تحلیل و ارزیابی ابعاد و کیفیت سازوکارهای ادغام اجتماعی معلولان در قوانین حمایتی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی

10.22059/ijsp.2023.94849

چکیده

در چرخش پارادایمی صورت گرفته در ادبیات حمایت اجتماعی، معلولان از افرادی وابسته و نیازمند کمک به افرادی مستعد و باظرفیت تبدیل شده­اند که به واسطۀ مکانیسم طرد در معرض انزوا و محرومیت اجتماعی قرار گرفته­اند. لذا، به جای مقوله حمایت­گری و کمک­ به معلولان، معمولاً به دولت­ها توصیه می­شود تا در قالب سیاست ادغام اجتماعی شرایط را جهت دسترسی ایشان به فرصت­های اجتماعی و مشارکت در عرصه­های مختلف جامعه فراهم کنند. در این راستا و با توجه به جمعیت قابل توجه معلولان در سطح جامعه ارزیابی سیاست­ها و قوانین حمایتی از منظر ادغام اجتماعی به مثابه یک مسئله اجتماعی مورد توجه پژوهش حاضر قرار گرفته است. روش پژوهش تحلیل اسنادی و جامعه آماری آن قانون جامع حمایت از حقوق معلولان (مصوب 1383) و قانون حمایت حقوق معلولان (مصوب 1396) است. بر حسب یافته­های پژوهش در قانون حمایت از حقوق معلولان تقریباً تمام ابعاد و مؤلفه­های ادغام اجتماعی در زمینه اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و فضایی مورد توجه قرار گرفته­اند. این در حالی است که در قانون جامع حمایت از حقوق معلولان بیشتر ابعاد اقتصادی، فرهنگی و فضایی مورد توجه قرار گرفته بودند. با این حال، از نظر کیفیت ادغام اجتماعی تفاوت چندانی میان سطح و سقف مشارکت تعیین شده در هر دو قانون مشاهده نمی­شود. زیرا، از زاویه دید نردبان مشارکت آرنشتاین هر دو قانون در سطح مشارکت جزئی قرار می­گیرند.

