نگاشت موضوعی فرهنگی اجتماعی فضای مجازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری آینده پژوهی دانشگاه جامع امام حسین، تهران، ایران

3 استادیار رشته آینده پژوهی دانشگاه جامع امام حسین

10.22059/ijsp.2023.360959.671139

چکیده

فضای مجازی مقوله‌ای است که در سال‌های اخیر توجه بسیار بالایی را به خود جلب کرده  است. با توجه به این مهم این پژوهش در راستای تهیه نقشه‌ای جامع و نظام‌یافته از موضوعات حوزه فرهنگی- اجتماعی فضای مجازی انجام پذیرفته است.  این پژوهش از دو رویکرد استقرایی و قیاسی بهره برده است. در رویکرد استقرایی که ناظر به گستره عظیمی از مفاهیم و موضوعات فرهنگی و اجتماعی در ارتباط با فضای مجازی است از روش «طوفان فکری»  و سپس «نقشه‌نگاری ذهنی» برای احصاء موضوعات فرهنگی و اجتماعی مرتبط با فضای مجازی  استفاده شده است. در رویکرد قیاسی نیز از روش‌های «کتابخانه‌ای»، «ماتریسی» و «نقشه‌نگاری ذهنی» استفاده شده است. در یافته‌های این پژوهش احصاء موضوعات صورت پذیرفته، مفاهیم شکل گرفته و مقوله‌بندی شده‌اند و بر اساس آن‌ها، نقشه‌های ذهنی فضای مجازی با لایه‌های فرهنگ، سطوح فرهنگ، ابعاد فرهنگ، حوزه‌های سیاستی فرهنگ و حوزه‌های میان رشته‌ای فرهنگ ارائه شده است. نتایج پژوهش گویای این مطلب است که حوزه فرهنگی اجتماعی فضای مجازی گستره عظیمی از موضوعات را شامل می‌شود که نظام دادن به این موضوعات با در نظر داشتن جامعیت و مانعیت کار پیچیده و مشکلی است که با اجرای همزمان رویکرد استقرایی و قیاسی تا حد زیادی این مهم برآورده می‌شود.

