زمینه‌ها و فرایندهای شکل‌گیری زیست غیررسمی زباله‌گردی: مطالعۀ موردی کارگران افغانستانی در تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشیار گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

پژوهش حاضر با هدف شناسایی زمینه­ها و فرایندهای شکل­گیری زیست غیررسمی زباله­گردی در میان کارگران افغانستانی در تهران انجام شده است. روش این پژوهش مطالعۀ موردی است و از ابزارهای گوناگون مشاهده و مصاحبه در کنار تحلیل اسناد استفاده شده است. نمونه‌گیری به شیوۀ هدفمند ترکیبی صورت گرفته است و مجموعاً با 57 نفر از مدیران و کارشناسان شهری، پیمانکاران، گاراژداران، سرکارگران، زباله­گردهای افغانستانی و مطلعین مصاحبه انجام شد. نتایج نشان داد عوامل گوناگونی در سطح کلان، میانه و خرد زمینه‌ساز حضور زباله­گردهای افغان در ایران و زیست غیررسمی آنان در شهر تهران است. عوامل اقتصادی و سیاسی وابسته به کشور افغانستان، عوامل فرهنگی و خانوادگی کارگران هراتی، قوانین مرتبط با اتباع شامل محدودیت فضایی برای تردد و محدودیت اشتغال در ایران، شرایط کاری و مناسبات درون شغلی در میدان زباله، عوامل مرتبط با نقش حکمروایی هیبریدی شهری و عدم منزلت اجتماعی این شغل نزد ایرانیان ازجمله این مواردند. یافته­ها همچنین نشان داد درمجموع، چند الگوی مختلف زباله­گردی براساس جغرافیای اسکان غیررسمی و تنوع شراکت اقتصادی با پیمانکاران در میان زباله‌گردهای افغانستانی در شهر تهران قابل ردیابی است. چهار الگوی اقتصاد غیررسمی شامل برون‌سپاری مجدد، شراکت درصدی، کارفرمایی حداکثری و عدم شراکت با پیمانکار شناسایی شد. مدل­های مختلف شراکت اقتصادی دلالت‌های گوناگونی برای مناسبات قدرت میان زباله­گردها، نیروهای واسط و پیمانکاران دربردارد. به‌طوری‎که در مدل برون‌سپاری مجدد و عدم شراکت، پیمانکاران کمترین قدرت و نیروهای واسط بیشترین قدرت را دارند. همچنین در مدل کارفرمایی حداکثری زباله‌گردها کمترین خودگردانی و پیمانکاران بیشترین قدرت را دارند. نتایج این پژوهش، پیوند ناگسستنی میان عرصه­های رسمی و غیررسمی را آشکار کرد و نشان داد عرصۀ غیررسمی بیش از آنکه مسئله­ای توسعه­ای باشد، امری مرتبط با حکمروایی شهری و اقتصاد سیاسی شهر است.

