روش‌شناسی پارادایمیک مقالات اثباتی فقر در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

2 دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

10.22059/ijsp.2023.355748.671105

چکیده

فقر یکی از مسائلی است که ابعاد گوناگون زندگی انسان را متأثر می‌سازد و برآمده از علل و عوامل بسیاری از حوزه‌های گوناگون است و برای مبارزه با آن به نظریه‌ای علمی و کارآمد نیاز است. یکی از موانع مبارزه با فقر در ایران فقدان نظریه‌ای بومی است که بسیاری از صاحب‌نظران معتقدند به‌دلیل غیرعلمی‌‌بودن و ناکارآمدی پژوهش‌‌های جامعه‌شناختی در ایران است. ما بر این باوریم که یکی از علل اصلی این غیرعلمی‌‌بودن، به معنای پارادایمیک‌نبودن یا فقدان انسجام پارادایمی این پژوهش‌هاست. یکی از راه‌های برطرف‌کردن این مسئله، نقد روش‌شناختی یا روش‌شناسی پارادایمیک پژوهش‌های انجام‌شده است تا این کاستی‌ها را آشکار سازد و به‌مرور در پژوهش‌های اجتماعی کاهش یابند و پژوهش‌ها بیشتر به چهارچوب‌های پارادایمی پارادایم مرجع خود نزدیک شوند و به دستاوردهای علمی‌تر و کارآمدتری دست یابند. بر همین اساس، در این پژوهش به‌دلیل اینکه اغلب مقالات جامعه‌شناختی دربارۀ فقر ذیل پارادایم اثبات‌گرایی انجام شده‌اند، به‌کمک لوازم روش‌شناختی پارادایم اثبات‌گرایی به روش‌شناسی پارادایمیک این پژوهش‌ها پرداختیم و کوشیدیم اثبات کنیم این پژوهش‌ها دست‌کم فاقد یکی از ویژگی‌های بنیادین پژوهش اثباتی هستند که بر این اساس، نقدهای بنیادین پارادایمیک به این پژوهش‌ها عبارت‌اند از: ۱. نتایج ازپیش‌معلوم و فقدان معرفت‌افزایی؛ ۲. فقدان پیش‌بینی و پیشنهاد و کنترل؛ ۳. فقدان سنجش بی‌طرفی ارزشی؛ ۴. بی‌توجهی به ملزومات نظریه‌بار‌بودن مفاهیم.

کلیدواژه‌ها


آرون، ریمون، ۱۳۸۷، مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعه‌شناسی، ترجمۀ باقر پرهام، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چ۹.
بلیکی، نورمن، ۱۳۹۵، پارادایم‌های تحقیق در علوم انسانی، ترجمۀ سیدحمیدرضا حسنی و محمدتقی ایمان و سیدمسعود ماجدی، چ۳، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ریتزر، جورج، ۱۳۸۹، نظریۀ جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ترجمۀ محسن ثلاثی، چ۱۵، تهران: علمی.
سیدمن، استیون، ۱۳۸۸، کشاکش آرا در جامعه‌شناسی، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نی، چ۲.
کرسول، جان دبلیو، ۱۳۹۱، طرح پژوهش؛ رویکردهای کیفی و کمی و ترکیبی، ترجمۀ علیرضا کیامنش و مریم دانای طوس، تهران: جهاد دانشگاهی، واحد علامه طباطبایی، چ۱.
لازی، جان، ۱۳۹۶، درآمدی تاریخی به فلسفۀ علم، ترجمۀ علی پایا، چ۸، تهران: سمت.
لیدمن، جیمز، ۱۳۹۳، فلسفۀ علم، ترجمۀ حسین کریمی، چ3، تهران: حکمت.
محمدپور، احمد، ۱۳۸۹، ضدروش؛ منطق و طرح در روش‌شناسی کیفی، تهران: جامعه‌شناسان، چ۱.
محمدپور (۱)، احمد، ۱۳۸۹، روش در روش؛ دربارۀ ساخت معرفت در علوم انسانی، چ۳، تهران: جامعه‌شناسان.
مدنی قهفرخی، سعید، ۱۳۹۶، ضرورت مبارزه با پدیدۀ فقر و نابرابری، چ۲، تهران: آگاه.
نیومن، ویلیام لاورنس، ۱۳۸۹، شیوه‌های پژوهش اجتماعی: رویکردهای کیفی و کمی، ترجمۀ حسن دائی‌فرد و سیدحسین کاظمی، ج۱، تهران: کتاب مهربان، چ۴.

