از تجربه تا سوءمصرف: نگاهی پدیدارشناختی به پدیده اعتیاد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه جامعه‌شناسی - دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی - دانشگاه شهید چمران اهواز - اهواز - ایران

10.22059/ijsp.2024.365965.671175

چکیده

یکی از مهمترین مسائل اجتماعی در دو قرن اخیر را باید سوءمصرف مواد اعتیادآور دانست. این مسئله در سه سطح فرد، خانواده، و نهادها، جامعه را با چالش‎های عمده فرهنگی، بهداشتی و اقتصادی مواجه نموده است. متاسفانه برنامه‌های پیشگیرانه دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی موفقیت چندانی در مدیریت و مهار این آسیب اجتماعی نداشته‌اند. از این رو جهت ارائه تصویری با عمق بیشتر از این مسئله اجتماعی در مقاله حاضر برآن شدیم تا با استفاده از روش پدیدارشناسی به کاوش تجارب زیسته افراد از مسیر تجربه تا سوءمصرف مواد بپردازیم. داده‌های مورد نیاز این تحقیق از طریق مصاحبه عمیق با اعضای سمن جمعیت احیای انسانی کنگره 60 شعبه اهواز جمع‌آوری شد. در مجموع تا رسیدن به اشباع نظری با 34 نفر از اعضای این سمن که با روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند مصاحبه صورت پذیرفت. حاصل تحلیل داده‌ها با استفاده از روش کلایزی ‌در تم مرکزی برمودای تکرار مصرف مفهوم‌پردازی شده است. این تم حاصل انتزاع نظری از سه تم اصلی فرزندپروری به مثابه مهارت اجتماعی، بازتولید تفسیری مصرف مواد و سکسوالیته می‌باشد. برمودای تکرار مصرف حاکی از این واقعیت است که ناکارآمدی نهادی در سه حوزه خانواده، آموزش و فراغت را باید به عنوان متغیری مهم در توضیح چرایی تکرار مصرف و اعتیاد به آن پس از آشنایی نوجوانان و جوانان با مواد اعتیادآور دانست. بنابراین هرچند دسترسی به مواد متغیر مهمی در تجربه اولیه مصرف این قشر می‌باشد، اما تداوم مصرف و نرخ بالای سوءمصرف را می‌بایست در ناکارآمدی نهادی سه حوزه نامبرده جستجو نمود.