کلیدواژه‌ها


آشنا، حسام‌الدین (1390)، دیپلماسی عمومی راهبردی، ماهنامه رویدادها و تحلیل‌ها، پیاپی 258، ص7.
افتاده، جواد (1389)، رسانه‌های اجتماعی و بازگشت عموم و بازنشر کتاب، فصلنامه کتاب مهر، پیاپی 1، ص34.
بصیریان‌جهرمی، حسین (1392)، رسانه‌های اجتماعی، ابعاد و ظرفیت‌ها، تهران، دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها، چاپ اول.
بهرام‌پور، شعبان‌علی (1381)، فناوری‌های نوین ارتباطی و چالش‌های فرهنگی در ایران، مجله رسانه، سال سیزدهم، شماره چهارم، صص 92-103.
شیخ‌انصاری، مهین (1400)، جامعه ایرانی و فضای مجازی تحلیل ثانویه تحقیقات علوم اجتماعی در حوزه فضای مجازی، مجله جامعه شناسی ایران، سال بیست و دوم شماره 4 (پیاپی 74)، صص 3 -32.
پورجمشیدی، مریم؛ مومنی‌راد، اکبر و افضلی، افشین (1399)، شناسایی ابعاد زندگی اجتماعی شهروندان متاثر از فضای مجازی (یک پژوهش آمیخته)، نشریه مطالعات رسانه‌های نوین، سال ششم شماره 21، صص 179 -211.
پورعصاریان، امیرحسین؛ سیدهاشمی، محمدعلی و آبشناس‌جامی، جواد (1398)، راهبردهای هدایت فرهنگی در فضای مجازی با تاکید بر نقشه مهندسی کشور، نشریه امنیت ملی، پیاپی 34، صص 212-244.
خدایاری، کلثوم؛ دانشورحسینی، فاطمه و سعیدی، حمیده (1393)، میزان و نوع استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی (مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه آزاد مشهد)، فصلنامه پژوهش‌های ارتباطی، پیاپی 77، صص 167 -192.
خطیب‌زاده، سمیرا؛ بنی‌هاشمی، سیدمحسن؛ سبحانی، عبدالرضا و علیشیری، بهرام (1398)، بررسی وضعیت زنان ایرانی در فضای مجازی: مطالعه صفحات اینستاگرامی (با رویکرد امنیت اجتماعی)، فصلنامه مطالعات امنیت اجتماعی، سال دهم شماره 4، پیاپی 60، صص 13 -51.
خواجوند احمدی، عیسی و ابراهیمی، سارا (1400)، نقش عوامل فردی، خانوادگی و اجتماعی در بزه‌دیدگی در فضای مجازی، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال سیزدهم شماره 2 (بهار 1400)، صص 7 -23.
سجادیان، ایلناز و نادی، محمدعلی (1385)، ارتباط بین افسردگی و انزوای اجتماعی کاربران اینترنت نوجوان و جوان با مدت زمان روزانه معمول کاربری اینترنت، مجله تحقیقات علوم رفتاری، سال چهارم، شماره 1، پیاپی 8، صص 33 -38.
سخایی، محمدعلی؛ کارگر، رضا و رجبیون، مهدی (1399)، تاثیر فضای مجازی بر امنیت اجتماعی، فصلنامه مطالعات حفاظت و امنیت انتظامی، سال پانزدهم شماره 4، پیاپی 57، صص 93 -129.
شریفی‌رهنمو، سعید؛ فتحی، آیت‌الله؛ امرانی، ابراهیم؛ شریفی‌رهنمو، مجید؛ زار‌ع‌کهن، بهاره و ابراهیمی، مارال (1400)، پیش بینی مولفه‌های امنیت فرهنگی جوانان براساس میزان دلبستگی به فضای مجازی، فصلنامه مطالعات امنیت اجتماعی، سال دوازدهم شماره 1، پیاپی 65، صص 69 -88.
شهابی، محمود و بیات، قدسی (1391)، شبکه‌های اجتماعی مجازی و کاربران جوان؛ از تداوم زندگی واقعی تا تجربه جهان وطنی، فصلنامه مجلس و راهبرد، پیاپی 69، ص 151.
طهماسبی، مریم؛ برادران، مجید و میرزایی، مائده (1399)، نقش تعدیل گری حمایت اجتماعی در رابطه بین حساسیت بین فردی و وابستگی به فضای مجازی، فصلنامه پژوهش‌های روان‌شناسی اجتماعی، پیاپی 40، صص 119 -134.
عاملی، سعیدرضا (1390)، آسیب‌ها، جرائم، قوانین و سیاست‌های فضای مجازی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
عقیلی، سیدوحید و قاسم‌زاده‌عرفانی، مرتضی (1394)، رسانه‌های اجتماعی؛ چیستی، کارکردها و چالش‌ها، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال هشتم شماره 1، صص 21 -36.
غلامی، رضا (1386)، پژوهش در نقشه مهندسی فرهنگ، نشریه زمانه، پیای58، ص 49.
کاستلز، مانوئل (1392)، قدرت ارتباطات، ترجمه حسین بصیریان جهرمی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
محبی، علی و اصغرکیا، علی (1399)، جهت گیری‌های فرهنگی در فضای مجازی؛ پیمایش میزان و نحوه استفاده دانشجویان از فضای مجازی، نشریه مطالعات رسانه‌های نوین، سال ششم شماره 24، صص 135 -164.
مقصودی، سپیده؛ صبوری‌خسروشاهی، حبیب و‌هاشم‌زهی، نوروز (1399)، تبیین تاثیرات فضای مجازی بر هویت اجتماعی جوانان در شهر تهران، فصلنامه مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، پیاپی 48، صص 323-341.
مهدی‌زاده، محمد (1389)، نظریه‌های رسانه‌ای: اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقالدی، تهران، انتشارات همشهری، چاپ اول.
ندایی، مژگان (1378)، گونه شناسی فرهنگ سازمانی، علوم انسانی (دانشگاه امام حسین)، شماره 31.
نقی زاده، محمد (1385)، معماری و شهرسازی اسلامی مبانی نظری، اصفهان، راهیان.
یعقوبی، حسن؛ یوسفی، رحیم و امین‌زاده، محمد (1398)، ارتباط فعالیت‌های اجتماعی و ورزش‌های گروهی با میزان اعتیاد به فضای مجازی، فصل‌نامه مطالعات روان‌شناسی ورزشی، پیاپی 29 ، صص 203-218.
Garshol, Lars Marinus (2003). Living with topic maps and RDF.
ISO (2008). "JTC 1/SC 34 – Document description and processing languages". ISO 5 March 2008.
Shi, B., & Zhao, L. C. (2013). Comparative Study on Application of Information Visualization in Knowledge Organization. Advanced Materials Research, 756, 1600-1604.
Taylor, G and Spencer, S (2oo4). Ethnic Communication. In Social Identities. London: Routledge.