کلیدواژه‌ها


-         افراخته، حسن و حجی­پور، محمد (1396). اقتصاد زباله­ای در روستاهای پیراشهری جنوب تهران، فصلنامۀ اقتصاد، فضا و توسعه روستایی، سال ششم، شماره 4: 47- 72.
-         آگامبن، جورجو (1387). وسایل بی هدف، یادداشت­هایی در باب سیاست. ترجمه: امید مهرگان و صالح نجفی. تهران: نشر چشمه.
-         انجمن حمایت از حقوق کودکان (1398). یغمای کودکی، پژوهشی در باب شناخت، پیش­گیری و کنترل پدیدۀ زباله­گردی کودکان در تهران.
-         ایثاری، مریم؛ شجاعی­زند، علیرضا؛ بهاره آروین (1398). تعاملات میان سیاست­های شهری و زیست غیررسمی تهیدستان در فضای شهری: ارائه یک مدل نظری. مجلۀ توسعۀ محلی، دورۀ 11، شمارۀ 1: 1- 24.
-         بیات، آصف (1391). سیاست­های خیابانی. ترجمه: اسدالله نبوی چاشمی.‌ تهران: پردیس دانش.
-         پروین، ستار (1398). آسیب­شناسی پدیدۀ زباله­گردی در شهر تهران. طرح پژوهشی مرکز مطالعات و برنامه­ریزی شهر تهران.
-         پیران، پرویز (1380). تحلیل جامعه­شناختی مسکن شهری در ایران: اسکان غیررسمی. جامعه­شناسی ایران، شمارۀ 6: 27-47.
-         دسوتو، ارناندو (1389). راهی دیگر. ترجمه: جعفر خیرخواهان. تهران: نشر نی.
-         سالاروند، سپیده (1396). مردم­نگاری کودکان کارگر مهاجر افغانستانی به تهران. پایان­نامه کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی، دانشگاه علم و فرهنگ.
-         ظهیری­نیا، مصطفی و هادی، سیما (1395). مطالعۀ کیفی دلایل و زمینه­های زباله­گردی در شهر زاهدان. جامعه­پژوهی فرهنگی، سال هفتم، شمارۀ سوم: 43- 67.
-         فوکو، میشل (1390). باید از جامعه دفاع کرد: درس­گفتارهای کلژ دو فرانس 1975- 1976. ترجمه: رضا نجف­زاده. تهران: رخ­داد نو.
-         کریمی، خالد (1398). مطالعۀ چرخه غیررسمی اقتصادی و اجتماعی جمع­آوری و بازیافت زباله در شهر تهران، مورد مطالعه: منطقه 18 شهرداری تهران. طرح پژوهشی مرکز مطالعات و برنامه­ریزی شهر تهران.
-         محمدپور، احمد (1390). روش تحقیق کیفی، ضد روش، مراحل و رویه­های عملی در روش­شناسی کیفی، جلد 2. تهران: انتشارات جامعه­شناسان.
-         نصر اصفهانی، آرش (1397). در خانۀ برادر: پناهندگان افغانستانی در ایران. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
-         Agamben, Giorgio (1998). Homo Sacer: Sovereign Power and Bare Life. Stanford: Stanford University Press.
-         AlSayyad, Nezar (2004). Urban Informality as a New Way of Life. In Urban informality: Transnational perspectives from the Middle East, South Asia and Latin America, Edited by A. Roy & N.AlSayyad. Lanham, MD: Lexington Books.
-         Bayat, A. )2007(. Radical Religion and the Habitus of the Dispossessed: Does Islamic Militancy Have an Urban Ecology?, International Journal of Urban and Regional Research, 31, 3: 579–90.
-         Dias, S. M. (2016). Waste Pickers and Cities, Environment and Urbanization,  28, 2: 375-390.
-         Duneier, M. (1999). Sidewalk, Farrar, Straus & Giroux: New York.
-         Hayami, Y. (2006). Waste Pickers and Collectors in Delhi: Poverty and Environment in an Urban Informal Sector. Journal of Development Studies: 42, 1: 41-69.
-         Hoffman, D. (2007). The City as Barracks: Freetown, Monrovia, and the Organization of Violence in Postcolonial African Cities. Cultural  anthropology, 22, 3: 400–428.
-         Hunt, C. (1996). Child Waste Pickers in India: The Occupation and its Health Risks. Environment and Urbanization, 8(2): 111–118.
-         Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985). Naturalistic Inquiry. Beverly Hills, CA: Sage.
-         Loayza, N. V. (2016). Informality in the Process of Development and Growth, Policy Research Working Paper 7858, World Bank: Development Research Group. Macroeconomics and Growth Team.
-         McFarlane, C. & Waibel, M. (2012). The Informal- formal Divide in Context. Urban Informalities: Reflections on the Formal and Informal, By Colin McFarlane & Michael Waibel. Ashgate Publishing, Routledge.
-         Medina, M. (1997). Informal recycling and collection of solid wastes in developing countries: issues and opportunities. United Nations University working paper, No. 24: 1-38.
-         Medina, M. (2007). The World’s Scavengers: Salvaging for Sustainable Consumption and Production. Lanham: AltaMira Press.
-         Menjivar, E. F. & Castilla R. F. (2018). Children, Adolescents and Young People in 13 Provinces of Afghanistan: An Analysis Using Data from the Socio-Demographic and Economic Surveys (SDES), Paper presented to the 8th Congress of the Latin American Population Association: Population and Sustainable Development, 23-26 October 2018, Puebla, Mexico at the Regular Session 12: “Data Sources for the Rights’ Equality”.
-         Miraftab, F. (2004). Neoliberalism and Casualization of Public Sector Services: The Case of Waste Collection Services in Cape Town, South Africa. International Journal of Urban and Regional Research, 28, 4: 874-892.
-         Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights and United Nations Assistance Mission in Afghanistan UNAMA (2011). Long Way to Go: Implementation of the Elimination of Violence against Women Law in Afghanistan. Kabul, Afghanistan: UN OHCHR.
-         Rakowski, C. (1994). Contrapunto: The Informal Sector Debate in Latin America. Albany: State University of New York Press.
-         Roy, A & AlSayyad, N. (2004). Urban Informality: Transnational Perspectives from the Middle East, Latin America, and South Asia. Lanham. MD: Lexington Books.
-         Roy, A. (2012). Urban Informality: The Production of Space and Practice of Planning, Oxford Handbook of Urban Planning, Edited by Rachel Weber and Randall Crane, Oxford University Press.
-         Sasaki, Sh. & et al. (2014). Household income, living and working conditions of dumpsite waste pickers in Bantar Gebang: Toward integrated waste management in Indonesia. Resources, Conservation and Recycling, 89: 11-21.
-         Scheinberg, Anne & et al (2015). Valuing Informal Integration: Inclusive Recycling in North Africa and the Middle East. GIZ and SWEEP-Net, Eschborn.
-         Schenck, R. S. & Blaauw, P. F. (2011). The Work and Lives of Street Waste Pickers in Pretoria—A Case Study of Recycling in South Africa’s Urban Informal Economy, Urban Forum, 22: 411- 430.
-         Schneider, F. & et al. (2010). Shadow Economies All over the World: New Estimates for 162 Countries from 1999 to 2007. Policy Research Working Paper. 5356, World Bank, Washington, DC.
-         Yiftachel, O. (2009). Critical Theory and ‘Gray Space’: Mobilization of the Colonized. City, 13, 2–3: 240- 256.
-         Yin, R. K. (2009). Case Study Research: Design and Methods. Thousand Oaks, California: Sage Publication Inc.