کلیدواژه‌ها


ابراهیم زاده شهین، سهرابی فائزه. پیش بینی گرایش به اعتیاد بر اساس متغیرهای سرسختی روان شناختی و عدم تحمل ابهام در دانشجویان. فصلنامه علمی اعتیادپژوهی ۱۴۰۰; ۱۵ (۶۱) :۳۰۲-۲۸۳
  احمدی, حبیب, و عربی, علی. (1395). ضرورت بازنگری در سیاست‌های تصویرگری اعتیاد در جامعه (مطالعه موردی: شهر کرج). توسعه اجتماعی, 11(1), 7-34. 
احمدی، حبیب (1389). جامعه­شناسی انحرافات، تهران: سمت.
استراوس، انسلم و کوربین، جولیت (1392). مبانی پژوهش کیفی، فنون و مراحل تولد نظریه زمینه‌ای، ترجمه ابراهیم افشار، نشر نی: تهران.
بلیکی، نورمن (1391). پارادایم‌های تحقیق در علوم انسانی، ترجمه حمیدرضا حسنی، محمد تقی ایمان و مسعود ماجدی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
خدادادی، سینا (1401). بررسی انفعال سیاسی با تاکید بر تجربه زیسته عدم مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری ایرا در سال 1400، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز.
زارعی سلمان، کاظمی پور احمد. نقش تعدیل‌کننده سالم‌زیستی مذهبی و خودتمایزیافتگی در رابطه بین ملال روان‌شناختی با گرایش به اعتیاد در بین دانش‌آموزان پسر شهر نورآباد. دوماه نامه علمی ـ پژوهشی فیض ۱۴۰۰; ۲۵ (۱) :۷۷۶-۷۶۷
ستوده، هدایت­الله (1387). آسیب­شناسی اجتماعی: جامعه­شناسی انحرافات، تهران: آوای نور.
سلاحی، جعفر (1387). اساس و مبانی جرم­شناسی، تهران: جاودانه جنگل.
شوشتری رضوانی مهدیه، آقابابایی ناصر. رابطۀ دینداری و بنیان‌های اخلاقی با گرایش به اعتیاد در دختران 15 تا 18 سالۀ شهر تهران. پایش 1399; 20 (1) :125-119
صادقی فسایی، سهیلا و زهرا میرحسینی (1388). "بررسی جامعه شناختی عوامل مؤثر بر ترس از جرم در میان زنان شهر تهران"، نامه علوم اجتماعی، شماره 36، صص: 152-125.
صرّامی فروشانی حمیدرضا، صرّامی فروشانی فاطمه، احمدی مقدم رضا. بررسی وضعیت موجود مدیریت راهبردی پیشگیری اولیه از اعتیاد با رویکرد فرهنگی در ایران. فصلنامه علمی اعتیادپژوهی ۱۴۰۱; ۱۶ (۶۴) :۱۲۳-۱۰۳
صفری، م. (1 تیر 1400). شیوع اعتیاد در خوزستان بالاتر از میانگین کشوری: تمایل به مصرف کانابیس،  https://www.isna.ir/news/1400040100641/  تاریخ مشاهده: 20 اسفند 1401.
عربی، علی. (1395). کاوش فرایندهای اجتماعی اعتیاد جوانان به مواد مخدر، رساله دکتری تخصصی جامعه‌شناسی، شیراز، دانشگاه شیراز.
فیض اللهی علی، باپیری امیدعلی. واکاوی دلایل، زمینه‌ها و پیامدهای مصرف مواد مخدر در بین نوجوانان(مورد مطالعه نوجوانان شهر ایلام). فصلنامه علمی اعتیادپژوهی ۱۴۰۰; ۱۵ (۶۲) :۱۶۵-۱۴۱
قیومی لاری، افسانه (1398). تجربه­ی زیسته­ی زنان در ازدواج زودهنگام: مورد مطالعه شهر گراش، پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه شیراز، شیراز.
کرسول، جان (1391). پویش کیفی و طرح پژوهش، ترجمه حسن دانایی فرد و حسین کاظمی، تهران: انتشارات صفار-اشراقی.
کورسارو، ویلیام (1393)، جامعه‌شناسی کودکی، ترجمه علیرضا کرمانی و مسعود رجبی، تهران: انتشارات ثالث.
مارشال، کاترین و گرچن ب. راس‌من (1386). روش تحقیق کیفی، ترجمه علی پارسائیان و محمد اعرابی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
محسنی، منوچهر (1386). جامعه­شناسی انحرافات اجتماعی، تهران: طهوری.
محمدپور، احمد (1392). روش تحقیق کیفی: ضد روش- جلد اول (منطق و طرح در روش‌شناسی کیفی)، تهران: جامعه‌شناسان.
مغانلو مهناز، والیوند یاسر. مدل‌یابی گرایش به اعتیاد بر اساس صفات مدل پنج عاملی شخصیت با میانجی‌گری تاب‌آوری در دانشجویان. فصلنامه علمی اعتیادپژوهی ۱۴۰۱; ۱۶ (۶۳) :۲۸۴-۲۶۷
ممتاز، فریده (1387). انحرافات اجتماعی: نظریه­ها و دیدگاه­ها، تهران: انتشار.
مومنی، اسکندر (1398). شش استان دارای بالاترین نرخ اعتیاد دانش‌اموزان در کشور، https://www.isna.ir/news/98060402008/ تاریخ مشاهده 20 اسفند 1400.
هاشمی، علی (خرداد 1400). ستاد مبارزه با مواد مخدر را کسی جدی نمی‌گیرد، https://www.ilna.news/fa/tiny/news-1086771 ، تاریخ مشاهده 25 اسفند 1401.
هنیک، مونیک. اینگ هاتر و آجلی بیلی (1393). روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی و علوم تربیتی، ترجمه هدی زارعی و محمدرضا ایروانی محمد آبادی، تهران: انتشارات سخنوران.
ولد، جرج، توماس برنارد و جفری اسنیپس (1380). جرم­شناسی نظری: گذری بر نظریه­های جرم­شناسی، ترجمه علی شجاعی، تهران: سمت.
 
