تنوع زیستی(طبیعی-اجتماعی) به مثابه الگوی مداخله برای آبادانی سرزمین (پرسش‌گری از بهم پیوستگیِ حوزه‌های زیستی-اجتماعی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

10.22059/ijsp.2023.355647.671103

چکیده

ایده اصلی این مقاله بر پیوند حوزه­های طبیعی و انسانی در تحلیل مسائل تنوع زیستیِ طبیعی-اجتماعی و پژوهش­های آن، استوار است. از این­رو، چگونگی بازاندیشی تنوع زیستی بر مبنای پیوستگی و یکپارچگی سطوح و لایه­های درهم­پیچیده­ی بیولوژی و فیزیولوژی و اکولوژی، به عنوان یک مساله و چالش حیاتی مطرح می­شود. چنانچه تنوع زیستی را به مثابه گنجینه مواریث طبیعی و انسانی در نظر بگیریم، روابط لایه­های پیش­گفته، در طول زمان، مشاهده و درک خواهند شد. درهم­تنیدگی مواریث طبیعی و انسانی، تنوعی از تغییرات و مداخلات را در بر دارد که کارورزی و عملکرد بشر را در طیفی از انواعِ روابط «فرهنگ و فناوری» در طول تاریخ به نمایش می­گذارد. چگونگی بازاندیشی تنوع زیستی در طول زمان و حفاظت از آن و آینده­نگری روند تغییرات، بدین­صورت در پرسش اصلی مقاله آورده شده است: جایگاه مباحث انسانی و مطالعات اجتماعی در پژوهش­های علوم زیستی چگونه قابل شناسایی و بازیابیِ فرهنگی و فناورانه است؟ برای پاسخ­گویی به پرسش اصلی از روش توصیفی-تحلیلی-انتقادی و رویکرد تلفیقی از مناظر اکولوژی عمیق و آمایش سرزمین استفاده شد. به نظر می­رسد با بازآرایی و عبور از تک-حوزه­ رشته­ها به سوی فعالیت­های بین ­رشته­ای و فرا رشته­ای برای غلبه بر گسست دانشی موجود میان حوزه­های طبیعی و انسانی، از یک­سو و توجه به هم­بست «فرهنگ-زیست­بوم-فناوری(بومی و نو)» از سوی دیگر، بتوان هم­کاری­های علمی را با محوریت زیست­بوم و هدف­گذاریِ پیشرفتِ مانا، سامان داد. زمین-گیاه به مثابه بستر زیست­های پایدار و تنوع استقرار و اسکان در زیست جمعی در قالب آمایش سرزمینِ بوم­پایه، سرفصلی کلان برای پیوندشناسی کلان­حوزه­های علمی (علوم اجتماعی و انسانی، فنی-مهندسی، و علوم پزشکی و دام­پزشکی) می­باشد. بدیهی است روند بازتوانی علمی و احیاء سوادِ زیستی-اجتماعی برای حرکت به سویِ پیشرفت مانا، می­بایستی در شبکه­ای پویا از دیگر سرفصل­های بنیادین، تکمیل شود و مستمراً اصلاح و ارتقاء یابد. امری که در این مقاله به­صورتِ هم­بستِ «فرهنگ-زیست­بوم-فناوری» پیشنهاد شده است.

