردی سه تبلیغ تلویزیونی موسسه مدرسان شریف، پارسه و ماهان، فصلنامه علمی زبان پژوهشی دانشگاه الزهرا، سال 13، شماره 38: 301-325
حج فروش، احمد (1381). بررسی آسیب های کنکور،برنامه درسی دوره های درسی دوره های متوسطه و پیش دانشگاهی وارائه روش مناسب برای رفع آسیب ها، موسسه برنامه ریزی درسی وفرآوری های آموزشی.
حسینی لرگانی، مریم و محمدی، رضا (1396). تبیین اثرگذار بر مراجعه دانش‌آموزان به آموزشگاه‌های کنکور آزاد، فصل‌نامه اندازه‌گیری و ارزشیابی آموزشی، سال هفتم، شماره 1: 53-89
زائری، قاسم و نریمانی، آرش (1399). نفی امر اجتماعی، گفتارهای فردگرایانه در ایران پساجنگ مطالعات جامعه‌شناختی، دوره 27، شماره یک.
سبحانی، عبدالرضا و شهیدی مهرداد (1386). آسیب‌شناسی کنکور و بررسی امکان حذف آن در نظام پذیرش دانشجو، نشریه دانش و پژوهش در علوم تربیتی، شماره 13، 161-181.
شورای عالی انقلاب فرهنگی (1390). سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش ،تهران: شورای عالی انقلاب فرهنگی.
عالی، مرضیه (1391). تبارشناسی انضباط در مدرسه: مبتنی بر مناسبات قدرت –دانش میشل فوکو، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی
عسگری زهرا، کارشکی حسین، مهرام بهروز (1397). پیامدهای روان شناختی-تحصیلی مؤسسات کنکور: مطالعه‌ای مبتنی بر نظریه زمینه‌ای، فصلنامه روانشناسی تربیتی، سال 14، شماره 49: 173-202.
فتح‌آبادی جلیل، شلانی بیتا، صادقی سعید (1396). بررسی تأثیر آزمون سراسری دانشگاه‌ها بر دانش آموزان و خانواده‌ها در ایران، نشریه روانشناسی فرهنگی ،دوره 1، شماره 2: 49-71.
کاظمی، عباس (1395). امر روزمره در جامعه پسا انقلابی، تهران، انتشارات فرهنگ و جامعه
کریمی، جلیل (1396). دانشگاه رازی (دانشگاه دربسترمحلی- مجموعه مقاله)، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی واجتماعی.
کریمیان، جلیل(1399). مجموعه گزارش‌های فقر، نابرابری تعارض در آموزش‌وپرورش، دفتر مطالعات اجتماعی، تهران: وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی.
کلاهی، محمدرضا (1398). ساخته‌شدن خود در زیست جهان دانش‌آموزی، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، شماره 12، 3: 209-239
کیانی، غلامرضا (1394). سوابق تحصیلی و آزمون‌های سراسری جایگزین نظام کنکور: چرایی، چیستی و چگونگی تغییر، فصلنامه مطالعات زبان و ترجمه، شماره 4، 1-26.
Agamben, G (1994).What Is an Apparatus? Stanford: Standford University Press.
Andrews, M., van Leeuwen, M. L., & van Baaren, R. B. (2013). Hidden persuasion: 33 psychological influence techniques in advertising. BIS Publishers
Barakos, E. (2016). Language policy and governmentality in businesses in Wales: A continuum of empowerment and regulation. Multilingua35(4), 361-391.
Bellah, R. N., Madsen, R., Sullivan, W. M., Swidler, A., & Tipton, S. M. (2007). Habits of the heart, with a new preface: individualism and commitment in American life. Univ of California Press.
Chiang, T. H., Thurston, A., & Lee, J. C. K. (2020). The birth of neoprofessionalism in the context of neoliberal governmentality: The case of productive university teachers. International Journal of Educational Research103, 101582.
Cushman, P. (1990). Why the self is empty: Toward a historically situated psychology. American psychologist45(5), 599.
Dean, M. (1995). Governing the unemployed self in an active society. International Journal of Human Resource Management24(4), 559-583.
Dean, M. (1999). Governmentality: Power and rule in modern social .London: Sage.
Del Percio, A. (2018). Engineering commodifiable workers: language, migration and the governmentality of the self. Language Policy17(2), 239-259.
Foucault, M. (1988). Technologies of self .In L .Martin, H. Gutman & P. Hutton (eds.), Technologies of the self: University of Chicago Press.
Foucault, M. (2000). The subject and power in essential works of Foucault 1954-1984. (Vol 3) edited by J. Faubion.
Gale, T., & Parker, S. (2015). Calculating student aspiration: Bourdieu, spatiality and the politics of recognition. Cambridge journal of education45(1), 81-96.
Goffman, E. (1961). Asylums: Essays on the social situation of mental patients and other inmates. AldineTransaction.
Hacking, I. (1991). Making up people .In: Heller TC, Sonsa M and Welbery DE (eds.) Reconstructing Individualism: Autonoy, Individuality, and the Self in Western Thought.Stanford.CA: Stanford University Press.
Handelman, D. (2020). Nationalism and the Israeli state: Bureaucratic logic in public events. Routledge.
Hook, D. (2005). Genealogy, discourse,‘effective history’: Foucault and the work of critique. Qualitative research in psychology2(1), 3-31.
Krce-Ivančić, M. (2018). Governing through anxiety. Journal for Cultural Research22(3), 262-277.
Lamont, M (2000) The Dignity of Working Men. Harvard University Press, Cambridge.
Lauri, M. (2019). Motivational Interviewing as Governmentality: Shaping Victims of Men’s Violence into Responsible Subjects?. NORA-Nordic Journal of Feminist and Gender Research27(2), 112-124.
Lorenzini, D. (2018). Governmentality, subjectivity, and the neoliberal form of life. Journal for Cultural Research22(2), 154-166.
Nadesan, M. H. (2010). Governmentality, biopower, and everyday life. Routledge.
O'Malley, M. J. (1996). Normalization of temporal-distance parameters in pediatric gait. Journal of Biomechanics29(5), 619-625.
Rojo, L. M., & Del Percio, A. (2019). Neoliberalism, language, and governmentality. In Language and neoliberal governmentality (pp. 1-25). Routledge.
Sakurai, K. (2004). University entrance examination and the making of an Islamic society in Iran: a study of the post-revolutionary Iranian approach to “konkur”. Iranian Studies37(3), 385-406.
Shoshana, A. (2007). The phenomenology of a new social category: The case of the gifted disadvantaged in Israel. Poetics35(6), 352-367.
Shoshana, A. (2012). Governmentality, new population and subjectivity. Subjectivity5(4), 396-415.
Skålén, P., Fellesson, M., & Fougère, M. (2006). The governmentality of marketing discourse. Scandinavian Journal of Management22(4), 275-291.
Smilansky, M., & Nevo, D. (2018). The gifted disadvantaged: A ten year longitudinal study of compensatory education in Israel. Routledge.
Spivak, G. C. (2012). In other worlds: Essays in cultural politics. Routledge.