خانواده و جامعه‌پذیری دینی در سال‌های منتهی به انقلاب اسلامی؛ مطالعۀ موردی زنان دانشگاهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد جامعه‌شناسی از دانشگاه تهران

10.22059/ijsp.2023.93225

چکیده

دین از نهادهای دیرپای حیات دسته‌جمعی انسان‌هاست. استمرار و انتقال آموزه‌های دینی از نسلی به نسل دیگر در گرو امکانات و سازوبرگ‌هایی است که به کار می‌گیرد. نقش خانواده به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای اجتماعی، یکی از تعیین‌کننده‌ترین عناصر تقدیر فرهنگی جوامع بوده است. این مقاله درصدد بازخوانی تجربۀ دینداری زنان دانشگاهی در دهۀ منتهی انقلاب اسلامی، در متن مناسبات یکی از مهم‌ترین مجاری جامعه‌پذیری دینی، یعنی خانواده است. برای رسیدن به هدف مذکور، این پژوهش رویکردی پدیدارشناسانه را در دستورکار خود قرار داده است. داده‌ها از گفتگوهای نیمه‌ساختاریافته با 14 زن جمع‌آوری شده است که در سال‌های منتهی به انقلاب دانشگاهی بوده‌اند. بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد به‌رغم اختلاف‌های ظاهری از حیث التزامات دینی در میان خانواده‌ها، در کُنه تجارب متنوع دینداری یا عراض از دین، می‌توان تلاش خانوادۀ ایرانی برای صیانت از «درون‌ماندگاری» خویش را دید؛ تجارب دینی (یا مواضع غیردینی) و خانواده متقابلاً موقعیت و هنجارهای درونی یکدیگر را پشتیبانی می‌کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها


اسدی، علی؛ تهرانیان، مجید (1396) صدایی که شنیده نشد؛ نگرش‌های اجتماعی-فرهنگی و توسعه‌ نامتوازن در ایران، به کوشش عباس عبدی و محسن گودرزی، تهران: نشر نی، چاپ چهارم.
برگر، پیتر ال؛ لوکمان، توماس (1399) ساخت اجتماعی واقعیت (رساله‌ای در جامعه‌شناسی شناخت)، ترجمۀ فریبرز مجیدی، تهران: علمی و فرهنگی.
زهاوی، دان (1393) پدیدارشناسی هوسرل، ترجمۀ مهدی صاحبکار و ایمان واقفی، تهران: روزبهان.
ساکالوفسکی، رابرت (1389) درآمدی بر پدیدارشناسی، ترجمۀ محمدرضا قربانی، تهران: گام نو.
فهندژسعدی، معصومه؛ کاوه پیشقدم، محمدکاظم (1398) «تاثیر دیدگاه‌های فمینیسم بر عملکرد زنان در دوره پهلوی دوم با تأکید بر عملکرد اجتماعی اشرف پهلوی در فاصلۀ سال‌های 1320 تا 1357 ه.ش.»، پژوهش‌نامۀ تاریخ، سیاست و رسانه، شمارۀ 5، از صفحۀ 45 تا 56.
قائمی‌نیک، محمدرضا؛ نجفی، طیبه (1397) «عصر تصویر بی‌حجابی و بی‌حجابی اجباری؛ بررسی وضعیت تصویر بی‌حجابی در دورۀ پهلوی دوم»، مجلۀ زن در توسعه و سیاست، از شمارۀ 61، از صفحۀ 339 تا 358.
کاوفر، اشتفان (1399) پدیدارشناسی، ترجمۀ ناصر مومنی، تهران: پگاه روزگار نو.
کرسول، جان (1391) روش و طرح تحقیق کیفی «انتخاب از میان پنج رویکرد تحقیق کیفی»، ترجمۀ اشکان الهیاری، طهمورث حسنقلی‌پور، مجتبی براری، تهران: نگاه دانش.
میرابولقاسمی، سیدمحمدتقی (1351) پژوهشی در زندگی مذهبی جوانان، تهران: شرکت سهامی انتشار.
هایدگر، مارتین (1389) هستی و زمان، ترجمۀ سیاوش جمادی، تهران: نشر ققنوس.
Heidegger, Martin (1992a) Being and Time (J. Stambaugh, Trans.). Albany, NY: State University of NewYork Press.
Heidegger, Martin (1992b) History of the concept of time (T. Kisiel, Trans.). Bloomington, IN: Indian University Press.
Husserl, E. (1970) The Crisis of European Science and Transcendental Phenomenology (D. Carr, Trans.). Evanston, IL: Northwestern University Press.
Moustakas, C (1994). Phenomenological research methods. Thousand Oaks, CA: Sage.
van Manen, M. (1990). Researching lived experience: Human science for an action sensitive pedagogy. New York: State University of New York.