کلیدواژه‌ها


آسپینال، ریچارد جی. و هیل، مایکل جی(1392). تغییر کاربری زمین: علم، سیاست و مدیریت، مترجمان: مجتبی رفیعیان، مهران محمودی، و سمیه خالقی. چاپ اول، انتشارات آذرخش.
آقامحمدی، مهدی. و شرفی، حسین (1390). تحلیلی بر پراکندگی جغرافیایی ایلات و عشایر استان همدان، چاپ اول، قومس.
آل محمد، سیده. ملک­محمدی، بهرام. یاوری، احمدرضا. و یزدان­پناه، مهسا(1395). تحلیلی بر تاب­آوری منابع آب در فرایند حکمرانی سرزمین فلات ایران. فصلنامه راهبرد، 25(4): 145-176.
آل هاشمی، آیدا. و منصوری، سید امیر(1396). منظر؛ مفهومی در حال تغییر؛ نگاهی به سیر تحول منظر از رنسانس تا کنون. باغ نظر، 14(57): 33-44.
احمدی، ع. و کاکاوند، ا(1396). مبانی و مفاهیم ژئومورفولوژی پزشکی. چاپ اول، انتشارات دانشگاه بزرگمهر قائنات.
ایرانی بهبهانی، ه. و شفیعی، ب(1386). منظرسازی کوهستان با استفاده از گیاهان بومی(نمونه موردی: دره جمشیدیه). فصلنامه محیط­شناسی، سال 33، شماره 42 : 109-124.
بولن، پاتریک. و هاوس، گار(1392). مدیریت پایدار اگرواکوسیستم: تلفیقی اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی، مترجمان: هادی ویسی، حسین صباحی، حسین محمودی، و کورش خوشبخت. چاپ اول، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
جوانشیر،ک(1377). تاریخ علوم منابع طبیعی ایران. چاپ اول، سازمان تحقیقاتی آموزش و ترویج کشاورزی-فرهنگستان علوم، چاپ اول.
جم­زاد، زیبا. با همکاری اعضای تدوین برنامه(1387). برنامه راهبردی تحقیقات گیاه­شناسی و رده­بندی گیاهان در محیط­های طبیعی ایران، موسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع.
حبیبی، امین(1400). جریان­های احیایی منظر در باغ ایرانی(جستاری در باغ شازده). مجله منظر. شماره 54: 6-17.
حسن­زاده، جمشید،. اسماعیلی فرد، صغری. و ظیفی، زویا (1377). داده­های زمین­گرمایی ایران و تعبیرهای زمین­ساختی آن. مجله فیزیک زمین و فضا، شماره­های 1 و 2: 27-39. 
سایت دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی. 29/12/1399. برگزاری جلسه دفاع اولین دانش آموخته مقطع کارشناسی ارشد اکولوژی انسانی، آدرس بازیابی:
داریوش، بابک، متدین، حشمت الله، اسگر، آن(1399). رویکرد منظرین در تعامل کوه و شهر (رابطه شهر تهران و کوه­های البرز از نگاه خبرگان). نشریه باغ نظر، سال 17، شماره 82 : 33-42.
رامشت، محمدحسین(1393). نقشه­های ژئومورفولوژی(نمادها و مجازها). چاپ هشتم، تهران: سمت.
رکنی لموکی، غلامرضا(1396). ارمغان زیست­شناسی برای ریاضی در سده بیست و یکم. مجله زیست­شناسی ایران. جلد 1، شماره 1: 20-30.
عرشی، احمدرضا. و بهرامی­زاده سجادی، شیما(1395)، زیرساخت­های پروتکل ملّی درمان با اسب(هیپوتراپی): مبانی بیومکانیک، نرومکانیک، پزشکی و روان­شناسی. چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
عباس، علیرضا(1380)، تئوری و عمل در باستان­شناسی(با فصل­هایی در زیست­شناسی تحولی و معرفت­شناسی)، چاپ اول، سازمان میراث فرهنگی کشور-پژوهشکده باستان­شناسی.
عصری، یونس(1384). جامعه­شناسی گیاهی شالوده مطالعات تنوع زیستی. تنوع گیاهی ایران(مجموعه مقالات)، تهیه و تدوین: محمدحسن عصاره، چاپ اول، موسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع: 101-153.
فرهادی، مرتضی(1388). انسان­شناسی یاریگری. چاپ اول، ثالث.
فرهادی، مرتضی(1392). گل­خوشناسی گونه­ای گل حسرت، جوغاسم(جی غال اِسمک، پیشوک، پیغوک، ...). فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 63: 1-33.
قربانلی، مه لقا(1381). جغرافیای گیاهی. چاپ اول، سمت.