کلیدواژه‌ها


ایمان، محمد تقی و نوشادی، محمودرضا(1395)؛ تحلیل محتوای کیفی، فصلنامه پژوهش، سال سوم، شماره دوم، صفحه 5-44.
باریکلو، علیرضا؛ فاطمی­نژاد، سید حسین (1398)؛ روایی و کارایی تبعیض مثبت در احقاق حقوق زنان، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره 65: 133- 161.
پاک­سرشت، سلیمان (1393)؛ ملاحظات و راهبردهای ارتقای سرمایه اجتماعی، فصلنامه راهبرد فرهنگ، شماره بیست و پنجم، صفحات 71- 104.
پروین، خیراله؛ شعیب عارفی، محمد (1401)؛ بررسی تطبیقی تبعیض مثبت در زمینه استخدام معلولان در حقوق ایران، آمریکا و هند، فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، شماره یک (پیاپی 24)، صفحات 31-7.
توسلی نائینی، منوچهر؛ کاویار، میرحسین (1387)؛ تأملی بر حقوق معلولان از منظر کنوانسیون حقوق معلولان و سایر اسناد بین المللی، اندیشه­های حقوق خصوصی، شماره سیزدهم، صفحه 51-81.
رحمانی، بهزاد؛ ثبوتی، هومن (1398)؛ نقش طراحی مناسب مجموعه­های ورزشی شهر تهران در افزایش تعاملات اجتماعی معلولان جسمی ـ حرکتی، فصلنامه مطالعات شهری، شماره 33، صفحات 137-127.
فکوهی، ناصر (1384)؛ ساز و کار «تبعیض مثبت» به مثابه ابزار محرومیت­زدایی با نگاهی به موقعیت زنان در ایران، فصلنامه زن در توسعه و سیاست، شماره 3: 141-115.
غضنفرپور، حسین؛ عبدالهی، علی اصغر و فیروزه مرادزاده (1400)؛ برنامه‌ریزی فضاهای شهری برای تأمین نیازهای معلولان و جانبازان نمونة پژوهش: منطقة دو شهری کرمان، فصلنامه برنامه­ریزی فضایی دانشگاه اصفهان، شماره 41، صفحات 186-163.
کرمانی، محسن (1402)؛ درآمدی بر سیاست ادغام اجتماعی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
گرجی ازندریانی، علی­اکبر (1390)؛ تبعیض مثبت: تبعیض عادلانه یا درمان اثرات تبعیض، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 55، صفحات 363-331.
محسنی تبریزی، علیرضا؛ زرین کفشیان، غلامرضا (1394)؛ بررسی عوامل مؤثر بر طرد اجتماعی معلولان: مطالعه موردی معلولان جسمی و حرکتی تحت پوشش بهزیستی شهرستان ری، فصلنامه بررسی مسائل اجتماعی ایران، شماره 2، صفحه 352-327.
ملکی، محمدرضا؛ شوهانی، محمد (1392)؛ مناسب سازی مبلمان­های شهری متناسب با نیازهای معلولان و جانبازان (مورد مطالعه: خیابان­های فردوسی و آیت الله حیدری شهر ایلام)، فرهنگ ایلام، شماره 40، صفحات 146-127.
موسی­زاده، ابراهیم؛ کیخا، سعید (1399)؛ کرامت انسان در اسلام، مبنای راهبرد حمایتی تبعیض مثبت در حقوق معلولان؛ الگوی حکمرانی مطلوب اسلامی، فصلنامه راهبرد اجتماعی ـ فرهنگی، شماره 34، صفحات 120-91.
هنسن، جوزف (1392). آرایش، مد و بهره­کشی زنان، ترجمه افشنگ مقصودی، تهران: نشر گل آذین.
یاری حصار، ارسطو؛ سعیدی زارنجی، سمیرا؛ فرزانه سادات زارنجی، ژیلا و هادی اسکندری عین الدین (1399)؛ ارزیابی مناسب سازی فضاهای شهری برای معلولان و افراد کم توان جسمی ـ حرکتی مطالعه موردی شهر اردبیل، فصلنامه مطالعات شهری، شماره 36، صفحات 132-117.
Arnstein, Sh. R. (1969) A Ladder Of Citizen Participation, Journal of the American Institute of Planners, 35:4, 216-224, DOI: 10.1080/01944366908977225
Barannikov, K., Ismagilova, F., Li, Z., & Kolpashchikov, O. (2021). Changing the Paradigm of Inclusion: How Blind People Could Help People without Disabilities to Acquire New Competences. Changing Societies & Personalities, 5(4), 581–599. doi:10.15826/csp.2021.5.4.151
Bhalla, A., & Lapeyre, F. (1997). Social exclusion: towards an analytical and operational framework. Development and change, 28(3), 413-433.‏
Boardman, J,  Currie. A, Killaspy. H (2010), Social Inclusion and Mental Health, RCPsych Publications is an imprint of the Royal College of Psychiatrists, 17 Belgrave Square, London SW1X 8PG.
Cameron, A. (2006). Geographies of welfare and exclusion: social inclusion and exception. Progress in Human Geography, 30(3), 396-404.‏
Danae Van Asselt, Angus Buchanan & Sunila Peterson (2015) Enablers and barriers of social inclusion for young adults with intellectual disability: A multidimensional view, Journal of Intellectual & Developmental Disability, 40:1, 37-48, DOI: 10.3109/13668250.2014.994170
Evans, G., & Tilley, J. (2017). The new politics of class: The political exclusion of the British working class. London, UK: Oxford University Press.
Cohen, S., Underwood, L., & Gottlieb, B. (2000). Social support measurement and intervention: A guide for health and social scientists. London: Oxford University Press.
Kenyon, S., Lyons, G., & Rafferty, J. (2002). Transport and social exclusion: investigating the possibility of promoting inclusion through virtual mobility. Journal of Transport Geography, 10(3), 207-219.‏
Gannon. B & Nolan. B (2007) The impact of disability transitions on social inclusion,Social Science & Medicine Volume 64, Issue 7, April 2007, Pages 1425-1437
Marmot, M. (2004) Status Syndrome: how your social standing directly affects your health, London: Bloomsbury.
Meininger. P. H. (2010), Connecting stories: A narrative approach of social inclusion of persons with intellectual disability, Alter, Volume 4, Issue 3, July–September, Pages 190-202
Novo-Corti, M. I. (2010). Attitudes toward disability and social inclusion : an exploratory analysis. European Research Studies Journal, 13(3), 83-107.
Levitas, R., Pantazis, C., Fahmy, E., Gordon, D., Lloyd, E., & Patsios, D. (2007). The multi-dimensional analysis of social exclusion. Bristol: Department of Sociology and School for Social Policy, University of Bristol.
Opoku MP, Alupo BA, Gyamfi N, Odame L, Mprah WK, Torgbenu EL, Badu E. The Family and Disability in Ghana: Highlighting Gaps in Achieving Social Inclusion. DCID [Internet]. 2018 Mar. 16 [cited 2023 Aug. 16];28(4):41-59. Available from: https://dcidj.uog.edu.et/index.php/up-j-dcbrid/article/view/277
Walker, R. J., & Walker, B. P. (1997). In Levinas, Emmanuel & et al., (2007). Sociality and money. Journal of Business Ethics, 81(3), 545–553.
Weisskopf.  Thomas E. (2006). Is Positive Discrimination a Good Way to Aid Disadvantaged Ethnic Communities?  Economic and Political Weekly 41(8):717-726
Wolfensohn, J.D. 2002. Poor Disabled and Shut Out. Washington Post. December. World Health Organization (2015), WHO global disability action plan 2014-2021. Better health for all people with disability.