Alanen, L. (2014). Theorizing childhood. Childhood21(1), 3-6.
Allen, J. P., Loeb, E. L., Narr, R. K., & Costello, M. A. (2021). Different factors predict adolescent substance use versus adult substance abuse: Lessons from a social-developmental approach. Development and Psychopathology33(3), 792-802.
Baimurodavich, R. M. (2022). Forming a healthy lifestyle among youth as one of the components of spiritual and social well-being.
Bates, M. S., & Trujillo, K. A. (2021). Use and abuse of dissociative and psychedelic drugs in adolescence. Pharmacology Biochemistry and Behavior203, 173129.
Chen, G., Rahman, S., & Lutfy, K. (2023). E-cigarettes may serve as a gateway to conventional cigarettes and other addictive drugs. Advances in Drug and Alcohol Research3, 11345.
Crooks, R. L., Baur, K., & Widman, L. (2020). Our sexuality. Cengage Learning.
European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (2021), European Drug Report 2021: Trends and Developments, Publications Office of the European Union, Luxembourg.
Evangelista, N. S., & Marchi, R. D. C. (2022). Childhood sociology and interpretative reproduction: a round model of child development. Educação e Pesquisa, 48.
Goodwin, D. W. (1980). The bad-habit theory of drug abuse. NIDA research monograph30, 12-17.
Greenberg, J. S., Bruess, C. E., & Oswalt, S. B. (2014). Exploring the dimensions of human sexuality. Jones & Bartlett Publishers.
Griffin, K. W., Botvin, G. J., Scheier, L. M., & Williams, C. (2023). Long-term behavioral effects of a school-based prevention program on illicit drug use among young adults. Journal of Public Health Research12(1), 22799036221146914.
Gulley, J. M., & Izenwasser, S. (2021). Adolescent drug addiction. Pharmacology, biochemistry, and behavior203, 173151.
Hamza, E. G. A., Gladding, S., & Moustafa, A. A. (2022). The impact of adolescent substance abuse on family quality of life, marital satisfaction, and mental health in Qatar. The Family Journal30(1), 85-90.
Henry, K. L., & Augustyn, M. B. (2017). Intergenerational continuity in cannabis use: The role of parent's early onset and lifetime disorder on child's early onset. Journal of Adolescent Health60(1), 87-92.
Kiraly, D. D., Walker, D. M., & Calipari, E. S. (2018). Modeling drug addiction in females: how internal state and environmental context facilitate vulnerability. Current Opinion in Behavioral Sciences23, 27-35.
Mehanović, E., Vigna-Taglianti, F., Faggiano, F., & Galanti, M. R. (2022). Does parental permissiveness toward cigarette smoking and alcohol use influence illicit drug use among adolescents? A longitudinal study in seven European countries. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 1-9.
Montgomery, L., Vaughn, L. M., & Jacquez, F. (2022). Engaging adolescents in the fight against drug abuse and addiction: a concept mapping approach. Health Education & Behavior49(2), 272-280.
Motyka, M. A., & Al-Imam, A. (2022). Causes of drug initiation among adolescents. Canadian Journal of Family and Youth/Le Journal Canadien de Famille Et de la Jeunesse14(1), 63-81.
Ochube, A. G., Ogbe, E. O., & Ndalazhi, F. (2022). The Dynamics of Drug Abuse: A Study of Mkpurummiri Ravaging South East Nigeria. Journal of Research in Humanities and Social Science Volume 10, (1), 26-31.
qolbi Ruzain, R. B., & Fadhlia, T. N. (2023). The Relationship Between Family Social Support and The Resilience of Former Drug Addicts. Indonesian Journal of Economics, Social, and Humanities, 5(1), 43-53.
Rassool, Hussein (2009). Alchol and drug Misuse: a Handbook for Students and Health Professionals, Routledge: London & New York.
Rothman, E. F., Daley, N., & Alder, J. (2020). A pornography literacy program for adolescents. American journal of public health110(2), 154-156.
Schaub, M., Gmel, G., Annaheim, B., Mueller, M., & Schwappach, D. (2010). Leisure time activities that predict initiation, progression and reduction of cannabis use: A prospective, population‐based panel survey. Drug and alcohol review29(4), 378-384.
Shafie, A. A. H., Othman, K., Baharudin, D. F., Yasin, N. M., Amat, S., Mohd Jaladin, R. A., ... & Khairul Anuwar, N. H. (2023). An Analysis on Youth Drug Abuse: Protective and Risk Factors in High-Risk Area. Pertanika Journal of Social Sciences & Humanities31(2).
Thomas, N. (2012). Love, rights and solidarity: Studying children’s participation using Honneth’s theory of recognition. Childhood, 19(4), 453-466.
United Nations Office on Drugs and Crime Report 2023, https://www.unodc.org/unodc/en/drugs/index-new.html  World Drug Report 2021 (United Nations publication, Sales No. E.21.XI.8).