کریم­زاده، سارا و صادق صالحی(1397). نقد معرفت شناختی نظریه نوسازی بوم­شناختی با تاکید بر ادبیات غرب، فصلنامه علوم اجتماعی(دانشگاه علامه طباطبایی)، شماره 80: 137-163.
کوچکی، علیرضا و همکاران(1397). شناسایی و ارزیابی زراعی و اکولوژیک گیاهان فراموش شده در بوم­نظام­های زراعی ایران؛ معرفی گیاهان کم بهره­برداری شده و فراموش شده، نشریه بوم­شناسی کشاورزی، جلد 10، شماره 2: 353-367.
کوه­پایه، عابد و همکاران(1390). مطالعه دام­پزشکی سنتی(اِتنووِتریناری) گیاهان دارویی استان کرمان. فصلنامه داروهای گیاهی، سال دوم، شماره 3: 211-216.
محمودی محمدآبادی، طیبه، محمدحسین رامشت، ژئومرفولوژی پدیداری، مشهد: انتشارات پاپلی و انتشارات کتاب امید، 1399.
مختاری، لیلا گلی، بیرامعلی، فرشته(1397)، محاسبه و تحلیل تنوع زمینی(ژئودایورسیتی) (مطالعه موردی: شهرستان اشتهارد)، پژوهش­های جغرافیای طبیعی، شماره 2: 307-322.
منصوری، سید امیر(1383)، درآمدی بر شناخت معماری منظر، نشریه باغ نظر، شماره 2: 69-78.
نقشه جامع علمی کشور(1382). چاپ اول، دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
هاشمی یزدی، فیروزه(1396). علم دیرینه گیاهی و گیاه­شناسی روز. نشریه طبیعت ایران، جلد 5 ، شماره 2: 21-26.
یاوری، احمدرضا(1378). مشکلات مطالعات تحلیلی محیط زیست در فضای کوهستان. فصلنامه محیط­شناسی، شماره 23،: 69-78.
یاوری، احمدرضا(1381). سال جهانی کوه­ها و وضعیت زیست­بوم­های کوهستانی در ایران. فصلنامه محیط­شناسی، شماره 30،: 87-96.
یاوری، احمدرضا(1396). سنجش و ارزیابی در برنامه­ریزی استفاده از سرزمین. چاپ اول، آوای قلم.
Baldermann, S, L. Blagojevic, K. Frede, R. Klopsch, S. Neugart, A. Neumann, B. Ngwene, J. Norkeweit, D. Schroter, A. Schroter, F. J. Schweigert, M. Wiesner, and M. Schreiner (2016), “Are Neglected Plants the Food for the Future?”, CRITICAL REVIEWS IN PLANT SCIENCES, VOL. 35, NO. 2, pp 106–119
Cotterill, F.P.D, And M.J. De Wit .2011. “Geoecodynamics And The Kalahari Epeirogeny: Linking Its Genomic Record, Tree Of Life And Palimpsest Into A Unified Narrative of Landscape Evolution”, South African Journal of Geology · December, p: 488-514.
Grassberger, Martin, Ronald A. Sherman, Olga S. Gileva, Christopher M.H. Kim, Kosta Y. Mumcuoglu. 2013. Biotherapy: History, Principles and Practice: A Practical Guide to the Diagnosis and Treatment of Disease using Living Organisms, Kindle Edition, Published by Springer, p: 330.
Heinrich, Michael (1998), “Plants as Antidiarrheals in medicine and diet”, In H.D.V. Prendergast, N.L.ETKIN,D.R. Harris and P.J. Houghton (Editors), Plants for food and medicine, Royal Botanic Gardens, Kew. p: 17-30
Minorsky, Peter V .2020. “American racism and the lost legacy of Sir Jagadis Chandra Bose, the father of plant neurobiology”, Plant Signaling & Behavior, 16:1, 1818030, p:1-18-
Plants Invade the Land: Evolutionary and Environmental Perspectives. 2001. Edited by: Patricia Gensel and Dianne Edwards, Published by Columbia University Press, p: 512.
Ustin, Susan L, Stéphane Jacquemoud, and Michel M. Verstraete. 1999. “Geobotany: Vegetation Mapping for Earth Sciences”, In book: Remote Sensing for the Earth Sciences, Manual of Remote Sensing. Publisher: John Wiley and Sons, Editors: Andrew N. Rencz,, Third Edition, Volume 3: 189-248.
Viles, Heather .2020. Biogeomorphology: Past, present and future, Geomorphology Volume 366,  Elsevier B.V. 1(10): 106809