مقالات

ادیبی سده، مهدی، سیدصمد بهشتی، زمستان۱۳۸۹، «رابطۀ میان کنش مؤثر فردی با فقر»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی رفاه اجتماعی، س۱۰، ش۳۹.
ازکیا، مصطفی، پاییز و زمستان۱۳۸۱، «فقر، آسیب‌پذیری و توسعه؛ مطالعۀ موردی منطقۀ روستایی گرمسار»، فصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی نامۀ علوم اجتماعی، ش۲۰.
امیرخان‌نژاد، امیرعلی، صمد صباغ، بهار۱۳۹۴، «بررسی رابطۀ بین بیگانگی اجتماعی و فقر اقتصادی و اعتقادات دینی با امید به آیندۀ دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی مرند»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی مطالعات جامعه‌شناختی، س۷، ش۲۶.
آروین، بهاره، تابستان۱۳۹۶، «بررسی انتقادی وضعیت علوم اجتماعی دانشگاهی در ایران: طرح یک چهارچوب مفهومی و روش‌شناختی»، فصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی روش‌شناسی علوم انسانی، س۲۳، ش۹۱.
بساطیان، سیدمحمد، زمستان۱۳۹۰، «بررسی الگوی خاموش فرهنگ فقر و عوامل مرتبط با آن؛ مطالعه موردی: شهرستان دلفان استان لرستان»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی مسائل اجتماعی ایران، س۲، ش۲.
پورترکارونی، محمد، محمود شارع‌پور، بهار۱۳۹۹، «فقر شهری در ایران؛ فراتحلیل و یک مرور نظام‌مند»، فصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی مطالعات ساختار و کارکرد شهری، س۷، ش۲۲.
خسروانی، عباس و همکاران، بهار۱۳۹۸، «رابطۀ فقر شهری با فرهنگ فقر در محله‌های فرودست شهر اراک»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی رفاه اجتماعی، س۱۹، ش۷۲.
شانه‌چی، سمیه، میترا عظیمی، تابستان ۱۳۹۸، «مطالعۀ زنانه‌شدن فقر در ایران ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۵»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی پژوهش‌نامۀ زنان، س۱۰، ش۲۸.
شیخی، محمد، ابوالفضل امانیان، پاییز۱۳۸۹، «عاملیت انسانی و فقر؛ بررسی ارتباط کنش مؤثر فردی با فقر اقتصادی در مهاجرین حاشیه‌نشین کلان‌شهر تبریز»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی برنامه‌ریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی، س۲، ش۴.
طالب، مهدی، صدیق پیری، سمیه محمدی،پاییز و  زمستان۱۳۸۹، «فراتحلیلی بر مطالعات فقر در جامعه روستایی»، فصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی، س۲، ش۳.
غفاری، غلام‌رضا، عباس حق‌پرست، زمستان۱۳۸۳، «نشانگرهای فقر در مناطق روستایی؛ مطالعۀ موردی روستاهای شهرستان آزادشهر»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی مجلۀ جامعه‌شناسی ایران، س۵، ش۲۰.
کمالی، افسانه، بهار۱۳۸۳، «زنان: فقر مضاعف» فصلنامۀ علمی‌پژوهشی رفاه اجتماعی، س۳، ش۱۲.
محمدی، محمدعلی، ابوعلی ودادهیر، علی‌رضا یفی، روشنک مشتاق، تابستان۱۳۹۱، «فراتحلیل مطالعات فقر در ایران»، س۱۲، ش۴۵.
نیازی، محسن و همکاران، بهار و تابستان۱۳۹۶، «تبیین جامعه‌شناختی فرهنگ فقر روستایی؛ مطالعه‌‌ای در باب روستاهای استان اردبیل»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی مسائل اجتماعی ایران، س۸، ش۳۳.
Baert, P. (2005). Philosophy of the Social Sciences: Towards Pragmatism: Polity.
Blaikie, N. (2007). Approaches to Social Enquiry.Cambridge, Uk: Polity Press.
Bryman, A. (2008), Qualitative Research in Organizations and Management: University of Leicester, UK, An International Journal Vol. 3 No. 2, pp. 159-168.
Castles S. (2012), Understanding the Relationship between Methodology and Methods, Edited by Carlos Vargas-Silva in Handbook of Research Methods in Migration via university of melburn
Howell, Kerry E. (2013). An Introduction to the Philosophy of Methodology, SAGE Publications Ltd.
Morgan, David L. )2007(. Paradigms Lost and Pragmatism: Regained Methodological Implications of Combining Qualitative and Quantitative Methods. Journal of Mixed Methods Research, 1(1), 48-76.